Сабақтың тақырыбы мен мазмұны Сағат саны Өтілетін мерзімі Қолданылатын әдіс-тәсілдер
жүктеу/скачать 2.06 Mb.
|
|
Келесі тапсырманы да ауызша түрде орындатамын: 224-жаттығу жүмысының орындалу шарты төмендегідей: Мэтінді оқып, ат койыңдар. Дара, күрделі етістіктерді ажыратыңдар. Келесі тапсырма: 226-жаттығу жүмысының орындалу шарты мынадай: Берілген есім сөздерге жүрнақ жалғап, етістікке айналдырып жазыңдар. Сабақтың қорытындысы:
227-жаттығу жүмысының шартын түсіндіремін: Берілген сөздердің қайсысы туынды етістік, қайсысы негізгі етістік екенін анықтаңдар. Тексердім: 2  . Сабақтың өтілетін мерзімі:
Сабақтың тақырыбы: Болымды жэне болымсыз етістік. Сабақтың мақсаты: а) білімділік: оқушыларға етістіктердің жүзеге асу-аспауына қарай болымды жэне болымсыз етістіктер болып бөлінетіндігі жайлы толық мэлімет беру. ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу шеберлігін, тіл мәдениетін дамыту, сөздік қорын молайту, сауаттылыққа баулу, олардың ой-пікірін қалыптастыру. б) тэрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке, адалдыққа, еңбексүйгіштікке тэрбиелеу. Сабақтың түрі: қалыпты сабақ. Сабақтың эдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сүрақ-жауап, сөздікпен жү_мыс, бағалау, бекіту, қорытындылау. Сабақтың көрнекілігі: ди. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары, тірек сызбалар. Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып ұжымымен жұмыс жүргізу. Сабақтың типтері: үйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сұрау, жаңа сабақты түсіндіру, қорытындылау, бағалау. Сабақтың барысы: а) Үйымдастыру кезеңі.
ә) Үй тапсырмасьш сүрау.
б) Жаңа сабақты түсіндіру. Бүгінгі жаңа сабақта оқушыларға «Болымды жэне болымсыз етістіктер» тақырыбы жайлы түсіндіремін. Етістік негізгі түбірде де, туынды түбірде де қимылдың, іс-эрекеттің болуын білдіреді. Сондықтан етістік негізгі не туынды түбір күйінде болымды мэнді білдіреді. Оларды болымды етістік дейді. Етістіктің түбірі бүйрық райдың жекеше анайы II жақ түлғасымен сэйкес келеді. Мысалы: кел-ді—сен кел, бер-генбіз—сен бер, т.б. Бірақ бүл екеуі де бір емесе. Етістік шақ, рай, т.б. түлғаларда жұмсалғанда, оның түбірінде бүйрықтық мағына болмайды. Мысалы: (мен) ойнасам, (ол) көріпті, т.б. етістіктердің түбірлері ойна, көр. Бірақ бүларда бүйрықтық мағына жоқ. Сонымен бірге бүйрықтық мағына, демек, бұйрық рай түлғасы, тек бір түбір тұлғада ғана емес, етістіктің кейбір басқа түлғаларында да болып отырады. Мысалы: сен келтір-ме, сен ойнат-қыз, т.б. етістіктер бұйрық рай болғанымен, бүйрық райдың жекеше анайы II жағы деген үғымдар бір емес екендігін көрсетеді. Сонымен бірге етістік қимылдың, іс-эрекеттің болмауын, іске аспауын да білдіреді. Ондай етістіктерді болымсыз етістік дейді. Болымсыз етістік негізгі не туынды түбір етістіктерге -ма, -ме, -ба, -б, -па, -пе жүрнақтары жалғану арқылы жэне белгілі шақ түлғасындағы болымды етістікке жоқ, емес сөздерінің тіркесуі арқылы жасалады. Мысалы: бар-ма, көбей+ме, кеткен жоқ, жазар емес, т.б. Міне, осылайша жаңа сабақты түсіндіріп болған соң жаттығу жүмыстарын орындатамын. Алғашқы орындалатын тапсырма: 228-жаттығу жүмысының орындалу шартын түсіндіремін: Болымды етістіктен болымсыз етістік жасаңдар. Бір сыңары болымды, бір сыңары болымсыз етістік болатын қос сөздерді кірістіріп үш сөйлем құраңдар. Келесі тапсырманы ауызша түрде орындатамын: 229-жаттығу жұмысының орындалу шарты мынадай: Мәтіндегі іс-эрекетті білдіріп тұрған сөдерге сұрақ қойып, етістіктің қай түрі болып тұрғанын айтыңдар. Келесі тапсырма: 230-жаттығу жү_мысының шартын түсіндіремін: Қарамен жазылған етістіктің қүрамын жэне болымсыз етістік жасап түрған жұрнақтарды ажыратыңдар. Мэтінге ат қойыңдар. Келесі тапсырма: 231 -жаттығу жұмысының шарты: Сөйлемдердің қүрамындағы етістіктерді түлғасына қарай талдаңдар. Сабақтың қорытындысы:
Тексердім: 3  . Сабақтың өтілетін мерзімі:
Сабақтың тақырыбы: Сабақты етістік пен салт етістік. Сабақтың мақсаты: а) білімділік: оқушыларға етістіктердің мағынасына қарай сабақты етістік пен салт етістіктер болып бөлінетіндігі жайлы толық мэлімет беру. ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу шеберлігін, тіл мэдениетін дамыту, сөздік қорын молайту, сауаттылыққа баулу, олардың ой-пікірін қалыптастыру. б) тэрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке, адалдыққа, еңбексүйгіштікке тэрбиелеу. Сабақтьщ түрі: қалыпты сабақ. Сабақтың эдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сүрақ-жауап, сөздікпен жү_мыс, бағалау, бекіту, қорытындылау. Сабақтың көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары, тірек сызбалар. Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып ұжымымен жүмыс жүргізу. Сабақтың типтері: үйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сүрау, жаңа сабақты түсіндіру, қорытындылау, бағалау. Сабақтың барысы: а) Үйымдастыру кезеңі.
э) Үй тапсырмасын сү_рау.
б) Жаңа сабақты түсіндіру. Бүгінгі сабақта «Сабақты етістік пен салт етістік» тақырыбы жайлы түсіндіремін. Етістіктер мағынасына қарай сабақты етістік жэне салт етістік болып екіге бөлінеді. Мағынасы жағынан тура объектіні, табыс септіктегі сөзді қажет етіп түратын етістіктер сабақты етістіктер деп аталады. Сабақты етістіктер кімді? нені? (кейде табыс септіктің жасырын түрі—не?) деген сүрақтарға жауап беретін табыс септіктегі сөзбен байланысады. Мысалы: Сөзді сен баста. Бүл сөйлемдегі баста деген етістік сөз деген сөздің табыс сеептікте түруын талап етіп түр. Кейде ондай сөздер табыс септіктің жасырын түрінде тү_руы да мүмкін. Ондайда екі сөздің (табыс септікті сөз бен етістіктің) арасына басқа сөз келтіріп қолданып көру керек. Мысалы: Өлең айт—өлеңді айт, т.б. сонда табыс септігі айқын байқалады. Кейде тура объект мәнін білдіріп түратын табыс септіктегі сөз сөйлемде қолданылмауы да мүмкін. Ондайда етістіктен сүрақ қою керек. Етістіктен кімді? нені? деген сү_рақ қоюға болса, онда ол—сабақты етістік. Мысалы: айт, көр, оқы, т.б. етістіктерден кімді? (нені?) айт? деп сүрақ қоюға болады. Мағынасы жағынан тура объектіні—табыс септіктегі сөзді қажет етпейтін етістіктер салт етістіктер деп аталады. Салт етістіктер барыс, жатыс, шығыс, көмектес септіктегі сөздермен тіркесе беруі мүмкін, бірақ табыс септіктегі сөзбен байланыспайды. Мысалы: қаладан қайт немесе түсінде келді, т.б. болып қолданылса да, нені (ауылды, т.б.) қайт, ненітүсінде, т.б.) келді деп айтуға болмайды. Сондықтан да бүлар—салт етістіктер. Кейбір етіс жүрнақтары салт етістіктерді сабақты етістіктерге немесе сабақты етістіктерді салт етістіктерге айналдыру қызметін атқарады. Мысалы: өзгелік етіс жүрнақтары: -ғыз, -гіз, -қыз, -кіз, -дыр, -дір, -тыр, -тір, -ыр, -ір, -р, -т салт етістікке жалғанса, оны сабақты етістікке айналдырады: шам сөнді—шамды сөндірді, т.б. ал ырықсыз (кейде өздік) етіс жұрнақтары сабақты етістікке жалғанып, оны салт етістікке айналдырады: әңгімені айтты—эңгіме айтылды, т.б. Міне, осылайша жаңа сабақты түсіндіріп болған соң жаттығу жүмыстарын орындатамын. Алғашқы орындалатын тапсырма: 233-жаттығу жүмысының орындалу шартын түсіндіремін: Мақал-мэтелдердегі ойды таратып айтыңдар. Олардың қүрамындағы етістіктерді тауып, олар қай септіктегі сөзбен тіркесіп түрғанын сүрақ қою арқылы анықтаңдар.Қайсысы сабақты, қайсысы салт етістік екенін айтыңдар. Келесі тапсырманы ауызша түрде орындатамын: 234-жаттығу жүмысының орындалу шарты мынадай: Етістіктің тіркесіп түрған сөздерінің қай септікте екенін анықтаңдар, оларға сүрақ қою арқылы етістіктің салт не сабақты екенін ажыратыңдар. Келесі тапсырма: 235-жаттығу жүмысының шартын түсіндіремін: Мақал-мэтелдерді көшіріп жазып, салт етістіктердің астын ирек сызықпен сызыңдар. Келесі тапсырма: 237-жаттығу жұмысының шарты: Мэтіннен сабақты етістікті тауып, оны өзі тіркесіп түрған сөзбен бірге теріп көшіріңдер. Сабақтың қорытындысы:
Тексердім: 4  . Сабақтың өтілетін мерзімі:
Сабақтың тақырыбы: Етістер. Өздік етіс. Сабақтың мақсаты: а) білімділік: оқушыларға етістер, олардың түрлері, өздік етіс болып бөлінетіндігі жайлы толық мэлімет беру. э) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу шеберлігін, тіл мэдениетін дамыту, сөздік қорын молайту, сауаттылыққа баулу, олардың ой-пікірін қалыптастыру. б) тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке, адалдыққа, еңбексүйгіштікке тэрбиелеу. Сабақтың түрі: қалыпты сабақ. Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сұрақ-жауап, сөздікпен жүмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау. Сабақтың көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары, тірек сызбалар. Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып үжымымен жүмыс жүргізу. Сабактың типтері: үйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сүрау, жаңа сабақты түсіндіру, қорытындылау, бағалау. Сабақтың барысы: а) Үйымдастыру кезеңі.
ә) Үй тапсырмасын сұрау.
б) Жаңа сабақты түсіндіру. Бүгінгі жаңа сабақта оқушыларға «Етістер. Өздік етіс» тақырыбы жайлы түсіндіремін. Қимылдың, іс-әрекеттің орындаушыға, яғни қимыл иесінің істелетін іске қатысын білдіру үшін белгілі бір қосымшалар арқылы жасалатын етістіктің түрі етіс деп аталады. Мысалы: Ол жуынды. Ол баласына кітап оқытты деген сөйлемдерде жуу қимылы іс-иесінің (орындаушының) өзіне қарай бағытталғанын, оқу іс-эрекеті тікелей қимыл иесі (ол) арқылы емес, екінші бір іс иесі (баласы) арқылы орындалғанын, айту іс-әрекеті өздігінен орындалғандай болуын, іс-эрекеті қимл-іс иесінің біреу емес, бірнешеу (олар) екенін білдіріп түр да, ол мағыналар түбірге -ын, -т, -ыл, -ыс жұрнақтары жалғану арқылы берілген. Соған орай етістер 4 түрге бөлінеді: өздік етіс, өзгелік етіс, ырықсыз етіс жэне ортақ етіс. Болымсыз етістік жұрнағы етіс жұрнағынан кейін жалғанады: айт-қыз-ба, ки-ін-бе, т.б. Өздік етіс. Қимыл, іс-эрекет орындаушысына, іс иесіне бағытталып, тікелей соған қатыстылығын білдіріп, әдетте сабақты етістіктерге -ын, -ін, -н жүрнағы жалғану арқылы жасалатын етістіктің түрі өздік етіс деп аталады. Мысалы: таң атқанша тарандық деген сөйлемдегі тарану қимылы эрі белгілі бір іс иесі (орындаушы)—біз (тарандық) арқылы орындаоғанын, эрі қимыл сол иесіне бағытталғанын білдіріп түр. Міне, осылайша жаңа сабақты түсіндіріп болған соң жаттығу жүмыстарын орындатамын. Алғашқы орындалатын тапсырма: 238-жаттығу жұмысының орындалу шартын түсіндіремін: Қажетті жүрнақтарды жалғап, берілген сөздерден өздік етіс жасаңдар. Келесі тапсырма: 239-жаттығу жүмысының орындалу шарты мынадай: Көшіріп жазып, өздік етістің астын сызыңдар, қалай жасалғанын айтыңцар. Сабақтың қорытындысы:
Тексердім:  Сабақтың өтілетін мерзімі: 6- сынып
Сабақтың тақырыбы: Өзгелік етіс. Сабақтың мақсаты: а) білімділік: оқушыларға етістер, олардың түрлері, өзгелік етіс болып бөлінетіндігі жайлы толық мәлімет беру. ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу шеберлігін, тіл мәдениетін дамыту, сөздік қорын молайту, сауаттылыққа баулу, олардың ой-пікірін қалыптастыру. б) тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке, адалдыққа, еңбексүйгіштікке тәрбиелеу. Сабақтың түрі: қалыпты сабақ. Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сұрақ-жауап, сөздікпен жұмыс, бағалау, бекіту, корытындылау. Сабақтын көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары, тірек сызбалар. Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып ұжымымен жұмыс жүргізу. Сабақтың типтері: ұйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сұрау, жаңа сабақты түсіндіру, қорытындылау, бағалау. Сабақтың барысы: а) Ұйымдастыру кезеңі.
ә) Үй тапсырмасын сұрау.
б) Жаңа сабақты түсіндіру. Бүгінгі жаңа сабақта оқушыларға «Өзгелік етіс» тақырыбы жайлы түсіндіремін. Өзгелік етіс қимылдың, іс-әрекеттің сөйлемдегі іс иесі, яғни субъектінің тікелей өзі емес, екінші бір басқа субъект, қимылды орындаушы арқылы істелетінін білдіріп, белгілі бір жұрнақтар арқылы жасалады. ол жұрнақтар мыналар:
Демек, өзгелік етісті сөйлемде қимылды, іс-әрекетті іске асырушы екі субъект болады: бірі—сол қимылды орындатушы, екіншісі—қимылды тікелей орындаушы. Мысалы, Ол баласына өлең айтқызды деген сөйлемдегі айту қимылын істеуші—ол. Бірақ бұлар өздері тікелей істеп отырған жоқ, қимыл, іс-әрекетті екінші біреу арқылы, яғни баласы арқылы істетіп отыр. Кейде бір түбірге өзгелік етістің бірнеше жұрнағы бірінен кейін бірі жалғана береді: сөйле-т-кіз-беді, қаз-дыр-т-қыз-ды, т.б. Міне, осылайша жаңа сабақты түсіндіріп болған соң жаттығу жұмыстарын орындатамын. Алғашқы орындалатын тапсырма: 241-жаттығу жұмысының орындалу шартын түсіндіремін: Берілген сөздерден қажетті жұрнақ арқылы өзгелік етіс жасап жазыңдар. Келесі тапсырма: 242-жаттығу жұмысының орындалу шарты мынадай: Сөйлемдердің құрамынан өзгелік етісті теріп алып, олардың түбірі мен жұрнақтарын дефис арқылы ажыратып жазыңдар. Мәтіндегі күрделі сөздердің түрін ажыратыңдар. Сабақтың қорытындысы:
Тексердім: ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу шеберлігін, тіл мәдениетін дамыту, сөздік қорын молайту, сауаттылыққа баулу, олардың ой-пікірін қалыптастыру. б) тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке, адалдыққа, еңбексүйгіштікке тэрбиелеу. Сабақтың турі: қалыпты сабақ. Сабақтың эдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сұрақ-жауап, сөздікпен жұмыс, бағалау, бекіту, корытындылау. Сабақтын көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары, тірек сызбалар. Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып үжымымен жүмыс жүргізу. Сабақтың типтері: үйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сүрау, жаңа сабақты түсіндіру, қорытындылау, бағалау. Сабақтың барысы: а) Үйымдастыру кезеңі.
ә) Үй тапсырмасын с^рау.
б) Жаңа сабақты түсіндіру. Бүгінгі жаңа сабақта оқушыларға «Өзгелік етіс» тақырыбы жайлы түсіндіремін. Өзгелік етіс қимылдың, іс-эрекеттің сөйлемдегі іс иесі, яғни субъектінің тікелей өзі емес, екінші бір басқа субъект, қимылды орындаушы арқылы істелетінін білдіріп, белгілі бір жүрнақтар арқылы жасалады. ол жұрнақтар мыналар:
Демек, өзгелік етісті сөйлемде қимылды, іс-эрекетті іске асырушы екі субъект болады: бірі—сол қимылды орындатушы, екіншісі—қимылды тікелей орындаушы. Мысалы, Ол баласына өлең айтқызды деген сөйлемдегі айту қимылын істеуші—ол. Бірақ бұлар өздері тікелей істеп отырған жоқ, қимыл, іс-әрекетті екінші біреу арқылы, яғни баласы арқылы істетіп отыр. Кейде бір түбірге өзгелік етістің бірнеше жүрнағы бірінен кейін бірі жалғана береді: сөйле-т-кіз-беді, каз-дыр-т-қыз-ды, т.б. Міне, осылайша жаңа сабақты түсіндіріп болған соң жаттығу жұмыстарын орындатамын. Алғашқы орындалатын тапсырма: 241-жаттығу жүмысының орындалу шартын түсіндіремін: Берілген сөздерден қажетті жүрнақ арқылы өзгелік етіс жасап жазыңдар. Келесі тапсырма: 242-жаттығу жүмысының орындалу шарты мынадай: Сөйлемдердің құрамынан өзгелік етісті теріп алып, олардың түбірі мен жүрнақтарын дефис арқылы ажыратып жазыңдар. Мәтіндегі күрделі сөздердің түрін ажыратыңдар. Сабақтың қорытындысы:
Тексердім: Сабақтың өтілетін мерзімі: 6-сынып Сабақтың тақырыбы: Ырықсыз етіс. Сабақтың мақсаты: а) білімділік: оқушыларға етістер, олардың түрлері, ырықсыз етіс болып бөлінетіндігі жайлы толық мәлімет беру. ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу шеберлігін, тіл мәдениетін дамыту, сөздік қорын молайту, сауаттылыққа баулу, олардың ой-пікірін қалыптастыру. б) тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке, адалдыққа, еңбексүйгіштікке тәрбиелеу. Сабақтың түрі: қалыпты сабақ. Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сұрақ-жауап, сөздікпен жұмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау. Сабақтың көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары, тірек сызбалар. Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып ұжымымен жұмыс жүргізу. Сабақтың типтері: ұйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сұрау, жаңа сабақты түсіндіру, қорытындылау, бағалау. Сабақтың барысы: а) Ұйымдастыру кезеңі.
э) Үй тапсырмасын сұрау.
б) Жаңа сабақты түсіндіру. Бүгінгі жаңа сабақта оқушыларға «Ырықсыз етіс» тақырыбы жайлы түсіндіремін. Іс-әрекеттің арқарушысы, қимыл иесі арнайы айтылмай, өздігінен істелетіндігі көрініп, -ыл, -іл, -л, түбірдің ішінде л дыбысы болса, -ын,-ін, -н жұрнақтары арқылы жасалатын етіс түрі ырықсыз етіс деп аталады. Ырықсыз етіс тек сабақты етістіктен жасалады және өзі жалғанған сабақты етістікті салт етістікке айналдырады: сөз айт-ыл-ды, уәде бер-іл-ді, шарт жаса-л-ды, т.б. Міне, осылайша жаңа сабақты түсіндіріп болған соң жаттығу жұмыстарын орында-тамын. Алғашқы орындалатын тапсырма: 244-жаттығу жұмысының орындалу шартын түсіндіремін: Етістіктердің түбірі мен қосымшаларын дефис арқылы ажыратып жазыңдар. Келесі тапсырма: 246-жаттығу жұмысының орындалу шарты мынадай: Сөйлемдерді көшіріп жазыңдар. Ырықсыз етістерді тауып, қандай жұрнақтар арқылы жасалып түрғанын айтыңдар. Сабақтың қорытындысы:
|