Сабақтар (сағаты) 15 соөЖ (сағаты) 15 СӨЖ (сағаты) 45 Барлық сағаттар 90 Курстың мақсаты
жүктеу/скачать 6.9 Mb. Pdf көрінісі
|
| № 4 дəріс
Тақырып ХҮІІІ ғ. психологияның дамуы. Психиканың критериі ретіндегі сана Мақсаты: ХҮІІІ ғ. психологияның дамуы жəне психиканың критериі ретіндегі сана туралы білім беру. Дəрістің мазмұны 1. Англиядағы ассоциативтік психология Д.Гартли 2.Э.Кондильяктің, Д.Дидроның психологиялық көзқарастары. Спиназаның психологиялық ілімі 3.К.А.Гельвецийдің психологиялық көзқарастары жəне Р.Декарт ілімі ХҮІІІ ғасыр өткен дəуірдегі сияқты Батыс Европада капиталисттік қатынастардың тұрақтануы одан əрі жалғасын тауып жатты. Индустриялық ревалюция Англияны күшті державаға айналдырды. Ал терең саяси-экономикалық өзгерістер Францияда революция тудырады. Германиядағы феодалдық қатынастар кең етек ала бастайды. Ағарту деп аталған қозғалыс тұрақтанып, кеңінен жайыла бастады. Ағарту дəуірінің неғұрлым жақын идеялары француздық тұрғыда терең бойлаған болатын. Ал Англияда ағарту идеясының таратылуы идеолог Дж.Локктың есімімен байланысты. Д.Гартли ассоцианизмнің негізін қалаушы. Д.Гартли (1705-1757). Д.Гартли ХХ ғасырдың басына дейін даминанталық психологиялық бағыт ретінде болған ассоциациялық психологияның негізін салушы. Алдымен діни, кейін медециналық білім алған Гертли тек адамның жаның түсіндіріп қана қоймай, оның мінез құлқын басқаруға мүмкіндік беретін теорияны құруға ұмтылды. Ассоциация ұғымын ғылымға Аристотель, ал терминді ағылшын философы Дж.Локк енгізгенімен, психикалық өмірдің əмбебап механизмі ретіндегі ассоциацияға діни тұрғыны ең алғаш Гартли қалыптастырған. Гартли өзінің теориясының негізіне Локктың ілімінің тəжірибелі сипаты туралы, сонымен қатар Ньютонның механика принциптері идеясын алған. Адам ағзасын, оның жұмысының принципін, сонымен қатар жүйке жүйесінің жұмысын механика заңдарымен сəйкес түсіндіру ХҮІІІ ғасыр психологиясының сипатты белгісі еді.Адамның мінез-құлқын физикалық принциптерден шыға отырып түсіндіруге ұмтылған Гартлиде бұл тұрғыдан асып кетпеді. Гартли «Размышления о человеке, его сроении, его долге и упованиях» кітабында өзінің ассоциациялық теориясын негіздеген. Гартлидің ассоцияция туралы ілімі вибрациялар туралы ілімге негізделеді. Сыртқы жағдайдағы вибрациялар сезім органдарында, бұлшықеттерде жəне мида сəйкесінше вибрациялар туғызады деп санаған. Адамның психикасының құрылымын талдай келе, ондағы екі шеңберді – үлкен жəне кіші бойға көрсеткен. Үлкен шеңбер мидан бұлшықеттерге кейін сезім органдарына өтеді, ол адамның мінез- құлқын айқындайтын рефлекторлық доға болып табылады. Гертли өзінің рефлекс туралы теориясын құрады жəне адамның белсенділігін механика заңдарына сүйене отырып түсіндіреді. Гартлидің пікірі бойынша, сезім органдарының вибрациясын тудыратын сыртқы əсерлер рефлексті іске қосады. Сезім органдарының вибрациясы сəйкесінше ми бөлігінде вибрацияны тудырады, ал ол өз кезегінде бұлшықеттердің жұмысын стимулдайды, олардың жиырылуын жəне дененің қозғалысын тудырады. Егер үлкен шеңбер мінез-құлықты реттесе, мидың ақ затында орналасқан вибрацияның кіші шеңбері психикалық өмірдің тану жəне оқу процесінің негізі болып табылады. Оның ойынша үлкен шеңбердегі ми бөліктерінің вибрациясы ақ заттағы жауапты вибрацияны тудырады. Үлкен шеңберде жоғалған вибрация кіші шеңберде ізін қалдырады. Оның ойынша бұл іздер адамның есте сақтауының негізі болып табылады. Олар із қалдырған құбылыстың күші мен маңыздылығына байланысты күшті немесе əлсіз болуы мүмкін. Психиканы зерттей отырып, Гартли ол бірнеше элементтен, түсініктерден, көріністерден жəне сезімдерден тұрады деген тұжырымға келген. Психиканың қалыптасуы өмір бойы жүретіні туралы тұжырымдай отырып, Гартли баланың психикалық даму процесіне əсер ету, тəрбиелеу мүмкіндігі шексіз деп санаған. Оның болашағы қоршаған адамдардың оған ассоциация үшін қандай материал беретініне байланысты, сондықтан баланың қандай болып өсетіні, ол қалай ойлайтыны тек ересектерге байланысты. Гартли педагогтар үшін өзінің оқытушы əдістерінде психикалық өмірдің заңдылықтарын қолдана білу қажеттілігі туралы айтқан алғашқы психологтардың бірі болды. Сонымен қатар жағымды сезімдермен бекілітген рефлекс тұрақты, ал жағымсыз сезім рефлексті ұмытуға көмектесетінің дəлеледеген. Сондықтан мінез- құлықтың əлеуметтік қабылданған нормаларын құру мүмкін, идеалды құқықты адамды қалыптастыру мүмкін – егер уақытында керекті рефлекстерді бекітсе немесе жағымсыздарын жойса. Осылай идеалды адам теориясы ХҮІІІ ғасырда пайда болды. Гартлидің көзқарастары психиканың дамуына үлкен ықпал жасады. Ассоцианизм теориясы шамамен екіжүзжылдыққа дейін болды жəне бірнеше қайтара сынға түссе де, Гартли құрған оның негізгі пастулаттары психиканың əрі қарай дамуына əсер еткендігі туралы айтса да жеткілікті. Мінез-құлықтың рефлекторлық табиғаты туралы пікірі тəрбиелеу мүмкіндіктері мен бұл процессті басқару қажеттілігіне оның діни көзқарастары, ХХ ғ-да рефлегсологтар мен бихевиористердің негіздеген тұрғылары мен сəйкестігі де өте мəнді болды. ХҮІІІғ. өткен дəуірдегі сияқты Батыс Европада капиталисттік қатынастардың тұрақтануы одан əрі жалғасын тауып жатты. Индустриялық революция Англияны күшті державаға айналдырды. Ал терең саяси экономикалық өзгерістер Францияда революция тудырады. Германиядағы феодалдық қатынастар кең етек ала бастайды. Ағарту деп аталған қозғалыс тұрақтанып, кеңінен жайыла бастады. Ағарту дəуірінің неғұрлым жарқын идеялары француздық тұрғыда терең бойлаған болатын. Ал Англияда ағарту идеясының таратылуы идеолог Дж.Локктың есімімен байланысты. жүктеу/скачать 6.9 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|