С. Т. Иксатова қылмыстық ҚҰҚЫҚ ерекше бөлім
Сот төрелігін жүзеге асыруға немесе алдын ала тергеу жүргізуге байланысты қорқыту немесе күш көрсету әрекеттері (341-бап)
жүктеу/скачать 1.81 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Сотты құрметтемеу (343-бап)
- Судьяға, прокурорға, тергеушіге, алдын ала анықтауды жүргізуші адамға, сот приставына, соттың атқарушысына қатысты жала жабу (343-бап)
- Айғақтарды бұрмалау (348-бап)
- Параға немесе коммерциялық сатып алуға арандату (349-бап)
- Жалған жауап беруге немесе жауап беруден жалтаруға, жалған қорытынды беруге не қате аударуға сатып алу не мәжбүр ету (354-бап)
- Сот үкімін, сот шешімін немесе өзге де сот актісін орындамау (362-бап)
- Қылмысты жасыру (363-бап)
- Қылмыс туралы хабарламау (364-бап)
- Адвокаттар мен өзге де адамдардың азаматтарды қорғау және оларға заңгерлік көмек көрсету жөніндегі заңды қызметіне кедергі жасау (365-бап)
- Он жетінші тарау. Әскери қылмыстар. Әскери қылмыстың түсінігі және жалпы сипаттамасы. Әскери қылмыстың түрлері
- Бұйрыққа бағынбау немесе оны өзгедей орындамау (367-бап)
- Бастыққа қарсылық көрсету немесе оны қызметтік міндеттерін бұзуға м жбүр ету (368-бап)
Сот төрелігін жүзеге асыруға немесе алдын ала тергеу жүргізуге байланысты қорқыту немесе күш көрсету әрекеттері (341-бап) Бұл қылмыс Қылмыстық кодекстің 339-бабында көрсетілген құрамға объектісі, жәбірленушісі бойынша ұқсас. Бұл екі құрамның айырмашылығы әділсоттылықты жүзеге асыруға кедергі келтіру тәсіліне ғана байланысты. Қылмыс құрамының объективтік жағының құрылысы формальдық, ол Қылмыстық кодекстің 341-бабының 1 және 2-тармақтарының диспозициясында көрсетілген әрекеттердің біреуін (өлтіремін деп, денсаулыққа зиян келтірумен, мүлкін бүлдірумен немесе жоюмен қорқыту) істеген немесе күш қолдану әрекеттерін жасаған уақыттан бастап аяқталған деп танылады. Қылмыстық кодекстің 341-бабының 1 және 2-тармағында алдын ала тергеу жүргізілуіне, істің немесе материалдардың сотта қаралуына, не үкімнің орындалуына, соттың шешіміне немесе өзге сот актілеріне байланысты судьяға, прокурорға, тергеушіге, алдын ала анықтауды жүргізуші адамға, қорғаушыға, сараптаушыға, сот приставына, соттың атқарушысына, сол сияқты олардың туыстарына қатысты өлтіремін, денсаулыққа зиян келтіремін, мүлкін бүлдіремін немесе жоямын деп қорқытқаны үшін жауаптылық белгіленген. Мұндай қорқыту нақты жүзеге асырылатындай негіз болуы шарт. Қорқытудың нақты орын алатындығы істің нақты жағдайларына, қорқыту тәсілі, жәбірленуші мен кінәлының ара қатынасы, кінәлының бұдан бұрыңғы мінез-құлқы, оның мінездерімен байланысты анықталады. Қылмыс қорқыту әрекеттері орын алған уақыттан бастап (заңда көзделген адамдарға оның әсер еткеніне немесе әсер етпегеніне қарамастан) аяқталған деп танылады. Субъективтік жағынан қылмыс тікелей қасақаналықпен істеледі. Кінәлы адам баптың диспозициясында тізбектеліп көрсетілген жәбірленушілерге арнайы қорқыту білдіргенін сезеді және соны жүзеге асыруды тілеп әрекет істейді. Осы қылмыстың субъективтік жағының міндетті белгісі-қылмыстың мақсаты заңда көрсетілген жәбірленушілерді кінәлының беттеген әрекеттерін істеуге мәжбүр етуі болып табылады. Қылмыстың субъектісі-16-ға толған кез келген адам. Сотты құрметтемеу (343-бап) Қылмыстың тікелей объектісі соттың дұрыс қызметі және беделі, қосымша тікелей объектісі сот процесіне қатысушылардың ар-намысы және адамгершілігі. Сот талқылауына қатысушыларға прокурор, қорғаушы, жәбірленуші, сотталушы, кәмелетке жасы толмаған сотталушының немесе жәбірленушінің заңды өкілі, азаматтық талаптар және жауапкер, сарапшы, аудармашы, маман, сот мәжілісінің хатшысы, азаматтық кодекстің жақтары, азаматтық іс бойынша үшінші жақ т.с.с. жатады. Қылмыс объективтік жағынан алғанда формальдық құрамға жатады және ол заңда көрсетілген жәбірленушілердің кез келгенін әділсоттылықты жүзеге асыру қызметіне байланысты қорлаған уақыттан бастап аяқталған деп танылады.Қорлаудың түсінігі Қылмыстық Кодекстің 130-бабында берілген. Яғни кінәлы адам сотты құрметтемеушілікте де сот талқылауына қатысушыларды, судьяны олардың қызметіне байланысты қасақана ар-намысын, адамгершілігін, қадір-қасиетін әдепсіз түрде кемсітетін әрекеттерді жүзеге асырады. Қорлау тәсілдері (ауызша, жазбаша, ым, теріс дене қимылдарын көрсету т.б.) қылмыстық саралауға әсер етпейді. Судьяны немесе сот талқылауына басқа да қатысушыларды жеке өзара қатынастан пайда болған қақтығыстарға байланысты және әділсоттылық жүзеге асырылып жатқан жерден басқа орында қорлау, жеке адамға қарсы қылмыс ретінде қарастырылады. Субъективтік жағынан қылмыс тікелей қасақаналықпен істеледі. Кінәлы адам өзі қорлап отырған жәбірленушілердің сот талқылауына қатысушылар екенін сезеді және соны істеуді тілейді. Қылмыстың объектісі-16-ға толған кез келген адам. Судьяға, прокурорға, тергеушіге, алдын ала анықтауды жүргізуші адамға, сот приставына, соттың атқарушысына қатысты жала жабу (343-бап) Қылмыстың тікелей объектісі-сот, прокуратура, тергеу, алдын ала анықтау органдарының дұрыс қызметі. Қосымша тікелей объект заңда көрсетілген жәбірленушілердің ар-намысы, адамгершілігі. Жәбірленушілердің тізімі заңның өзінде көрсетілген, олар –судьялар, присяжной заседательдер (343-баптың 1-тармағы), прокурор, тергеуші, алдын ала анықтауды жүргізуші адам, сот приставы, соттың атқарушы (343-баптың 2-тармағы). Қылмыстың объективтік жағы істің немесе материалдардың сотта қаралуымен байланысты судьяға қатысты жала жабу (343-баптың 1-тармағы) Алдын ала тергеу жүргізумен не үкімнің орындалуымен, соттың шешімімен немесе өзге сот актісімен байланысты прокурорға, тергеушіге, алдын ала анықтауды жүргізуші адамға, сот приставына, соттың атқарушысына қатысты жасалған дәл сол әрекет (343-баптың 2-тармағы). Басқа адамның ар-намысы мен қадір-қасиетіне нұқсан келтіретін немесе оның беделін түсіретін көрінеу жалған мәліметтер тарату жала жабу деп танылады (Қылмыстық Кодекстің 129-бабы). Судьяға, присяжной заседательге, прокурорға, тергеушіге, алдын ала анықтауды жүргізуші адамға, сот приставына, соттың атқарушысына жала жабу олардың сотта іс қарауына, тергеу, алдын ала анықтама жүргізуін, үкімін орындауына байланысты орын алады, жала жабу мәліметтері көпшілік алдында таратылуы (мысалы сот залында) немесе басқа бір адамға айтылуы мүмкін. Жала жабу әр түрлі болады, мысалы судьяны, присяжной заседательді, басқа да сот талқылауына қатысушыларды іс бойынша пара алды деп лақап тарату, жәбірленушілердің моральға жат мінез-құлықтары жөнінде өсек тарату т.с.с. Қылмыс формальдық құрамға жатады. Қылмыс жәбірленуші жөніндегі көрінеу жалған мәліметтерді таратқан уақыттан бастап аяқталған деп танылады. Қылмыс субъективтік жағынан тек тікелей қасақаналықпен жүзеге асырылады. Қылмыстың субъектісі 16-ға толған кез келген адам. Айғақтарды бұрмалау (348-бап) Бұрыңғы Қылмыстық кодекстерде мұндай бап болған емес. Адамдарды жаппай қуғын-сүргінге салу кезеңдерінде бұл қылмыс кең өріс алды, айғақтарды көрінеу бұрмалаудың салдарынан сан мыңдаған адамдар жазықсыз жалаға тартылады. Мұндай қылмыстың қоғамға қауіптілігі сол айғақтарды бұрмалау нәтижесінде әділетсіз шешім, үкім, басқа маңызды іс жүргізу актілерінің шығарылуына жол берілді. Қылмыстың тікелей объектісі анықтама, тергеу, сот, прокуратура органдарының дұрыс қызметі. Қосымша тікелей объект жәбірленушінің, айыпкердің, сотталушының, жауапкердің, талапкердің заңды мүдделері. Қылмыстың заты-айғақтар, оған әр түрлі құжаттар, заттай айғақтар, сарапшылардың қорытындысы, куәнің, жәбірленушінің, сезіктінің, айыпкердің жауаптары, әр түрлі тергеу амалдарының хаттамалары жатады. Қылмыстың объективтік жағы азаматтық іс бойынша іске қатысушы адамның немесе оның өкілінің айғақтарды бұрмалауы арқылы көрініс табады. Айғақтарды бұрмалаудың тәсілі әр түрлі болады: құжаттарды қолдан жасау, оған өзгерістер енгізу, заттай айғақтарды айырбастау, жалған дәлелдемелер келтіру, талап арыздарға өзгерістер енгізу, жауап беру хаттамаларын ауыстыру, жалған куәлар дайындау т.с.с. Қылмыстық іс бойынша алдын ала анықтау жүргізуші адамның тергеушінің, прокурордың іс жүргізу әрекеттеріне қатысушы маманның немесе қорғаушының айғақтарды бұрмалауы үшін жауаптылық Қылмыстық кодекстің 348-бабының 2-тармағында көзделген.Мұндай бұрмалаудың салдарынан әділетсіз үкім немесе қылмыстық істі қысқарту жөнінде заңсыз қаулы шығарылуы мүмкін. Қылмыстық кодекстің 348-бабының 1,2-тармақтарындағы қылмыс формальдық құрамға жатады және олар айғақтарды бұрмалаған сәттен бастап аяқталған деп танылады. Қылмыстың құрамы болу үшін бұрмаланған айғақтар негізінде әділетсіз үкім, шешім немесе басқадай іс жүргізу актілерінің орын алуы шарт емес. Қылмыс субъективтік жағынан тікелей қасақаналықпен істеледі. Қылмыстың субъектісі Қылмыстық Кодекстің 348-бабының 1-тармағы бойынша-азаматтық іске қатысушылар: талапкер, жауапкер және олардың өкілдері, Қылмыстық Кодекстің 348-бабының 2-тармағы бойынша алдын ала анықтама жүргізуші адам, тергеуші, прокурор, іс жүргізу әрекеттеріне қатысушы маман, қорғаушы. Параға немесе коммерциялық сатып алуға арандату (349-бап) Қылмыстың объектісі лауазымды адамның немесе коммерциялық және өзге де ұйымдардың басқару функциясын атқаратын адамдарын заңды қызметі. Қосымша тікелей объект осы адамдардың ар-намысы, қадір-қасиеті. Қылмыстың затына ақша, бағалы қағаздар, өзге де мүліктер немесе мүліктік сипаттағы қызмет көрсетулер жатады. Қылмыстың объективтік жағы параға немесе коммерциялық сатып алуға арандату, яғни қылмыстың жасалуына не бопсалауға қолдан айғақтар жасау мақсатында лауазымды тұлғаға не коммерциялық немесе өзге де ұйымдарда басқару функцияларын атқарушы адамға оның келісімінсіз ақша, бағалы қағаздар беру, өзге де мүліктер немесе оған мүліктік сипаттағы қызмет көрсетуге тырысу әрекеті арқылы көрініс табады. Бұл жерде кінәлының әрекеті лауазымды тұлғаға не коммерциялық өзге де ұйымдарға басқару функцияларын атқаратын адамға пара беруге оқталу көрсетілген адамдардың келісімінсіз істеледі және олардың тарапынан бұл әрекетке тойтарыс беріледі, яғни пара затын алу немесе сатып алу фактісі мүлдем болмайды. Сондай-ақ жәбірленушілерге заңсыз мүліктік немесе мүліктік сипаттағы өзге де қызметтер көрсетуге тырысу әрекеттері де жүзеге аспай қалады. Кінәлы адамдар мұндай әрекеттерді әділсоттылықты жүзеге асыратын адамдар жөнінде де істеуі мүмкін. Қылмыс формальдық құрамға жатады, сондықтан да ол параға немесе коммерциялық сатып алуға арандату әрекетін жасаған уақыттан бастап аяқталған деп табылады. Субъективтік жағынан қылмыс тікелей қасақаналықпен істеледі. Кінәлы адам заңда көрсетілген адамдарды параға немесе коммерциялық сатып алуға тырысу арқылы, оларды пара алғаны және сатылғаны жөнінде жалған айғақтар жасау арқылы қылмысқа арандататынын немесе бопсалайтынын сезеді және осы әрекеттерді істеуді тілейді. Қылмыстың субъективті жағының тағы бір белгісі қылмыстық мақсат. Ол заңда-қылмыстың жасалуына не бопсалауға қолдан айғақтар жасау мақсаты деп көрсетілген. Қылмыстың субъектісі-16-ға толған кез келген адам. Жалған жауап беруге немесе жауап беруден жалтаруға, жалған қорытынды беруге не қате аударуға сатып алу не мәжбүр ету (354-бап) Қылмыстың тікелей объектісі сот, анықтама, тергеу органдарының дұрыс қызметі, қосымша тікелей объект процеске қатысушылардың заңды құқықтары мен мүдделері. Қылмыс объективтік жағынан алғанда мазмұны жағынан екі түрлі қылмыс нысанының жасалуы арқылы көрініс табады. Оның біріншісі куәні, жәбірленушіні олардың жалған жауап беруі мақсатында не сарапшыны оның жалған қорытынды немесе жалған жауап беруі мақсатында, сол сияқты аудармашыны оның бұрыс аударманы жүзеге асыруы мақсатында сатып алу (354-баптың 1-тармағы) Сатып алу-заңда көрсетілген адамдарға кез келген материалдық заттарды, игіліктерді кінәлының өзінің немесе басқа адам арқылы беруі, немесе беремін деп уәде беруі болып табылады. Егер сарапшы немесе аудармашы лауазымды тұлға болса, онда олардың сатылуы пара алу ретінде сараланады. Куәні, жәбірленушіні жалған жауап беруге, сарапшыны жалған қорытынды беруге немесе аудармашыны дұрыс аударуды жүзеге асыруға мәжбүр ету, сол сияқты аталған адамдарды бопсалаумен, өлтіремін, денсаулығына зиян келтіремін деп осы адамдардың немесе олардың туыстарының мүлкін жоямын деп қорқытумен ұштасқан, жауап беруден жалтаруға мәжбүр ету осы қылмыстың жасалуының екінші бір көрінісі болып табылады. Мәжбүр етуге жәбірленушінің еркіне тікелей әсер ететін оның өзінің қалауы бойынша, ерікті түрде әрекет етуіне жол бермейтін әрекеттерді қолдану жатады. Заңда мұндай мәжбүр етудің тәсілдері: бопсалау, өлтіремін, денсаулығына зиян келтіремін, осы адамдардың немесе олардың туыстарының мүлкін жоямын деп қорқытумен ұштасқан әрекеттер көрсетілген. Бопсалау және қорқыту жәбірленуші үшін нақты іске асатын, объективтік ақиқат ретінде қабылдануы қажет. Қылмыс формальдық құрамға жатады және ол сатып алу немесе мәжбүр ету әрекеттері орын алған сәттен жалған жауап беру немесе жалған жауап беруден жалтару, жалған қорытынды беру не қате аудару болғанына не болмағанына қарамастан аяқталған деп саналады. Қылмыс субъективтік жағынан тікелей қасақаналықпен істеледі. Кінәлы адам заңда көрсетілген адамдарды сатып алу немесе мәжбүр ету арқылы заңсыз әрекеттер істейтінін сезеді және соны тілейді. Қылмыстың субъективтік жағының тағы бір белгісі қылмыстың мақсаты жалған жауап беруге немесе жауап беруден жалтаруға, жалған қорытынды беруге не қате аударуға қол жеткізу болып табылады. Қылмыстың субъектісі-16-ға толған кез келген адам. Сот үкімін, сот шешімін немесе өзге де сот актісін орындамау (362-бап) Сот үкімін, шешімін немесе өзге де сот актісін орындамау соттарды құрменттемеудің бір көрінісі болып табылады, мұндай әрекеттер соттың беделін келтірумен бірге әділсоттылықтың міндеттерін жүзеге асыруға кедергі келтіреді. Қылмыстың тікелей объектісі әділсоттылықты мүддесі, ал қосымша тікелей объектісі жеке немесе заңды тұлғалардың заңды құқықтары мен мүдделері. Объективтік жағынан қылмыс заңды күшіне енген сот шешімін немесе өзге де сот актісін кәнігі түрде (қасақана) орындамау сол сот актісін кәнігі түрде (қасақана) орындамау, сол сияқты олардың орындалуына кедергі жасау арқылы жасалады. Сот актісін кәнігі түрде орындамау қылмысы әрекетсіздік арқылы істеледі және ол созылмалы қылмысқа жатады. Орындамау кәнігі болуы шарт, яғни ол сот органдарының бірнеше рет заңды күшіне енген сот үкімін, сот шешімін немесе өзге де сот актісін орындау жөніндегі талабын кінәлы адамның қасарысып, ашық бас тартып жүзеге асырмауы болып табылады. Сот актілерін жүзеге асыруға кедергі келтіру белсенді әрекет күйінде жүзеге асырылады. Ол сот актілерін тығып тастау, кінәлы немесе жауапкер адамның мекен-жайын әдейі дұрыс көрсетпеу, сот орындаушысының мекен-жайды босату туралы заңды талабына қарсылық көрсету т.с.с. арқылы көрініс табады. Субъективтік жағынан бұл қылмыс тікелей қасақаналықпен істеледі. Қылмыстың субъектісі-16-ға толған кез келген адам. Қылмысты жасыру (363-бап) Қылмысты жасыру қылмысқа жанасушылықтың бір түрі болып табылады. Мұндай әрекет қылмыстың дер кезінде ашылуына, айыптының қылмыстық жауапқа тартылуына кедергі келтіреді, мұның өзі әділсоттылықтың жүзеге асырылуына, қылмысқа қарсы күрес жүргізуге теріс әсер етеді. Қылмыстың тікелей объектісі-әділсоттылық мүддесі. Қылмыс объективтік жағынан ауыр немесе аса ауыр қылмысты алдын ала уәде бермей жасыру арқылы жүзеге асырылады. Қылмыстық заң ауыр немесе осы қылмыстарды жасырғаны үшін жауаптылық белгілейді. Қылмысты жасыру тәсілі әр түрлі болуы мүмкін. Оларға қылмыскерді паналату, қылмыстың ізін жою, оны жалған құжатпен жабдықтау, қылмыскердің сырт пішінін өзгерту, қылмыстың қаруы мен құрамын жасыру, жою әрекеттерін істеу жатады. Егер қылмысты жасыру лауазым адамдарының өз қызметін пайдалану арқылы жүзеге асырылса, онда олардың әрекеті қылмыстардың жиынтығы ретінде сараланады. Прокурордың, тергеушінің немесе анықтама жүргізуші адамның қылмысты жасырып, қылмыстық жауаптылықтан заңсыз босатуы Қылмыстық кодекстің 345-бабы бойынша саралануға жатады. Қылмыс субъективтік жағынан тікелей қасақаналықпен істеледі. Қылмыстың субъектісі-16-ға толған кез келген адам. Қылмыс туралы хабарламау (364-бап) Бұл қылмыстың объектісі алдын ала анықтама, тергеу және сот органдарының дұрыс қызметі. Объективтік жағынан дайындалып жатқан немесе жасалғаны анық белгілі аса ауыр қылмыс туралы хабарламау арқылы сипатталады. Аса ауыр қылмыс деп жасалғаны үшін осы кодексте он екі жылдан астам мерзімге бас бостандығынан айыру түріндегі жаза немесе өлім жазасы көзделген қасақана жасалған әрекеттерді айтамыз. Аса ауыр қылмыстарға жатпайтын қылмыс туралы хабарламау үшін қылмыстық жауаптылық көзделмеген. Заң дайындалып жатқан немесе жасалған аса ауыр қылмыстарды хабарламағаны үшін ғана жауаптылық белгілеп отыр. Мұндай хабарлама жасамаған адам осындай қылмыстардың орын алғанын нақты біледі, бірақ әрекетсіздік жасап сот, тергеу, анықтама, прокуратура органдарына хабарламайды. Қылмыс құрамы формальдық және аса ауыр қылмыс туралы хабарламаған уақыттан бастап аяқталған деп табылады. Қылмыс субъективтік жағынан тек тікелей қасақаналықпен істеледі. Кінәлы адам дайындалып жатқан немесе істелген анық ауыр қылмысты хабарламайтынын сезеді және соны тілейді. Қылмыстың субъектісі-16-ға толған кез келген адам. Лауазым адамдары осындай әрекеті үшін Қылмыстық кодекстің 307-бабы бойынша жауапты болады. Адвокаттар мен өзге де адамдардың азаматтарды қорғау және оларға заңгерлік көмек көрсету жөніндегі заңды қызметіне кедергі жасау (365-бап) Адвокаттар мен өзге де адамдардың (қоғамдық қорғаушы, заңды өкіл) азаматтарды қорғау және оларға заңгерлік көмек көрсету арнаулы заңдармен реттелген. Осы қылмыстың тікелей объектісі адвокаттар мен өзге де адамдардың азаматтарды қорғау, оларға заңгерлік көмек көрсету жөніндегі қатынастарын реттейтін қоғамдық қатынастар. Қылмыс объективтік жағынан адвокаттар мен өзге де адамдардың қылмыстық процестерде азаматтарды қорғау, сол сияқты азаматтар мен ұйымдарға заңгерлік көмек көрсету жөніндегі заңды қызметіне кедергі жасау, не бұл қызметтің дербестігін және тәуелсіздігін өзге де бұзу, егер бұл әрекеттер азаматтар мен ұйымдардың құқықтары мен заңды мүдделерін, не қоғам мен мемлекеттің заңмен қорғалатын мүдделерін елеулі түрде бұзуға әкеп соғу арқылы көрініс тапқан. Қылмыс құрамы әрекет арқылы, заңда көрсетілген зардаптың арасындағы себепті байланыстың орын алуы арқылы сипатталады. Адвокаттар мен өзге де адамдардың (қоғамдық қорғаушы, заң кеңесшісі, жәбірленушінің, жасөспірімдердің заңды өкілдері) қылмыстық процестерде азаматарды қорғау сол сияқты азаматтар мен ұйымдарға заңгерлік көмек көрсету жөніндегі заңды қызметіне кедергі жасауға-ордері, тиісті рұқсаты бола тұра процеске қатыстырмау, іс материалдарымен таныстырмау, қылмыстық істің қаралатын уақытын хабарламау, азаматтар мен заңды ұйымдарды заңгерлік көмек көрсетуге жібермеу, әр түрлі тосқауылдар қою т.с.с. әрекеттер жатады. Осы қызметтің дербестігін және тәуелсіздігін бұзуға-осы адамдардың заңды қызметіне негізсіз араласу, оларға нұсқау, бұйрық беру, олардың жұмыс режимін, қызмет көрсету ақысын негізсіз өзгерту т.с.с. жатады. Қылмыстың зардабы-азаматтар мен ұйымдардың құқықтары мен заңды мүдделерінің, қоғамның, мемлекеттің заңмен қорғалатын мүдделеріне елеулі зиян келтірілуі болып табылады. Қылмыс субъективтік жағынан алғанда тікелей немесе жанама қасақаналықпен істеледі. Кінәлы адам адвокаттар мен өзге де адамдардың азаматтарды қорғау және оларға заңгерлік көмек көрсету жөніндегі заңды қызметіне кедергі жасайтынын сезеді, одан көрсетілген зардаптардың орын алатынын біледі және соны тілейді немесе тілемесе де соған жанамалы түрде жол береді. Қылмыстың субъектісі 16-ға толған кез келген адам, егер әрекетті лауазым адамдары қызмет бабын пайдаланып жүзеге асырса, онда оның әрекеті Қылмыстық Кодекстің 307-бабымен сараланады. Он жетінші тарау. Әскери қылмыстар. Әскери қылмыстың түсінігі және жалпы сипаттамасы. Әскери қылмыстың түрлері Қазақстан Республикасында әскери қызмет атқарудың тәртібі Қазақстан Республикасы Конституциясында, әскери міндеттілік және әскери қызмет туралы заңда, Қазақстан Республикасы Қарулы Күштерінің арнайы жарғыларында, басқа да нормативтік-құқықтық актілерінде көрініс тапқан. Қылмыстық кодекстің Ерекше бөлімінің 16-тарауы әскери қылмыстарға арналған. Қылмсыстық кодекстің 366-бабында әскери қылмыстың заңдылық ұғымы берілген. Онда әскерге шақыру бойынша не келісім-шарт бойынша Қазақстан Республикасы Қарулы Күштерінде, Қазақстан Республикасы басқа да әскерлері мен әскери құрамаларында әскери қызмет атқарушы, әскери қызметшілердің, сондай-ақ запастағы азаматтардың жиындардан өтуі кезінде әскери қызмет атқарудың белгіленген тәртібіне қарсы осы тарауда көзделген қылмыстарды жасауы әскери қылмыстар деп танылады делінген. Осыған орай әскери қызмет атқарудың белгіленген тәртібі қоғамдық қатынастар осы қылмыстың топтық объектісі болып табылады. Әскери қызметшілердің әскери қызмет атқарудың белгіленген тәртібімен байланысы жоқ басқадай қоғамға қауіпті және құқыққа қайшы іс-әрекеттері әскери қылмыс болып табылмайды, олардың мұндай іс-әрекеттері жалпы қылмыстық құқықтық норма бойынша сараланады. Әскери қылмыстың екінші бір өзіндік белгісі-қылмыстың арнаулы субъектісі болып табылады. Олар әскерге шақыру бойынша не келісім-шарт бойынша Қазақстан Республикасы Қарулы күштерінде, Қазақстан Республикасы басқа да әскерлері мен әскери құрамаларында әскери қызмет атқарушы әскери қызметшілер, сондай-ақ жиындардан өтуі кезінде әскери қызмет атқарушы запастағы азаматтар. Қазақстан Республикасы Қарулы күштеріне Қорғаныс министрлігі және оған бағынышты құрылық әскерлері, ракеталық әскерлер, соғыс-теңіз флоты, соғыс-әуе күштері, әскери-космикалық күштер Қазақстан Республикасы басқа да әскерлері мен әскери құрамалары, шекаралық әскерлер, қауіпсіздік қызметі әскерлері, үкіметтік байланыс әскерлері, азаматтық қорғаныс әскерлері, Ішкі істер министрлігінің ішкі әскерлері, т.б. жатады. Әскери қылмыстар тікелей объектілерінің ерекшеліктеріне байланысты мына төмендегідей бірнеше түрге бөлінеді: Бағыныштылық тәртібіне және әскери қызметшілердің жарғылық ережелеріне сай қарым-қатынасына қол сұғатын қылмыстар. Әскери қылмыстар объективтік жағынан алғанда әрекет немесе әрекетсіздік арқылы жүзеге асырылады. Қылмыс құрамдары формальдық та, материалдық та болып кездеседі. Оларға жеке құрамдарға талдау жасағанда толық тоқталамыз. Субъективтік жағынан алғанда бұл қылмыстардың көпшілігі қасақаналықпен, азын-аулағы абайсыздықпен істеледі. Енді осы қылмыстардың жекелеген тобына және түрлеріне талдау жасайық. Бұйрыққа бағынбау немесе оны өзгедей орындамау (367-бап) Қылмыс объективтік жағы бойынша: бағынбау, яғни бастықтың бұйрығын орындаудан ашық бас тарту, сол сияқты бастықтың белгіленген тәртіпте берілген бұйрығын бағыныштының, қызмет мүддесіне елеулі зиян келтіріп, өзгедей әдейі орындамауы арқылы сипатталады. Бұл жерде екі бірдей қылмыс құрамы көрсетіліп тұр. Оның біріншісі бағынбау, яғни бастықтың заңды бұйрығын орындаудан ашық, қасақана бас тарту. Екінші бұйрықты өзгедей әдейі орындамау-яғни бастықтың белгіленген тәртіппен, заңды түрде берілген бұйрығын, яғни бағыныштының әдейі орындамауы болып табылады. Әдейі орындамауға ашық түрде, ешбір негізсіз заңға сәйкес берілген бұйрықтағы талаптарды істемеуі, немесе бұйрықтағы талапқа қарсы басқа әрекетті істеуі, немесе бұйрықты кешіктіріп орындау немесе жартылай орындаулар жатады. Бағынбау мен бұйрықты өзгедей әдейі орындамау іс-әрекетінен қызмет мүддесіне елеулі зиян келтірілуі қажет. Зиян мүліктік немесе ұйымдастырушылық, я болмаса басқадай түрде орын алуы мүмкін. Егер «іс-әрекеттен әскери тәртіпте ойсырауы орын алса, бастықтың бағыныштыны алдында беделі түссе, адамдардың денсаулығына әр түрлі дәрежедегі жарақат келтірілсе немесе әскери бөлімде, оның мүлкіне, техникасына залал келтірілсе зиян елеулі деп танылады. Бұйрыққа бағынбаудан немесе оны әдейі орындамаудан келтірілген зиянның арасында себепті байланыс болуы шарт. Қылмыс құрамы материалдық. Субъективтік жағынан қылмыс қасақаналықпен (тікелей немесе жанама) жүзеге асырылады. Адамдар тобы, алдын ала сөз байласқан адамдар тобы немесе ұйымдасқан топ жасаған, сондай-ақ ауыр зардаптарға әкеп соққан дәл сол әрекет осы қылмыстың ауырлататын түріне жатады (367-баптың 2-тармағы). Ауыр зардаптарға қасақана денеге орта дәрежелі жарақат келтіру, абайсызда кісі өлімінің орын алуы; әскери дайындықты қамтамасыз ететін шаралардың жүзеге аспай қалуы; әскери техникалардың істен шығуы; ірі мөлшердегі материалдық залал келтірілу т.с.с. жатады. Осы баптың бірінші және екінші бөліктеріндегі көзделген әрекеттер соғыс уақытында немесе ұрыс жағдайында жасалса онда бұл осы қылмыстың аса ауырлататын түріне жатады (367-баптың 3-тармағы). Қызметке ұқыпсыз не ықылассыз қараудың салдарынан ауыр зардаптарға әкеп соққан бұйрықты орындамау үшін жауаптылық Қылмыстық Кодекстің 367-бабының 4-тармағында көзделген. Мұндағы ауыр зардаптардың түсінігі осы баптың 2-бөлігінде көрсетілген ауыр зардаппен бірдей болуы да мүмкін. Қылмыстық Кодекстің 367-бабының 4-тармағындағы қылмыс құрамы субъективтік жағынан тек қана абайсыздықпен (немқұрайдылық немесе менмендік) жүзеге асырылады. Егер осы баптың төртінші бөлігінде көзделген әрекет соғыс уақытында немесе ұрыс жағдайында жасалса, онда кінәлының жазасы арта түседі, ол үшін жауаптылық Қылмыстық Кодекстің 367-бабының 5-тармағында көзделген. Бастыққа қарсылық көрсету немесе оны қызметтік міндеттерін бұзуға м жбүр ету (368-бап) Қылмыс объективтік жағынан бастыққа, сол сияқты әскери қызмет бойынша өзіне жүктелген міндетті атқарушы өзге адамға қарсылық көрсету немесе оны осы міндеттерді бұзуға күш қолдану және күш қолданамын деп қорқыту арқылы, мәжбүр ету арқылы сипатталады. Қарсылық көрсету деп бастыққа, сол сияқты әскери қызмет бойынша өзіне жүктелген міндетті атқарушы өзге адамға ашықтан ашық қарсы шығып, оның заңды талабына мән бермеу, олардың өзіне жүктелген міндеттерін атқаруына кедергі жасау. Мысалы, патрульдің мас күйдегі әскери қызметшіні ұстауға байланысты әрекетіне соңғының қарсылық көрсетіп бағынбауы. Бастыққа немесе әскери қызмет бойынша өзіне жүктелген міндетті атқарушы өзге адамға күш қолдану және күш қолданбақшы болып қорқыту арқылы олардың міндеттерін бұзуға бағытталған белсенді әрекет мәжбүрлеу деп танылады. Мысалы, қатардағы әскери қызметшінің тәртіп бұзып қолға түсіп қалған екінші бір әскери қызметшіні бастыққа күш қолданбақшы болып қорқытып босатып алуы. Қылмыс құрамы формальдық, көрсетілген іс-әрекеттердің біреуін істеген сәттен қылмыс аяқталған деп танылады. Қылмыс субъективтік жағынан тікелей қасақаналықпен істеледі. Дәл сол әрекеттер: а) адамдар тобы, алдын ала сөз байласқан адамдар тобы немесе ұйымдасқан топ жасаса; б) қару қолдана отырып жасаса; в) ауыр немесе орташа ауырлықтағы дене жарақатын салса не өзге де ауыр зардаптарға әкеп соқса-осы қылмыстың ауырлататын түріне жатады (368-баптың 2-тармағы). Адамдар тобы, алдын ала сөз байласқан адамдар тобы немесе ұйымдасқан топтың түсінігі Қылмыстық Кодекстің 31-бабында көрсетілген. Қару қолдануға атылатын немесе суық қаруды қолдана отырып бастыққа қарсылық жасау немесе оны қызметтік міндеттерін бұзуға мәжбүр етушілік жатады. жүктеу/скачать 1.81 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|