С. А. Козлова, Т. А. Куликова
Достықтың пайда болуы және дамуы
жүктеу/скачать 1.29 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Кішкентай мектепке дейінгі жастағы
| Достықтың пайда болуы және дамуы
Балалар арасындағы маңызды қарым-қатынастар достықпен сипатталады. Мектеп жасына дейінгі балалар арасындағы достық проблемасы ұжымдық қатынастардың құрамдас бөлігі ретінде мектепке дейінгі педагогикада зерттелді (Аржанова А.А., Залогин В.П., Марков Т.А., Булатов А.В. және т.б.). Кішкентай мектепке дейінгі жастағы балада құрбыларға қатысты таңдаулы қарым-қатынас көрінеді: кейбір балалар көбінесе ойнайды, әңгімелеседі, қуана-қуана ойыншықтарды бөліседі және т.б. Әрине, достық нысанасы жиі өзгереді. Ұзақ мерзімді достық бірлестіктер жоқ. Ойыншықты ортақ пайдаланбады және жанжалдады, ал бір минуттан соң қайтадан 133 жақын достар. Алайда, балалардың «алдын-ала саналы» қалыптасқан достық кезеңі маңызды және қажетті, өйткені одан мектепалды орта жаста саналы достастық құштарлығы толық артады. Өмірдің бес жастағы балалар достарымен ғана емес, сонымен бірге досты таңдауды дәлелдейді («Біз бірге ойнаймыз», «Біз бір үйде тұрамыз», «Ол әрқашан ойыншықтарды береді»). Шындығында, осы жастағы балалардың мұндай түсініктемелерінде терең емес, бірақ бетіндегі сипаты бар. Бала досының тартымды жеке қасиеттерін ғана емес, бірақ кейбір сыртқы көріністерді немесе маңызсыз фактілерді байқайды. Алайда, баланың өз қарым-қатынастары мен сезімдерін талдауға қабілетсіздігімен түсіндіруге болады. Орташаның аяғында мектепке дейінгі үлкен жастың басында басталуы достық қарым-қатынастардың айтарлықтай қайта құрылуы болады. Балалар өздерінің достығын ғана емес, сонымен бірге «достықтың» ұғымын түсіндіруге тырысады («Адамдар жанжалдаспағанда», «Досымен барлығы туралы сөйлесе аласын, онымен ойнау қызықты», «Ол үнемі көмектеседі, мен де оған көмектесе аламын»). Мектепке дейінгі үлкен жастағы балалар өз құрдастарының адмгершілк қасиеттеріне үлкен мән береді, іс-әрекеттері бойынша бір-бірін бағалайды, тіпті достықтың себептерін түсінуге тырысады. Мектепке дейінгі жастағы үлкендер достықта тұрақтылықты, құштарлықты білдіреді. Олар ойындарда, мерекелерде және т.б. бірге болуға тырмысады, яғни олар тұрақты байланыс пен бірлескен әрекетте қажеттілігін сезінеді. Мектепке дейінгі үлкен жастағы балалар арасындағы достық құбылысын зерттеген Т.А. Маркованың ең қызықты зерттеуінде (кітабін қараңыз: мектепке дейінгі үлкен жастағы балалар достықты бағалайды және сақтайды. Олар өздерінің қарым-қатынастарын қорғауға дайын, достары мен олардың әрекеттерін, әділеттілікке қарамастан әрекет нәтижесін жақсы деп есептейді (досының суреті ең жақсы). Көбінесе осы жастағы балалар 3-4 адаммен достасады, екі адаммен сирек кездеседі. Егер достастық қалыптасса, олар басқа балаларды өздеріне жақындатпауға тырысады және бұған қызғанышпен қарайды. Мұғалімнің міндеті – достық бірлестіктерді сақтау, әрбір мүшесіне достықтың пайдалы жағына жағдай жасайды, сонымен қатар бүкіл топтан балаларды оқшау қалмауына назар аударады. Бұл мәселені шешу үшін 134 тәрбиеші топтағы барлығына қызықты нәрселерді ұйымдастырады. Балалардың достық қарым-қатынастары, әрине, жалпы әрекетке қосылады және өздерін сақтауға мүмкіндік алады. Бұл мерекелік концертті, спорт мерекесін, жарыстарды, жалпы жұмыстарды дайындау болуы мүмкін. Достар кез келген жерде жұмыс істейді, мысалы, ата-аналарға арналған немесе сәбилердің қолөнер бұйымдарына және т.б. арналған бұрышты дайындауды оларға жүктеуге болады. Сондықтан тәрбиеші достықты бұзбайды, балаларды бөлмейді, керісінше, олардың жеке (өз шағын топтық) ісін ғана емес, сонымен бірге барлықтарын маңызды және қызықты жұмысты орындауға үйретеді. Ұжымдық қарым-қатынастарды тәрбиелеуге арналған достық секілді феномен, мағынаны құрастыру маңызы бар. Достық балалар арасындағы ең жақын байланыс ретінде әлеуметтік қатынастарды тиімді хабардар ету үдірісін жылдамдатады. Бауырмалдылық және өзара көмек. Өзара көмек және бауырмалдылық – ұжымдық қарым-қатынастардың маңызды сипаттамалары болады. Ұжымда әркім көмек пен қолдау көрсетілетініне сенімді болу керек және досына көмектесуге дайын әрі өздерін жақсы сезінуге тиіс. Өзара көмек пен бауырмалдылық негізінде басқа адамға бағытталуы жатыр. Бұл – жанашырлық пен уайымдауды білдіру тәсілдері. Балалардың бауырмалдылығы өзара көмек көрсетудің қарапайым түрлерінде, кез келген қиындықтарды бірлесіп жеңуде, моральдық қолдауда, ойыншықтарды, тәттілерді бөлісу мен білу мүмкіндігінде көрінеді. Мектепке дейінгі педагогикада (Ф.С.Левин-Щирина, Л.А. Пеньевская, Т.И.Пониманская, М.Мирзаабдуллаева, А.М.Виноградова және т.б.) және бала психологиясында (Т. А. Репина, А. Д. Кошелева, А. Г. Рузская және т.б.) бауырмашылдық және өзара көмек көрсету мәселесі зерттелді. Зерттеушілер ерте жасында бала басқа балаларға деген көзайымын және 3 жаста балалар өздерінің бастамасымен құрдастардың әртүрлі эмоционалды жағдайына өз еркімен көзқарастарын білдіреді (бірақ, егер ол нақты көрсетілсе). Мектепалды кіші балалардың өзара көмек көрсетуді білдіру түрінде, осылайша түрткі болу ерекшеліктері бар. Көбінесе, өкпелі, реңжіген жолдастардың көңілдендіруде жиі көрінеді. Бір қызығы, осы жаста жиі түрде болатын ұрыстар ойыншықты алып қойғанынан пайда болады, жиі ойыншықты алып қойған жүктеу/скачать 1.29 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|