Тэма : С К Л А Д А П А Д З Е Л і
ЗАКОН УЗРАСТАЮЧАЙ ГУЧНАСЦİ: Глухі Звонкі Санорны Галосны
на- стра - шыць, за- сва -е-нне. 1 2 3 4
1 1 3 4 1 3 4
Выключэнне: 1) санор.+ шумныя = санор. / шумныя: пар-та, паў-сці-лаць.
2) санор. + санор. = варыянты: лепш санор. / санор.: нор-ма, поў-ны (дапускаецца варыянт: но-рма, по-ўны).
Тэма: Ф А Н Е Т Ы К А і
Гукавое абазначэнне літар İ, Е, Ё, Ю, Я
|
З’ехаў Юльян са сваім салаўём.
[ jэ] [ jу] [ jа] [ jі] [ jо]
1) пасля 2) у пачат- 3) пасля ь ; 4) пасля 5) пасля ў
апострафа; ку слова; галосных;
Ягады смачныя, Касьян, з’еш на здароўе.
|
ВЫКЛЮЧЭННЕ для İ ў пачатку слоў:
1) [ j і ]: перад націскным і ў асабовых займенніках: у ім; з ім; іх; іхні…;
-
[ і ]: İндыя; İран; ідэал…;
3) [ ы ] пасля слоў на зычны: ён і яна; ён ішоў… ;
4) [ j ] пасля слоў на галосны: яна і я; яна ішла…
|
Гістарычныя чаргаванні зычных гукаў :
г // з' : берага – на беразе
к // ц : рука – руцэ
х // с' : страха – страсе
|
|
г // ж : дарога – дарожны
к // ч : рака – рачны
х // ш : страх – страшыць
|
в // ў : трава – траўка
л // ў : касіла – касіў
|
з // ж : казаць – кажу
с // ш : касá – кашу́
д // дж : хада – хаджу
д // с' : кладу – класці
|
б' // бл' : любіць – люблю
п' // пл' : купіць – куплю
м' // мл' : аформіць – аформлю
в' // ўл' : травіць – траўлю
ф' // фл' : графíць – графлю
|
Пазіцыйныя чаргаванні зычных гукаў:
д // дз' : сады – садзіць; т // ц' : плот – на плоце ;
Чаргаванне цвёрдых зычных з мяккімі: м // м' : сума – к суме; н // н' : рана – на ране; в // в' : галава – галаве і г. д.
Гістарычныя чаргаванні галосных гукаў :
е // і : цвет // цвісці, цвіценне, зацвітаць; кветка // квітнець;
смех // усміхацца; здзерці // здзіраць; светлы // світаць, світанак, світанне; ветлівы // вітаць, вітанне; памерці // паміраць;
сцеле // рассцілае;
ле // лі: блеск (бляск) // блішчаць, бліскавіца; слепнуць (асляпіць) // сліпучы + варыянт: // сляпучы (!!!)
о // і : збор // збіраць, збіранне; звон // звінець.
Да тэмы ”Фанетыка” :
Санорныя гукі (няпарныя звонкія); яны званчэйшыя за звонкія:
[в], [в'], [л], [л'], [м], [м'], [н], [н'], [р], [ў], [й].
Шыпячыя гукі: [ж], [ш], [дж], [ч].
Свісцячыя гукі: [з], [з'], [с], [с'], [дз], [дз'], [ц], [ц']
|
ЗЫЧНЫЯ няпарныя па звонкасці і глухасці:
11 санорных: [ л ] , [ л' ] , [ м ] , [ м' ] , [ н ] , [ н' ] , [ в ] , [ в' ] , [ ў ] , [ р ] ,[ j ]
і 2 глухія: [ ф ] , [ ф' ] .
ЗЫЧНЫЯ парныя па звонкасці і глухасці:
звонкія: б б' г г' g g' д дз дз' з з' ж дж ( Выбухныя г :
глухія: п п' х х' к к' т ц ц' с с' ш ч [ g] = [g]; [g' ] = [g' ])
1. Парныя па звонкасці / глухасці зычныя ў канцы слова і перад зычнымі знаходзяцца ў слабай пазіцыі, дзе іх вымаўленне можа не адпавядаць напісанню, а іменна: парныя звонкія на канцы слоў аглушаюцца, а ў сярэдзіне слоў перад глухімі прыпадабняюцца (асімілююцца) да сваіх парных глухіх, парныя ж глухія прыпадабняюцца (асімілююцца) да сваіх парных звонкіх.
2. Свісцячыя перад шыпячымі і шыпячыя перад свісцячымі таксама знаходзяцца ў слабай пазіцыі, дзе прыпадабняюцца да свайго парнага па свісцячасці / шыпячасці зычнага.
3. Свісцячыя перад мяккімі (акрамя [г' ] , [к' ] , [х' ] !!! ) таксама прыпадабняюцца да сваіх парных мяккіх гукаў (асімілююцца). Т. ч., у зычных бывае наступная
АСİМİЛЯЦЫЯ ( прыпадабненне ) трох відаў:
АСİМİЛЯЦЫЯ ПА ЗВОНКАСЦİ / ГЛУХАСЦİ :
1. ЗВ. + ГЛ. = ГЛ. + ГЛ. : грэбці [п] , кладка [т] , лёгкі [х] , ксёндз [ц] , катэдж [ч].
2. ГЛ. + ЗВ. = ЗВ. + ЗВ. : касьба [з' ] , барацьба [дз' ] , футбол [д ] , носьбіт [з' ] , спецгрупа [дз ] , начбазы [дж ] , плацдарм [дз ] , хрэсьбіны [з' ] .
Для праверкі правапісу невыразных зычных (у слабай пазіцыі) амаль заўсёды можна падабраць праверачнае слова з гэтым жа зычным у моцнай пазіцыі, г. зн. з галосным або санорным пасля яго: грабу, кладу, лёгенькі, ксяндзы, катэджы; касіць, барцы, насіць, спецыяльная (група), начальнік (базы), хросны (бацька).
АСİМİЛЯЦЫЯ ПА СВİСЦЯЧАСЦİ / ШЫПЯЧАСЦİ.:
Достарыңызбен бөлісу: |