С. Ж. Баяндина филология ғылымдарының докторы
Сепир-Уорф болжамы (линг-
жүктеу/скачать 1.34 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Гипотеза Сепира-Уорфа (гипотеза лингвистической относительности)
| Сепир-Уорф болжамы (линг-
вистикалық қатыстылық бол- жамы) ағылш. The Sapir-Whorf Hypothesis – бұл болжам бойын- ша тiл әрбiр адамда қалыптасқан әлем бейнесінiң негiзi болып та- былады. Тiл – ойларды айту құ- ралы ғана емес, ол біздің ойы- мызды да өзі қалыптастырады. Бұл идеяның негізінде тілдің құ- рамы ойлау және шынайлықты тану құралы деген Б. Уорфтың (Э. Сепирдiң зерттеуiне сүйене отырып) тұжырымы жатыр. Ол үшiн ол ағылшын тілін хопи үндi Гипотеза Сепира-Уорфа (гипотеза лингвистической относительности) англ. The Sa- pir-Whorf Hypothesis – в соотве- тствии с этой гипотезой, язык является основой картины мира, которая складывается у каждого целого народа или челове- ка/группы людей. Язык – это не просто инструмент для вос- произведения мыслей, он сам формирует наши мысли. В ос- нове этой идеи положение Б. Уорф (вслед за Э. Сепиром): структура языка определяет – 49 тайпасының тілімен салыстыр- ды. Мыс., «Ол он күнге қалды» деген ағылшын сөйлемі хопи ті- лінде «Ол он бірінші күнге дейін қалды» деген сөйлем сәйкес ке- леді. Б. Уорф көптеген еуропа- лық тiлдерде бар өткен, осы жә- не келер шақ хопи тiлiнде жоқ екенін анықтады. Мұндай мы- салдармен Уорф тіл мен мәде- ниет арасындағы байланысты тү- сіндіреді, сонда, әртүрлi тілде сөйлейтiн адамдарда әлемге де- ген көзқарастары да әр түрлі бо- лады деп айтқан. Мысалы, осы заманда Бразилияның құрайтта- рында амондава деген тайпа та- былды. Бұл тайпаның тілінде уа- қытқа қатысты ұғым жоқ. Соны- мен бірге бұл тайпаның тілінде «жыл» және «ай» деген сөздер жоқ. Тайпа адамдары өмірінің бір кезеңінен екінші кезеңіне не бір дәрежеден екінші дәрежеге өткенде есімдерін ауыстырады. Амондава тілінде уақыт ағысын білдіру үшін кеңістік мағына- сындағы тілдік құралдар жоқ. Мысалы, көп тілдерде «бұл оқи- ға кейінде қалды» немесе «осы- ның алдында» (уақытқа қатысты мағынада) сияқты тіркестер қол- данылады, ал амондава тілінде бұндай тіркестер жоқ. мышление и способ познания реальности. Обоснованием этой идеи явились результаты срав- нения английского языка и язы- ка индейского племени хопи. Напр., английскому предложе- нию «Он остался на десять дней» в языке хопи соответ- ствует предложение «Он остал- ся до одиннадцатого дня». Ис- следование Б. Уорфа показало, что в языке хопи нет дифферен- циации прошедшего, настояще- го и будущего времени как во многих европейских языках. В связи с этим Б. Уорф обуслов- ливает связь культуры и языка, т.е. люди, говорящие на разных языках, по-разному смотрят на мир. Так, в джунглях Бразилии найдено племя амондава, у ко- торого отсутствуют понятие времени, обозначения периодов времени «месяц» и «год». В свя- зи с этим представители этого племени не упоминают своих возрастов: переходя из одного периода жизни в другой или ме- няя свой статус в племени, они меняют свои имена. В языке амондава отсутствует отображе- ние течения времени простран- ственными средствами. Так, но- сители многих языков мира употребляют такие выражения, как «это событие осталось поза- ди» или «перед этим» (во вре- менном значении). В языке амондава подобные конструк- ции отсутствуют. |