II топ Фонологиялық талдау

Айтуға

1. 
   Жуан буынды сөз (а,у,а жуан дауыстылар)
   
2. 
   Ай + ту + ға
   т.б а.б а.б
   

4. 
   Екшін - ға буындағы а-ға түсіп түр
   
5. 
   Айту+ға буын үндестігі бар
   

4. 
   Айту + ға дыбыс үндестігі бар
   

Оқушыларды топқа болу

Болашаққа, бақытқа Бақ келіп қонар басыңа

Көз жеткізген ынтымақ Дәулетіңді сел ете

Жас ұртпақты біліммен Ырзықтың мол астауы

Ер жеткізген ынтымақ Басыңнаң бақтың қашпауы

Тіуелсіздігіме елімді Тәуелсіз қазақ еліне

Сол жеткізген ынтымақ Береке бірлік бастауы
Рақмет тәуелсіз елімнің ұландары
Үй тапсырмасын сұрау:

Етістерге сөйлем құрау емлесі

Есімше етістіктің ерекше түрі. Етістіктің негізгі жәнетуынды түбірлеріне етіс және болымсыз етәстәк жұрнақтары қосылау арқылы жасалады.

Жасалау Түрлері

Жұрнақ арқылы Шақ түрлері

Қан кен

Ған ген өткен шақ

Мақ мек бақ мақсатты келер шақ

Бек пақ пек

атын етін итін ауыспалы келер шақ

Мысалдар;

Шешен болып сөйлеген

Көсем болар ойменен.

Астаыаны әлемдік стандартқа сай қала жасамақ ниеттеміз.

өзіңе ұнамайтынды өзгеге істеме.

Оқушылар өз ойларын тақтаға мысал келтіре отырып жазады.

Есімше

Көптеледі септеледі тәуелденеді жіктеледі

Есімдерше

Білген тауып айтады

Білмеген қауып айтады.(бастауыш)

Естігенді есті қабылдайды (толық)

Сөйлердің алдында ойланып ал (анық)

Өнерлі өрге жүзер

Жаңалықты үйренгенше

Дауды ақыл жеңгенше

Жауды батыр жеңеді

Сонымен балалар, есімше екі түрлі мәнде қолданылады екен. Көптеліп, септеліп, тәуелденіп келіп, сөйлемде бастауыш, толықтауыш, аңыктауыш, қызметін атқарса, жіктеліп келіп, баяндауыш, пысықтауыш қызметін атқарады.

Түбір

Тәуелдік жалғаудың II жағы

46

өткен шақ

сабақты ет

болымды ст

дара
Оқулықпен жұмыс.

Берілген есімшелердің қандай жұрнақтар арқылы жасалып тұрғанын айтып, олардың мағынасын түсіну.

Әр топқа жеті сұрақтан жасырып, киіз үйдің керегесін, есігін, шаңырағың, уығын кұрып. туырлығын ұстаймыз, үзігін, түндігін жабамыз.

Қай топ сұраққа дұрыс жауап беріп, киіз үйді дұрыс құрса, сол топ жеңіске жетеді.

Киіз үй құру үшін әр топқа жеті сұрақ беріледі.

1. 
   Морфология нені зерттейтін ғылым?
   
2. 
   Деректі және дерексіз зат есім туралы айт?
   
3. 
   Сын есімнің мағыналық түрлері?
   
4. 
   Реттік сан есім?
   
5. 
   Сілтеу есімдігі?
   
6. 
   Сабақты жіне салт етістік?
   
7. 
   Өзгелік етіс?
   

1. 
   Зат есімнің жасалуы?
   
2. 
   Сын есім туралы түсінік?
   
3. 
   Жинақтық сан есім?
   
4. 
   Сұрау есімдігі туралы?
   
5. 
   Болымды және болымсыз етістіктер?
   
6. 
   Дара және күрделі етістік?
   
7. 
   Ортақ етіс?
   

1. 
   Ғалымның өзі өлгенмен, сөзі өлмейді.
   
2. 
   Көрмес түйені де көрмес.
   
3. 
   Өсер елдің баласы, арманшыл келеді,
   Өшер елдің баласы, жанжалшыл келеді.
   
4. 
   Естіген құлақта жазық жоқ.
   
5. 
   Қарап отырғанша бірдеңеге жарап отыр.
   

а) перфакарта бойынша үлгерімі төмен оқушылармен жұмыс

Келгендер

Оқығанның

Айтарым
Шығармашылық жұмыс

Бейне көрініс: «Астана кеше, бүгін, ертең».

Жаңа сабақты қорытындылау

жұрнақтар



Бағалау.

Үй таисырмасы:

252 - жаттығу. Құрамында есімше кездесетін бес сөйлемнен тұратын мәтін

құрастырыңдар. Есімшеге е тұлғалық талдау жасаңдар.

Есхмше етістік қой ерекше бір

Екі түрлі мәнде қолданып жүр.

Жалғанып түбірлерге жұрнақтары

Шақтардың тұлғасына өзгертіп түр.

Білдіреді кейде ол өткен шақты

Болжайды енді бірде болашақты.

Мудірмей ауыспалы өткен шақтан

Қояды алдымызға зор мақсатты.

Септеліп, көптеліп кеп тәуелденіп

Есімнің мағынасын тұр ғой беріп.

Жіктеліп келгеніңде сөйлемдерде

Қимылды қалғандаймыз біздер көріп.

Есімнің ескі жолы деген бар ғой

Қасымнын қасқа жолы таспа жолдай

Тілерім – шәкірттер мен қоңақтарға

Қызыр бабам жүрсінші бізді қолдай!

САБАҚТЫ ЕТІСТІК ПЕН САЛТ ЕТІСТІК

Сабақтың мақсаты:

а) Білімділік: сабақты және салт етістіктерді меңгерту,
оларды ажырата білуге үйрету.

ә) Тәрбиелік: оқушыларды таза, ұқыпты жазуға тәрбиелеу. Білім-ғылымға қүштарлықтарын арттыру.

б) Дамміушылық: етістіктен алған білімдерін, ойлау
қабілеттерін, тілін дамыту.

Сабақтың типі: аралас сабак.

Сабақтың технологиясы: сатылай кешенді талдау.

Сабактың әдіс-тәсілдері: баяндау, түсіндіру, талдау-жинақтау, сұрақ-жауап.

Сабақ барысы.

I КЕЗЕҢ

Оқушылар үш топқа бөлініп отырады. Абайдың 17-қара сөзінен алынған ғылымға жетелейтін жол «Ақыл», «Қайрат», «Жүрек» атты үш топ кұрылады.

Оқулыктың 117-беттегі сұрақтарға жауап алынады. Үй тапсырмасы тест арқылы қорытылады.

Сабақтың мақсаты түсіндіріліп, «Нені үйренеміз?» атты жоспар - тезис ілінеді:

1. 
   Сабақты етістік
   
2. 
   Табыс септігінің жалғауы жасырын тұрғанда сабақты етістікті табу жолдары
   
3. 
   Салт етістік
   

1. 
   Салт етістікті сабақты етістікке, сабақты етістікті салт етістікке айналдыру.
   Сабақты түсіндіру
   

Мысалдарды қарай отырып, оқушылар ережені өздері шығарады.

Айт, оқы, жаз — табыс септігі жасырын да келеді; әңгіме айтты - әңгімені бала айтты; сабақ оқы - сабақты сен оқы; хат жазар - хатты ол жазар; салт етістікке: жүр, қайт, келді.

Өзгелік етіс пен ырықсыз етіс жұрнақтары жазылған плакат ілініп, салт етістікке айналдыру жолдары түсіндіріледі.

Тақтадағы жоспар-тезисті басшылыққа ала отырып ережені қарындашпен белгілеп оқу және түсінгендерін айтқызу (теория бекіту).

233-жаттығу. (Жазбаша)

234-жаттығу. (Ауызша)

III КЕЗЕҢ

Деңгейлік тапсырмалар

I деңгей Төмендегі мақалалардан етістік тап. Сабақты етістіктің астын түзу сызықен, салт етістіктің астын ирек сызықпен сыз.

Талапты ерге нұр жауар.

Оқу - инемеи құдық қазғандай.

Дихан жерін мақтайды,

Ұ стаз шәкіртін жақтайды.

2. 
   236-жаттығу.
   
3. 
   Төмендегі сабақты етістіктерді салт етістікке, салт етістікті сабақты етістіке айналдыр.
   

1. Көп нүктенің орнына тиісті жалғауларды жалғап, етістіктің түрін анықта (сабақты, салт). Жақшаға жаз.

Жігіт қадірі өнері ... өлшенеді. (...)

Су ... шым тоқтатар, сөз ... шын тоқтатар. (…)

Жаманға сырың ... айтпа, сырыңды айтсаң да, шының ... айтпа (...)

2. Мәтіннен салт етістіктерді бір бөлек, сабақты етістіктерді бір бөлек теріп жаз.

Сабақты етістік: ........................................................................................

....................................................................................................................

Салт етістік................................................................................................

....................................................................................................................

2. 
   Мына үлгі бойынша жазылды сөзін сөз құрамына, лексика-грамматикалық талдау жаса
   

1. бұл сөз құрамнан тұр: айт+ты;

2. тұлғасына қарай – (айт) негізгі (себебі, сөздің әрі қарай бөлшектенбейтін негізгі бөлігі);

3. құрылысына қарай – дара (себебі, бір ғана негізгі түбірден тұр);

4. сөзде бір лексикалық, екі грамматикалық мағына бар;

5. лексикалық мағынасы – қимыл-қозғалысқа берілген айту;

6. бірінші грамматикалық мағынасы – лексикалық мағынаның жалпылауынан жасалған жалпы грамматикалық мағына – етістік;

7. екінші грамматикалық мағынасы – (-ты) жедел өткен шақтың жұрнағы арқылы берілген категориялық грамматикалық мағына – шақтық мағына;

8. айтты – қайтты? Деген сұраққа жауап береді;

9. мағынасына қарай:

а) негізгі (себебі, сөздің негізгі түбірі етістік);

ә) болымды (себебі, қимылдың, іс-әрекеттің болғандығын білдіріп тұр);

б) сабақты (себебі, өзінің алдындағы сөздің табыс септікте тұруын қажет етіп тұр);

10. 
    жедел өткен шақ;
    
11. 
    ашық рай;
    
12. 
    мағыналарының жақындықтарына қарай - ойлау-сөйлеу етістігі.
    111 деңгей
    

.........................................................................................................................................

.........................................................................................................................................

.........................................................................................

Көрнекілік: тірек- сызба белгілері.

1. Ұйымдастыру кезеңі

2. Үй тапсырмасын тексеру

Жаңа сабақ: Дара және күрделі етістікті еске түсіру. Берілгсн жаттығу, талдау жұмыстарына тоқталу.

Мұғалімнің бөлімі:

Ғылым таппай мақтанба,

Орын таппай баптапба

Болмасаң да ұксап бақ,

Бір ғалымды көрсеңіз

Ондай болмақ қайда деп

Айтпа ғылы сүйсеңіз.
Тақтаға бар, жүр, отыр, тұр, бергенбіз, келгенбіз, айтпа, жүрме, баптанба, мақтанба, барғызба.

Осы сөздерді жүзеге ас-аспауына қарай топастырыңыздар. Осы екі топтың айырмашылығы неде?

Бірі іс-әрекеттің жүзеге асатынын, болатынын білдірсе, екінші топта іс-әрекет жүзеге аспайтынын білдіріп түр. Іс - әрекеттің жүзеге асу- аспауына қарай болымды және болымсыз етістік деп бөлінетінін білеміз.

Болымсыз етістік жасап тұрган -ма, -ме, -ба, -бе, -па, -пе жұрнақтары екенін білу және жоқ, емес сөздерінің тіркесуі арқылы жасалатынын мысал арқылы дәлелдеу. Ол бүгін кеткен жок. Бұл оқиғаны ол айтқан емес.

Мақтанба сөзіне морфологиялық талдау жаса.

Отыр сөзіне фонетикалық кешенді талдау жаса.

Мақтанба

1. 
   Мақтан+ба. 2 кұрамнан тұр
   
2. 
   Тұлғасына қарай- туынды
   
3. 
   Құрылысына қарай- дара, бір ғана түбірден жасалған
   
4. 
   Сөзде 1 лексикалық, 2 грамматикалық мағына бар.
   
5. 
   Не істе? Мақтан- етістік
   
6. 
   - ба болымсыз етістік жұрнағы арқылы берілген болымсыздық мағына
   
7. 
   Не ісіеме? Мақтанба- болымсыз етістік.
   Қорытынды: Эссе жазу.
   

Үстеудің мағыналық түрлерінің қасиеттерін жан-жақты ашу.

1. 
   Оқушының өз ойын еркін жеткізе білуге дағдыландыру.
   
2. 
   Сатылау комплексті талдау арқылы оқушылардың тілін дамыту.
   

Адамгершілікке, ізденімпаздыкқа, қасиетті нәрселерді қадір тұтуға, туған жерге, тіліне сүйіспеншілігін арттыру.

Оқушыларды сабаққа әзірлеу.

1. Психологиялық дайындық (Келісім шарт жасау)

2.Топ мүшелері Абай және Ыбырай деген атпен екі топ ауыл аттарын қорғайды (Өлеңнің жалғасын тауып мәнерлеи оқиды)

1. 
   Үстеулср құрамына қарай нешеге бөлінеді?
   

Үй тапсырмасын жинақтау мақсатында әр топқа таіісырмалар беріледі.

1. Тактадағы сурет бойынша әңгімелейді. (өткен сабақпен байланыстыру)
//. Магынаны ажырату:

I. Болжам. Суреттегі табиғат көрінісіне үстеуге қатысты нені суреттер едің. (болжам жасайды)

Осы мысалдардан мезгіл үстеулерді тауып, сатылай комплексті талдау жасау.

2. Тұлғасына қарай негізгі түбір

Магнитафоннан күй ойнатып, оқушының мәнерлеп оқыған өлеңінен мезгіл үстеуді табу

1. 
   топ - «Білімділер»
   
2. 
   топ - «Алғырлар»
   
3. 
   топ - «Қырандар»
   

Сөзде бір лексикалық, бір грамматикалық мағына бар. Мөлшерді білдіреді.

Үй жұмысын сұрақ қою арқылы қорытындылау.