Сабақтың тақырыбы : Сөз құдыреті Сабақтың мақсаты

Райымбек батырдың жорықтары, Райымбек батырдың «Райымбек,Райымбек»

ерліктері жайлы деректер жинау өмірі поэмасын оқу
8. Бағалау.

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 8

Қасым солай болмаса несі Қасым?

Ақынмын деп қопаңдап жүргендердің

Әммесінен Қасымның десі басым.

Қарқаралыдағы Балалар Өлеңдері: Поэмалары:

Қызыл деген жер. үйінде «Сарыарқа», «Ақын өлімі

тәрбиеленген «Ертіс», туралы аңыз»,

Соғысқа қатысқан. «Жайық», «Қытай қызы»,

«Орал», «Құпия қыз»,

«Мен табиғат «Бикеш»,

бөбегі» «Естай

Қорлығайын».

Қасым жоқшылықты,жетімдікті сәби кезінен басынан өткізеді.Қой-қозы бағады,тезек те тереді,кісі есігінде телміреді.

Ол жалт еткен найзағайдай өткір тілді,қажырлы,қайратты,тік мінезді.Өзі айтқандай «жасық өлең емес,асыл өлең» жазуды өмірінің бар мақсаты етті.

Қасым поэзиясы Отанды,туған жерді сүюге,қастерлеуге үндейді,қайсарлыққа, табандылыққа, қаһармандыққа баулиды.

Ақынның өмірге,келешекке артатын сенімі,үміті мол.Қасым өмірді мейлінше сүйген ақын.

Өздеріңізге ұсынылып отырған өлеңді Қасым «Сыр» деп те атаған екен. Шыншыл,бүкпесіз ақын ұрпағымен ашық сөйлесіп,мақсат-мүддесін,қуаныш-сүйінішін,сенімі мен дудәмәлін жайып салады.

Ақынның қайтыс болғаннан кейінгі жарияланған өлеңі – «Өзім туралы».

Өлең тақырыбы: өз өмірін өлеңмен өрнектейді;өмір мен өлім туралы,өлеңнің құдіреті,ақындықты дәріптейді;туған ел,жер қасиетін жырлайды;болашақ ұрпаққа өсиет қалдырады.

Өлеңнің идеясы: өмірді,туған жерді,Отанды қастерлеуге шақырады; «Берейін өмірімнен өлең жасап» деп өзі жырлағандай өлеңді,ақындықты құрметтеуге үндейді.

Осы өмірбаяндық өлеңінде ақын өмірінің қайғы-мұңы,қуанышы,асқақ арманы,өршіл мақсаты көрінеді.Ақын болашақ жастарға үлкен сенім артады,олардан үміт күтеді.

1. 
   Өзі жайлы
   
2. 
   Өмір мен өлім туралы
   
3. 
   Ақындық,оның мақсаты
   
4. 
   Болашақ өсиет
   
5. 
   Туған ел,туған жер туралы.
   

Өлең құрылысын талдау

1.Өлеңде қанша шумақ бар? (25 шумақ бар)

2.Неше тармақ бар? (100 тармақ бар)

3.Неше бунақ бар? (3 бунақ бар)

4.Неше буын бар? (11 буын бар)

5.11 буынды қара өлең ұйқасы.

Ақынның поэтикалық тіліне талдау

1.Өлеңнің метафорасы ........................

2. Эпитеті .....................................................

3. Теңеуді табыңдар.

Сабақты бекіту сұрақтары мен тапсырмалары

ІІ саты: алгоритмдік. 1.Ақынның өмір жолы,шығармашылығы (тірек сызба сызу).

2.Қасым қандай ақын? (тор құру керек). 3.Ақын шығармалары (тор құру керек)

4.Өлең «Өзім туралы» деп аталса да,ақын тек өзі туралы ғана толғанған ба? 5.Өлең жолдарындағы «Берейін өмірімнен өлең жасап» дегенінен ақынның айтайын деген ойын қалай түсінесіңдер? 6. Ақын болашаққа қандай өсиет айтады?

ІІІ саты: эвристикалық. Ақынның өлеңдегі көңіл-күйін талдау:

1) қайғы,мұң; 2) шаттық,қуану; 3) берік сенім,үміт; 4) асқақ арман,өршіл мақсат;

5) өсиет,өнеге.

Осы тірек сөздерге байланысты ақын көңіл-күйін білдіретін өлең жолдарын тауып оқу,түсінік беру.

1.Өлді деуге бола ма,ойлаңдаршы ...

2.Қасым ақынға хат жазу.

3.Біз неткен бақытты едік,бүгінгі ұрпақ.

Музыкалық үзіліс.Ақын өлеңін сазымен орындау (үзінді).

2.Кесте үлгісі беріледі (жоспар бойынша жұмыс).

3.Шығармашылық жұмыс (ой толғау жазу).

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 8

Сабақ 45 минутқа лайықталған.

1.Қасым неге күзді еске алып отыр?

2. «Әкең сұраса да берме,ешбір жанға көрсетпей оқы» дегені қай шығарма?

3.Алматыға келгенде жазушымен кездессем деген үміті неге үзілді?

Міне,балалар,адам тәлім мен тәрбиені тіл арқылы алады.Қазақ халқы ежелден шешендікке әуес,тіл өнерін жетік білген халық.

Тіл – біздің күретамырмыз.

Тіліміз бен дінімізді сақтамасақ,ұлт болудан қаламыз.

Ана тілінің қайнар бұлағынан сусындайын деген кісі сол тілде жазылған әдебиетті құмарта оқиды.

Қазақ деп белі қайысқан,қаңтарда туған қыран Қадыр Мырзаәлі 1935 жылы Орал облысы Жымпиты ауданында дүниеге келген.мектеп бітірісімен Қазақтың мемлекеттік ұлттық университетінің филология факультетіне оқуға түседі.

Енді мына өлең жолдарын естеріңе түсіріп көріңдерші.

Екі шектің бірін қатты,

Бірін сәл-пәл кем бұра.

Нағыз қазақ қазақ емес,

Нағыз қазақ – домбыра, - деп қазақтың қара домбырасын шырқау биікке көтеріп тастаған да Қадыр ағамыз болатын.

Жайлауында жүрген жігіт бағып қой

Дос келді деп жасап жатыр анық той.

Алғаш рет көріп тұрсың сен оны,

Нағыз қазақ осы міне танып қой.

Қазақ осы

Дала дейтін,

Күн дейтін,

Қазақ осы

«Өнер алды-тіл» дейтін.

Қазақ осы

Қарасың ба,

Ақсың ба,

Қоңырсың ба,

Жатырқауды білмейтін.

Қадыр Мырзаәлі – халық даналығының білгірі.

Жалпы Қадыр өлеңдерінсіз 1960-70 жылдардағы қазақ поэзиясын көз алдымызға елестету мүмкін емес.

(тақырып сөз)

А) Интервью

Қыран дегенде көз алдарыңа не елестейді?

Ә) БҮҮ әдісі бойынша тірек сызбаның бірінші бөлігін толтыру.

1.Қыранға қатысты қазақта қандай кәсіп бар? 2. Қайда тіршілік етеді,немен қоректенеді?

Б) Қыранға қандай құстар жатады (тақтаға іліп толықтыр)

В) Сонымен қатар қазақ бүркіттің жасына қарай әр түрлі ат беріп отырған:

1 жас – балапан; 2 жас – жас түбіт; 3 жас – тірнек; 4 жас – жас түлек; 5 жас – мұзбалақ; 6 жас – көк түбіт; 7 жас – қана.

Енді балалар назарымызды мәтінге аударамыз.

«Рольдегі оқушылар»

Қазір өлеңді үш бөлікке бөлеміз де, «рольдегі оқушылар» әдісімен жұмыс істейміз.Әр топтың әрбір мүшесі өзіне тиісті тапсырманы орындайды:

1-оқушы – мәнерлеп оқиды; 2-оқушы – мазмұнын айтады; 3-оқушы – көркемделген сөздерді табады; 5-оқушы – жоспар (соңында).

Сонда әңгіме қыран мен мұзбалақ жайында екен.

«Мұзбалаққа» түсінік беру.

Екеуін салыстыру (4 қасиеті)

Енді БҮҮ кестесін толтырамыз.

1. 
   «Қыран қияда өледі» дегенді қалай түсінесіздер?
   
2. 
   Қыран неге намыстанды? (Қыран қартайса,тышқаншыл болады)
   
3. 
   «Найзағайдай жарқылдап ғұмыры өтті»,қалай түсінесіз?
   
4. 
   Қыранның соңғы шешіміне не себеп болды?
   

Осы жолдар төңірегінде ойланып көрейікші,автор нендей ойды айтпақшы. (оқыту)

Шынында осы өлең жолдарындағы «қ» әрпі аса бір қайсарлықты,қырағылық пен қайтпас қажырлықты көрсетіп тұр.Қыран – қасиетті құс,текті құс.Қазақ неге қыранды жеті қазынаға жатқызады.Бұл оның киесін танытқандай.

Алтайдың «Ақиығы», «Ақ шегір» деп атауы да тегін емес.Бірақ қалың жұртты қайран қалдырып,талайларды таңдай қақтырған осы наз өнердің соңғы кезде біртіндеп сиреп бара жатқаны,қайталанбастай болып жоғалып бара жатқанның куәсі болып отырмыз.

Керек десеңіз тәуелсіз еліміздің туында осы қыран бейнеленген.Бұл еркін,ешкімге тәуелсіз елміз дегенмен қатар қайсармыз,мәртпіз,намысшыл халықпыз дегенді білдіреді.Туымыз тұғырлы,еңсеміз биік болсын!

(кітап көрмесі туралы)

Табиғат ана осы құсқа қырағылық қасиетті аямай берген.
Үй тапсырмасы.

«Тауға ұшам,қуат алып қыранның қанатынан ...» тақырыбында эссе,өлең жазу,мазмұнына сәйкес сурет салу.

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 8

Ал енді осы дастан бойынша берілген үй тапсырмасына көңіл бөлейік.

Жылқышы мен ананың диалогы.

(Нұрғиса Тілендінің «Аққу» күйінің әуенімен рөлге бөліп ойнайды.)

.

• 
  Жалпы бұл поэмадан біз қандай тағылым алдық?
  
• 
  Шығарма идеясы аққуды атпаудан әлдеқайда кең.тек аққуды емес,табиғатты сақтаңдар,әдемілікті көре біліңдер,әсемдікті аялаңдар дейді. Бүгін әсемдікті сақтауға үйретсек,ертең ізгілік үшін күресуге дайын боламыз.Адам да табиғаттың бір бөлшегі.Демек,табиғатты сақтауға үйрену – адамгершілікке,ізгілікке бастайтын алтын баспалдақ.
  

«Ол» деп отырғаным – Төлеген Айбергенов,асқақ үнді ақын,біртума талант.

Мен марттағы найзағай күркірімін,

Құрамнғазы күйінің бір тілімін.

Менің жаным саясын паналаған

Дүниедегі бар қыздың кірпігінің, - деп өзі жырлағандай,сегізінші наурыз – қазақ поэзиясы үшін де үлкен мереке,жыр мерекесі.

Өмірдерек

Төлеген Айбергенов 1937 жылы 8-наурызда Қарақалпақстанда туған.1959 жылы Ташкенттегі Низами атындағы пединститутты бітірген соң туған жерінде мұғалім болып жұмыс істейді.Оның найзағай отындай жарқ еткен

жырлары поэзия әлеміне жарық жұлдыз болып қосылды.

- Ал енді,балалар,Төлеген жайлы естеліктер не дейді? Олармен өзіміз танысып,ойларымызды ортаға салайық.

Әр топ араларыңыздан жетекші сайлаңыздар.Сонан соң топ жетекшілері естеліктерді өз тобымен оқып,өзге топтармен ой бөліссін.

І топ. Бала кезіндегі досы Сапар Өтемісовтың естелігі.

Мен Төлегенмен бастауыш класта бірге оқыдым.Бір жапырақ қара нанды бөліп жеп,бір ауаның кәусарын бөле жұтқан жеріміз – жер сұлуы Бостандық еді.Әлі есімде ол – кез соғыстан кейінгі жылдар еді.Төлегеннің әкесі сырқат,төсек тартып жататын.Мектеп ауылдан едәуір қашықтау орналасқандықтан менің етікші болып істейтін әкем екумізді мектепке есек арбамен жеткізіп тастайтын.Бірде Төлегеннің аяғындағы бәтеңкесінің ұлтаны ақтарылып,әбден тозығы жеткендіктен аяғына ілуге келмей қалды.

Оны байқап қалған әкем қолына тебен алып,аяқ киімін жамай бастады.Ал менің көне де,жаңа бәтеңкем бар болатын. «Бір бәтеңкемді берсем бе екен?» деп көп толғандым.Бірақ құрттайымыздан жоқшылық көріп өскен соқыр көңіл қимады.Жүрегімді шымшылап,намысымды қамшылап маза бермейтін сол бәтеңке маған мәңгілік өкінішке айналды.