Сабақтың мақсаты: романның мазмұнын меңгерту

ә) тәрбиелік мәні бар мысалдар келтіре отырып оқушыларды елін,жерін,Отанын сүюге тәрбиелеу;

б) оқушылардың ойлау қабілеттерін,ауызша және жазбаша пікір айту дағдыларын қалыптастыру;

Сабақтың түрі: дәстүрлі сабақ

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап,түсіндіру т.б.

Сабақтың көрнекілігі: бүктемелер,кітаптар т.б.

Пәнаралық байланыс: тарих

Сабақтың барысы:

а) Ұйымдастыру кезеңі: Оқушылармен амандасу,түгелдеу, оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

ә) Үй тапсырмасын пысықтау:

Үйге берілген тапсырманы сұраймын.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.

Қазақ әдебиетіндегі ірі өзгеріс тап сол 60 жылдардан басталғандай.Бұған тікелей әсер еткен – сол қоғамның ішіндегі өзгеріс.20 жылдардан әдебиеттегі жаңашылдыққа революция себеп болып,бұған дейінгі әдебиет жарамсыз деп,сан қилы айдар тағылып,тізімнен шығарылып тасталып,орнына жаңа ағым,тіпті соның ішінде поэзияда жаңа форма,жаңа тармақ қолданылғаны белгілі.Сөзімізге В.Майковский,С.Сейфуллин,С.Мұқанов жырларының құрылысы куә бола алады.Яғни 60-жылдардағы әдебиеттегі,өлеңдегі жаңа түр,соны ізденістерге негізгі арқау болған Кеңестер Одағы Компартиясының ХХ съезіндегі «Жеке басқа табынушылықты» әшкерелеген баяндама еді.Демек,60-80 жылдар поэзиясының өзгеруіне бұрынғы сораптан шығып басқа түр,сипат алуына,тармақтардың еркін кестелеуіне қатып қалған қасаң қағидалардан шығуына басты себеп – қоғамдағы «жылымық» еді.

Екінші себеп,осымен сабақтасып кетеді.Өйткені бұл мезеттерде қазақ әдебиетінде ХХ ғасырдың маңдай алды ақындары С.Сейфуллин,І.Жансүгіровтер оралды.Көп күрес,теке тіреспен С.Торайғыров еңбектері өзінің шын бағасын алды.Тіпті Шәкәрім мұрасын да кейіндері ақтамаққа қадам жасалды.Тарих сахнасының пердесі бүтіндей ашылмаса да,арғы жақтан Шәкәрім,Мағжан сұлбалары байқалғанымен оқырманға жетпесе де Сәкен,Сұлтанмахмұт,Бернияз,Ілияс жырлары үлкен олжа еді.Осының өзі-ақ – қазақ өлеңінің дәрежесін көтеріп,қыр асырып тастады.Сәкен өлеңдерінің биік пафос 60-жылдар ақындарына ауысты. «Сыр сандық» сияқты сыршыл өлеңдер туа бастады.Бірақ Сәкеннің Маяковскийден әкелген баспалдақты тармақтарын да әсіре қолданып,форма қуушылыққа салынып кету де байқалды.Бұл үрдіс Т.бердияров,О.Сәрсенбаев, Ж.Қыдыровтардың шығармаларында көрініс берді.Есесіне Ілияс жырындағы қара өлеңнің айнымас қалыбы М.Мақатаев,Т.Молдағалиевтерден көрінді.Тіпті тақырып ұқсастығының бар екеніне көз жеткізугеболады.Б.Күлеевтің «Қайың» өлеңіндей М.Мақатаевта «Сен адам бола бастасаң,мен қайың бола бастайын» секілді тіркестері,Сәкеннің «Аққудың айрылуы» поэмасында сабақтастық бар екендігі күдік тудырмаса керек.

Үшінші себеп,Ұлы Отан соғысы фашистерге қарсы кекпен бірге әрбір солдаттың ішкі әлемінің нәзік қылына қол созғызды.Бұл орыс әдебиетіндегі А.Твардовскийдің Василий Теркиндей бейнесін сомдатты.Бірақ Б.Майлиннің жоқтығынан Мырқымбай бұл соғысқа қатыса алмады.Есесіне Қ.Аманжаолвтың Абдолла бейнесі жасалды,майдангер жүрегіне желкен салған «Дариға,сол қызы» дүниеге келді.Ж.Саиннің «Есімде Айдар өзені»,Д.Әбілевтің «Жылама», Ғ.Ормановтың «Гүлі», «Орамалы», орыс ақындары О.Лебедев-Кумач,К.Симонов, М.Исаковскийдің,А.Сурков,А.Твардовский шығармаларымен үзеңгілес,теңдес келе алады.Осының бәрі 60-жылдар ақындарына тікелей әсер етті.Лирикалық қаһарман бейнесін ашу үшін соны үрдіске,әр қырлы тармақ,бунақ,ұйқасқа жүгінуге алып келді.

.

Білімді бекіту: Оқушылардың түсінбеген сұрақтарына жауап беремін

Білімді бағалау: Оқушылардың жауаптарына қарай білімдері бағаланады.

Үйге тапсырма: Қазіргі қазақ әдебиеті тақырыбын оқып келуге беремін.

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 11

а) Қазіргі қазақ драматургиясы туралы түсінік беру;

ә) адамгершілік қасиеттерге баулу,үлгі-өнеге ету;

б) шығармашылық ізденіске бағыттау,ой бөлісу, өз ойын көркемдеп еркін айтуға баулу,мәнерлеп оқуға дағдыландыру,ізденімпаздыққа төселу;

Оқушылармен амандасу,түгелдеу, оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

Қазақстандағы көптеген қазақ драма театрларының ашылып жұмысын істей бастауы, сахнаға жаңа туындыларды қажет етті.

М.Әуезов,Ғ.Мүсірепов,Ж.Аймауытов сынды классиктердің драмалық шығармалары қатарына Ә.Тәжібаевтың («Сағынамын күн сайын»),Т.Ахтановтың («Сәуле», «Күтпеген кездесу»),С.Жүнісовтың («Ажар мен ажал»), Ш.Мұртазаевтың («Сталинге хат»),Қ.Мұхамеджановтың («Жат елде»),Д.Исабековтың («Әпке») т.б. шығармалары қосылды.

Қазіргі қоғам,адамдар арасындағы қатынас,адамгершілік,ізгілік қасиеттерді жоғары қою негізгі ой өзегі болып қала берді.

.

Білімді бекіту: Оқушылардың түсінбеген сұрақтарына жауап беремін

Білімді бағалау: Оқушылардың жауаптарына қарай білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма: Қазіргі қазақ әдебиеті тақырыбын оқып келуге беремін.

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 11

ә) тәрбиелік мәні бар мысалдар келтіре отырып оқушыларды елін,жерін,Отанын сүюге тәрбиелеу;

б) оқушылардың ойлау қабілеттерін,ауызша және жазбаша пікір айту дағдыларын қалыптастыру;

Сабақтың түрі: дәстүрлі сабақ

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап,түсіндіру т.б.

Сабақтың көрнекілігі: бүктемелер,кітаптар т.б.

Пәнаралық байланыс: тарих

Сабақтың барысы:

а) Ұйымдастыру кезеңі: Оқушылармен амандасу,түгелдеу, оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

ә) Үй тапсырмасын пысықтау:

Үйге берілген тапсырманы сұраймын.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.

1. Қазіргі қазақ драматургиясына кімдердің шығармасын жатқызуға болады?

2. М.Шахановтың қандай поэмасы бар?

Тәуелсіз әдебиеттің бастауында Т.Әбдікәкімов,Т.Кеңесбаев, А.Қани,А.Алтай,Р.Мұқанова,А.Кәріпжанов, М.Райымбекұлы,С.Қалиев, А.Кемелбаева,Ә.Балқыбектер тұр.Бұның ішінде ой,философиялық тереңдікке құлаш ұрған түркі-қазақ ойының орманынан қанып ішкен Т.Әбдікәкімовтың «Ақшам хаттары», «Қас сақ аңқымасы» секілді туындылары тәуелсіз әдебиеттің ғана емес,қазақ әдебиетінің жетістігі,М.Райымбекұлының «Ай» кітабы, А.Кәріпжановтың «Санадағы суреттері»,Ә.Балқыбектің «Метамарфоза» еңбегі,А.Қанидың «Ар алдында» - бәрі біздің алған ірі де құнды биігіміз,Т.Кеңесбаевтың «Қызғыш құс»,Д.Рамазановтың «Көкжал» секілді туындылары да тәуелсіз әдебиеттің қарымын танытуда.Тәуелсіз әдебиет жаңа басталып,өлмес,өшпес жолға бет алды.

.

Білімді бекіту: Оқушылардың түсінбеген сұрақтарына жауап беремін

Білімді бағалау: Оқушылардың жауаптарына қарай білімдері бағаланады.
Үйге тапсырма: Қазіргі қазақ әдебиеті тақырыбын оқып келуге беремін.

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 11

ә) тәрбиелік мәні бар мысалдар келтіре отырып, оқушыларды елін, жерін, Отанын сүюге тәрбиелеу;

б) оқушылардың білімін бақылау арқылы мәнерлеп оқуға үйрету.

Сабақтың түрі: жаңа сабақты меңгерту

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап,түсіндіру,іздендіру т.б.

Сабақтың көрнекілігі: кітаптар,бүктемелер

Пәнаралық байланыс: тарих

Сабақтың барысы:

а) Ұйымдастыру кезеңі:

Оқушылармен амандасу,түгелдеу, оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

Үйге берілген тапсырманы сұраймын.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.

60-90 жылдары қазақ әдебиетінде балаларға арналған әңгіме,повестер сан жағынан ғана көбейіп қоймай,бала таным,сезіміне жақындығымен де ерекшеленді.

М.Ғұмар «Құпия дәптер», «Алыстан келген қонақ», С.Сарғасқаев «Сұлутөрдің балалары», Т.Нұрмағанбетов «Қош бол,ата»,С.Асылбеков «Рабиғаның махаббаты», Н.Серғалиев «Қарақыз», Н.Дәутаев «Ақ көгершін», Н.Мұраталиев «Жасылкөлдің құпия тұрғыны» М.Қабанбаевтың «Арыстан мен виолончель», «Сурет салғым келмейді» шығармалары балалар өмірінің әр қырын,бал дәуреннің тәтті,ащы тұстарын көркем бейнелейді.

Қазақ әдебиетінде балаларға арналған шығармалар дегенде ауызға алдымен ілігері балалар әдебиетінің классигі – Б.Соқпақбаев.Жазушының «Балалық шаққа саяхат», «Жекпе-жек», «Менің атым Қожа» повестері әдебиетке жаңа бейне,тың ізденіс,серпіліс әкелді.Қазақ баласының әр кезеңдердегі ішкі жан дүниесі,көңілтолқынысы,мөлдір балалықты ерте есейткен қоғам,орта арасындағы қатынастар оқушыны бейжай қалдыра алмайды.

1-топ.Спандияр Көбеевтің өмірі мен шығармашылығы.

2-топ. «Қалың мал» романы.

3-топ. Спандияр Көбеевтің қазақ әдебиетіндегі орны.

1. «Ой қозғау» стратегиясы.

Үш топқа үш сұрақ қойылады.

1-топқа: Сәбит Дөнентаевтың өмірбаянын айт.

2-топқа: «Айқап» журналы және «Қазақ» газеті туралы не білесіңдер?

3-топқа: Астарлап айту деген не? Мысал келтір.

2. «Топтастыру» стратегиясы.

Ақын өміріне,ақындық қасиетке байланысты сөздерді теріп алып топтастыру. Ақынның ақындық,тұлғалық бейнесін жасау.

сатирик

Сәбит Дөнентаев өлеңдерінің мазмұнын қалай түсінді,сол бойынша жұмыс жүргізіледі.

Әр топтың оқушылары Сәбит өлеңдерін оқып.,мазмұнын бір-біріне түсіндіреді.

«Еркін жазу» стратегиясы

(Кестені толтыру)

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 11

1. Биыл қандай ақын-жазушылардың мерейтойы?

2.Бес арысты ата.

3.Үш бәйтеректі ата.

Сабақтың тақырыбы,мақсатымен таныстырамын.Оқушыларға үй тапсырмасы ретінде С.Мұқановтың өмірі мен «Сұлушаш» поэмасының мәтінімен танысып келу алдын ала берілген болатын.Оқушылар үш топқа бөлінеді.

Сайыстың кезеңдері:

1. 
   «Ой ашар»;
   
2. 
   «Мен айтамын,сен жалғастыр»;
   
3. 
   «Ділмар»;
   
4. 
   «Тапқырлық».
   

1-топ.Ақындар. «С.Мұқанов – ақын» деген пікірді дәлелдейді.

2-топ.жазушылар. «С.Мұқанов – жазушы» деген пікірді дәлелдейді.

3-топ.Зерттеушілер. «С.Мұқанов – қазақ әдебиеті тарихын зерттеуші» деген пікірді дәлелдейді.

С.Мұқановтың өмірі туралы қосымша мәлімет беріледі.

Жазушыға арналған көрмемен таныстырылады.

1. 
   «Сұлушаш» поэмасы нешінші жылдар аралығында жазылды? (1926-1928)
   
2. 
   Тортөбел деген не? (жылқы-лошадь-horse)
   
3. 
   Поэманың үзіндісіндегі жасырған сөзді тап.Алтай қозы бақты,қой бақты,тағы не істеді? (отын жақты-дрова-wood)
   
4. 
   Алтынайдың әкесі қызының жасауына қосып тағы кімді берді? (құл,күң-раб,рабыня-slave)
   
5. 
   Сұлушаштың шашын бір өргенге әкесі қанша төлейтін?(бір жылқы-одна лошадь-one horse)
   
6. 
   Ермек Алтайға кім болып келеді? (іні-младший брат-younger brother)
   
7. 
   Қалың малға қоса күйеу жігіт босаға айыбы деп не берді? (100-жылқы-100 лошадей-hundred horse)
   
8. 
   Алтай мен Сұлушаш қай жыл мезгілінде қашпақшы болды? (күз-осень-autumn)
   
9. 
   Алтайдың елге келмей,қой бағып жүргеніне неше жыл болды? (бір жыл-один год-one year)
   

1.Тілеуберді Алтынайға қалың мал ретінде неше жылқы берді? (мың-тысяча-thousand)

2. Алтынайдың әкесі қызының жасауын неге артып береді және оның саны нешеу? (90 нар – девяносто нар – ninety camel)

3. Тілеуберді ұрын келе жатқан күйеу жігіт үшін неше үй тіктіреді? (он-десять-ten)

4. Сұлушашқа құда түскен күйеу жігіттің түр-келбеті қандай еді? (ұсқынсыз-некрасивый-ugly)

5. Мәтіндегі жасырын сөзді тап.Алтайдың айтуынша, «Не киіп аяққа,аң аулайтын қолымызда жоқ садақ,яки,мылтық»? (шаңғы-лыжи-skies)

6. Құз басындағы бүркітті аулау үшін арқан мен торды кім береді? (шал-старик-old man)

7. Алтай мен Қайсар Сұлушашқа таудан бүркітті ұстап оралғанша тұзақпен нені ұстап,сонымен ас дайындап қой дейді? (қоян-заяц-hare)

8. «Сұлушаш» поэмасы неше үлкен бөлімнен тұрады? (төрт-четыре-four)

9. Сұлушаш нешеге келгенде көркі,сұлулығы толысты? (он алты-шестнадцать-sixteen)

1. 
   Тілеуберді неше жыл отасқаннан кейін балалы болып Сұлушашты көреді? (екі-үш жыл-два-три года- one-two-year)
   
2. 
   Сұлушаштың асқан сұлулығын сипаттағанда жазушы қыздың мойнын неге теңеп суреттейді? (аққу-лебедь-swan)
   
3. 
   Ырысты деген кім? (күйеу жігіт-жених-boy friend)
   
4. 
   Алтай жастайынан не бағып өсті? (қой,қозы – овец,ягненок – sheep,lamb)
   
5. 
   Сұлушаш Алтай мен Қайсарды бүркітті аулаудан күтіп отырғанда қандай құстың қайтып бара жатқанын көріп оған тіл қатады? (қаз-гусь-goose)
   
6. 
   Алтай таудан Сұлушашқа оралып келе жатқанда орманнан аңдар не себепті қаша бастайды? (өрт-пожар-fire)
   
7. 
   Сұлушаш Алтайды кездесуге алғаш шақырғанда екі жүзді не береді? (қанжар-кинжал-dagger)
   
8. 
   Байбосын Тілеубердіге кім болып келеді? (құда-сват-matchmaker)
   
9. 
   Сұлушаш кішкентай кезінде не жасап ойнайтын? (қуыршақ-кукла-doll)
   

1.Сұлушаш – ерке,шолжаң емес,ақылды,парасатты жан.

2.Алтай - өжет,тапқыр жігіт.

3.Сұлушаштың анасы Алтынай мен жеңгесі Айжан – ескі салтты ұстанушылар.

4.Алтай – адамгершілігі жоғары жігіт.

5.Сұлушаш - өжет,қайсар қыз.

6.Қайсар – досқа адал жан.
Сабақты қорыту. Insert әдісі арқылы кестені толтырады.

Білгенмін	Білдім	Білгім келеді

Оқушыларды бағалау.Әр топ берген жауаптары бойынша бағаланып,жеңген топ анықталады.Әр оқушы сабақ барысында жинаған жұлдызшалары бойынша бағаланады.

Үй тапсырмасы. «Сұлушаш» поэмасына сценарий құру.

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 11

Бейімбет Майлиннің «Айранбай» әңгімесін оқып талдауға алдын ала тапсырма берілген.

• 
  Балалар, «Айранбай» әңгімесі де шағын,бірақ әңгіменің тақырыбы ауқымды.көтеріп тұрған жүгі ауыр,байқадыңдар ма? Ал,байқасаңдар,қазір өздеріңе сауалнама сұрақтарын берейін,бірер минут ойланып,ауызша жауап бересіңдер:
  

2.Мәдениеттің төмендігі байқала ма? 3.Мәдениеттің төмендігіне әсер етіп отырған не?

(Айранбайдың кедей тұрмысы: жоқшылық,жетіспеушілік,көңілсіздік,әлеуметтік теңсіздік,байдың қайрымсыздығы).

4.Айранбайдың бұрынғы өмірі мен әңгіменің аяғындағы Айранбайға сипаттама беріңдер. (Әңгіменің басындағы Айранбай бай туысы Кемелбайға сенеді,ал соңында рухани түрлеуі,жаңа өмірге қадам басуы – негізгі мәселе.Әңгіменің басында Айранбай кір-қоқыс арасында отырса,аяғында оны сілкіп тастап жаңа өмірге қадам басады.

5.Айранбай «кәменеске жазыламыз» деген қорытындыға неге келді?

6. Қалай ойлайсыңдар,егер Кемелбай Айранбай сұратқан қайысты Раушанға берсе,Айранбай бұрынғы қалпында сараң ағайынның ығында қалар ма еді?

7. Айранбайдың сенгені бар,ол – кәменестер: «Кәменеске жазылғандарды қазына асырайды дейді ғой».Қазіргі кезде осы идеяға қосылар ма едіңдер?

Бейімбет әңгімелерінің өзіне тән ерекшелігі бар, «деталь» бар.Әңгіменің арқауы «қайыстың» негізінде дамып отыр.

- Балалар,алдын ала берілген тапсырма бойынша бірінші топ әңгіме құрылысын зерттеу керек болатын.

Қане,зертеу жұмыстарыңды ортаға салып көріңдер.

«Айранбай» әңгімесінің құрылысы

Әңгіменің басталуы	Байланыс	Шиеленіс	Шарықтау шегі	Шешімі
Айранбайдың үйіне кіріп келгенде-ақ нендей кәсіппен айналысатыны беп-белгілі.От басында кірлі қара тақтай, маңайы толған былғары,қайыстың қиқымы,біз,пышақ, қайрақ,қалып,мұр-ындық қоқырсып жатыр	1.Әлденеге кейігендей... болып отыр. 2.150-б. ақырғы абзац. 3.151-б.4-абзац 4.151-б. ақырғы абзац. 5.152-б.1-абзац 6.152-б.2-абзац 7.153-б.1-абзац	1.Тарамысты тартып,шынта-ғын көтеріп қалғанда қызына тиіп кетеді. қызына ұрсып,итеріп тастайды. 2.Раушанның Кемелбайдың қатынымен ұрсуы,сөйтіп оның бетін көрместей ызалануы. 3.Айранбайдың ызалануы және Раушанның қайысқа кетуі.	Раушан Кемелбай-дың үйінен құр қол қайтып келеді және күйеуінің айғайлаған-ына ренжиді.Кемелбайдың қайысты бермеуінен көңілінің қатты қалуы.	Айранбай: -Кемелбай-дан жүрегім суынып болды.Енді соның есігін ашушы болмайық. Құдай аштан өлтірмесін. Кемелбай құрлы сол кәменестер асырар

Эпитет. Кірлі қара тақтай,қурап тұрған қара абдыра,таралмай ұйысқан қою қара сақалы.

Дисфемизмдер. «Сорлы жалмауыз, қайдан табақтас болып едің,бір жапырақ жегізбедің ғой». «Байғұс,көрген қызығың осы ма еді?» «Ит,қират», - деді. «Ол бетпақтың бетін құдай көрсетпесін».

Кірме сөздер. Олай болуының себебі шықпай қалған егінді жазуға комиссия сайланғанда,Кемелбай сол комиссияның мүшесі болып сайланған.Нәлөкті салып отырған осы ініңнің өзі көрінеді ғой.Кедей еңбегін бай жеген,инспектор сөзі рас.Кемелбай құрлы сол кәменестер асырар

Тұрақты сөз тіркесі.

Сары уайым,тықыр таяну,құлақтың етін жеу,беті шылп етпейді.

Ділгер болып нос көрсету