Ойын тәрбие беру құралы ретінде

Ойынның педагогикалық теориясында ойынды тәрбие беру құралы ретінде қарастыруға ерекше көңіл бөлінеді. Негізін қалаушы болып мектеп жасына дейінгі кезеңде ойын мұнда тұлғаның қалыптасатын, оның ішкі мазмұны байитын қызмет түрі болып табылады деген ереже саналады. Қиял-ойдың әрекетімен байланысты ойынның негізгі мәні балада қоршаған шындықтың түрлену қажеттілігі, жаңаны жасауға қабілеті дамитындығында. Ол ойын сюжетінде шын және ойдан шығарылған құбылыстарды біріктіреді, таныс заттарды жаңа құбылыстар және қызметтермен бөлентеді (кресло – ғарыштық ракета, пүліш пингвин – қорықпайтын сахатшы).

Белгілі бір (дәрігердің, цирік әртісінің, жүргізушінің) рөлді алып, бала өзіне бөтен тұлғаның мамандығы мен ерекшеліктерін ғана көріп қоймайды: ол оған енеді, төселеді, жеке тұлғасын

деп ойлауға болмайды. Қыздар жанұя ойынын ойнап жатыр деп елестетейік: Лиза мейірімді, қамқоршы ананы ойнайды, Настя – балаларға билікпен команда береді, өзінің күйеуіне айғайлап қояды. Егер біз «аналар» ойындарында сезілетін сезімдерді, олар жаттығатын қатынас құралдары мен тәсілдерін салыстыратын болсақ, осындай ойындар мінездің қалыптасуына, қоршаған өмірге қатынасына әртүрлі әсер ететіні белгілі болады.

Н. К. Крупская қызметтің мазмұнына байланысты ойынның баланың дамуына полярлық әсер етуін атап өтті: ойын арқылы аңды тәрбиелеуге болады, сондай-ақ, қоғамға қажет тамаша адамды да. Көптеген психологиялық және педагогикалық зерттеулерде ойын ағымында баланың жан-жақты дамуы болады деп дәйекті дәлелденген.

Бір жағынан, ойын – баланың өзіндік әрекеті, басқа жағынан, ойын оған бірінші «мектебі», тәрбие беру мен оқытудың құралы болуы үшін ересектердің ықпал етуі қажет. Ойынды тәрбие беру құралы ету оның мазмұнына әсер ету, балаларды толыққанды қатынас жасау тәсілдеріне үйрету дегенді білдіреді.

Тәрбие берудің құралы болып дүние туралы ұғымды

қалыптастыратын, талғамды, адамгершілік қасиеттерін дамытатын ойын да жұмсалады.

Көптеген зерттеулер ойын тактикалық, педагогикалық мақсатқа сай жетекшілік етілген жағдайда баланың дүниетанымын кеңейтуге, танымның образдық формаларын дамытуға (образдық ойлау, қиялдау), оның мүдделерін нығайтуға, сөйлеуін дамытуға ықпал етеді.

Ойынның жүріс-тұрыс нормаларын, өзара қарым-қатынас ережелерін игеруде маңызы зор. Алайда мұнымен баланың адамгершілігін дамыту үшін оның мазмұны таусылмайды. Ойын әрекетінің бостандығы мұнда бала, шынайы өмірден гөрі жиірек, өзіндік таңдауын жасауы тиіс жағдайға тап болады (қалай жасауға болады?). Мысалы, Егор мектеп құрылысына

Осындай адамгершілік қайшылықтар ережелері бар ойындарда да жиі туындайды: «ұстап алушы» одан қашып бара жатқан сашаны түртіп үлгерді, бірақ оны ешкім байқамады. Не істеуге болады: жүгіруді жалғастыру керек пе әлде балаларды жүргізушімен «лақтырып тасталынған» басқалары да жиналған орындыққа отыру қажет пе?

Ойындарда балалардың шығармашылық қабілеттері дамиды. Олар ойды құру, рөлді ойнау, ойынға қажет қолдан жасалған ойыншықтарды, костюм элементтерін жасау барысында көрінеді. Баланың күнделікті өмірден гөрі ойында сөзі, мимикасы, қозғалысы қаншалықты айқынырақ екенін байқайық!

Сөйтіп, ойындардың барлық түрлерінің тәрбие беру мүмкіндіктері тым қомақты. Ересектерге оларды ойынның өзіндік барысын бұзбай, оның «жанын» ескертумен, нұсқаумен, артық ақыл сөзбен, қарапайым байқамай айтылған сөзбен алмай жүзеге асыру маңызды.