Сөйтіп, қарым-қатынас жасаудың екінші түрі жетекші

құмарлық, танымдық қызығушылықтар дамиды, оларғақанағаттануын бала ересек адаммен байланыстырады. Сондықтан осы жастағы балалар ересектерге көп сұрақ қояды, ересектер барлығын біледі және міндетті түрде жауап береді деп сенімді болады. Баланың сұрағы ол тікелей нені көріп тұрғанына ғана емес, жиі ол нені көрмей тұр, бірақ түсінгісі келетініне қатысты болады. Осындай «теориялық» пайымдаулар ересек адамды танымдағы өзінше негіз етеді, балалар өз «философиялық» тұжырымдауларын ересектерге түсіндіріп, сосын жауабын алғаннан кейін, өз ойларын одан әрі жалғастырады. Танымның осындай түрі баланың дамуы үшін өте маңызды. Психологтар осы жастағы балалардығ бір ерекшелігін атап өтеді – жоғары өкпелегіштік пен оң бағалауды қажет етушілігі. Алайда осы кезеңдегі оң баға қарым-қатынастың осы түрінде басқа сипатқа ие. Мұнда балаға жай ғана «жарайсың», «жақсы бала» деу жеткіліксіз. Оған оның іс-қимылы мен нәтижелеріне ересектің құрмет көосетуін сезіну өте маңызды. Сондықтан ренжігіштік ересектің мақтау білдіру (немесе білдірмеу) тәсіліне қанағаттанбауы нәтижесі ретінде көрінеді.

Балалармен қарым-қатынастың танымдық мотивтерімен әңгімелесуінде заттардың қызмет етуі туралы, жануарлардың өмірі туралы, өсімдіктердің өсу және даму себептері туралы,

тартылады. Осы жастағы балалардың танымдық қызығушылықтары ойын кезінде жүзеге асырылады, осы кезеңде ол жетекші қызметтің рөлін атқаратыны белгілі. Алайда ересекпен қатынас жасаусыз танымдық мотивтер бойынша ойынның өзі жүзеге асырыла алмайды. Сондықтан қатынас жасаудың атаулы түрі бала дамуының осы кезеңінде жетекші болып саналмаса да, баланың жалпы дамуы үшін, дүниенің субъективті бейнесін жасау үшін және басқа да қызметті дамыту үшін маңызды.

Жағдаяттан тыс-тұлғалық қарым-қатынас жасау түрі. Мектеп жасына дейінгі кезең аяғында кейінірек мектеп жасында дамитын және одан әрі жеткіншектің іс-әрекетінің жетекші түрі болып табылатын – жағдаяттан тыс-тұлғалық қарым-қатынас жасау формасы пайда болады.

Осындай қарым-қатынас жасаудың мотиві болып ересек, оның тұлғасы табылады. Баланы енді ересек не істей алатыны ғана емес, ол қалай өмір сүретіні, оның отбасы бар ма екен, ол билей, ән айта алады ма және т.б. қызықтырады. Бала ересектің тұлғалық іскерліктерін бағалай бастайды, оның бағалағанын тыңдап, өзіне берген бағаға ренжімейді, қайта ересектің берген кеңестерін тыңдай бастайды. Бұл өте маңызды, өйткені ересекке деген осындай ұстаным ересекті тыңдай білу іскерлігінің пайда болуына, тапсырманы орындауға қатысты берілген оның нұсқауларына құлақ түруге ықпал етеді, ал ол болса, білім алу үшін аса қажет.

Егер бала мектепке ауысқан кезеңде жағдаяттан тыс-танымдық қарым қатынас жасау түрінде қалса, онда оған оқу қиынға түседі. Ол ересектің ескертулерін ренжішсіз ести алмайды, ол өзіне қызықты тапсырмаларды ғана жеңіл орындай

Қарым-қатынас жасаудың дәл осы түрі бала мен ересектің өзара қарым-қатынасының сипатына, баланың адамзат қоғамына деген қызығушылықтың дамуына маңызды әсер етеді. Жағдаяттан тыс-тұлғалық қарым-қатынас жасау түрі балалардың тәрбие беру әрекеттеріне сезімталдықты көтереді және ересектердің айтқан ақылдарын саналы түрде тез қабылдауына ықпал етеді. Осы қатынас түрі мектеп жасына дйеінгі балалардың ойындарының мазмұнына да өз әсерін тигізеді, мұнда ойын кезінде назарын көбірек заттық әрекеттер емес, адамдар арасындағы өзара қатынастың сипатына аударады.

Жағдаяттан тыс-тұлғалық қарым-қатынас жасау түрінің дамуы арқасында бала өзін адамзат тегінің өкілі ретінде талдай білуге уйренеді, ол болса, өзіне-өзі талдау жасау мен өзін-өзі бағалаудың дамуына әсер етеді.