Сабақтың тақырыбы мен мазмұны Сағат саны Өтілетін мерзімі Қолданылатын әдіс-тәсілдер
жүктеу/скачать 2.06 Mb.
|
|
Кемпірдің өзіне ұзақ қарап отырғаны балаға қатты ұнады. Сөйтсе де өз-өзінен қысылғандай болып, бұрылып інілеріне, ағып жатқан көктемгі жылғаларға қарады. (Т.Нүрмагамбетов 115 сөз). Сабақтың қорытындысы:
Күн жылысымен-ақ Тэттібек атасына үқсап, тамның күншуақ бетін сыпырып тазалады. Содан соң алаша, көрпешелер төсеп, бір-бірлеп інілерін алып шықты. Күн қызған сайын қар астынан жылтырап аккан жылғалар молайып, Тэттібектің ылдиға қарай жасаған арнасына сыймай, жайылып кетті. "Бү_л да бір жағынан қабаттасып..." — деп күңкілдеп Тэттібек атасының кетпенін қолына үстай беріп. Анда-мүнда жүгіріп, жайылған суларды қайтадан арнага салды. Өзі кэдімгідей шаршап, терлеп кетті. Терін сүртіп түрып, көрші үй жаққа қарап еді, Зибаш кемпір ұршығын жерге тірей үстап, бүдан көзін алмай карап отыр екен. Кемпірдің өзіне үзақ қарап отырғаны балаға катты үнады. Сөйтсе де өз-өзінен қысылғандай болып, бұрылып інілеріне, ағып жатқан көктемгі жылғаларға қарады. (Т.Нүрмагамбетов 115 сөз). Сабақтың қорытындысы:
Тексердім:  Сабақтың өтілетін мерзімі: 6- сынып
Сабақтың тақырыбы: Үстеу туралы түсінік. Сабақтың мақсаты: а) білімділік: оқушыларға үстеу, үстеудің құрамдық түрлері жайлы толық мәлімет беру. ә) дамытушылық: ой-өрісін, ойлау белсенділігін, сөйлеу шеберлігін, тіл мәдениетін дамыту, сөздік қорын молайту, сауаттылыққа баулу, олардың ой-пікірін қалыптастыру. б) тәрбиелік; елін, жерін, Отанын қадірлеуге, адамгершілікке, адалдыққа, еңбексүйгіштікке тәрбиелеу. Сабақтың түрі: жаңа сабақ Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сұрақ-жауап, сөздікпен жұмыс, бағалау, бекіту, қорытындылау. Сабақтың көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары, тірек сызбалар. Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып ұжымымен жұмыс жүргізу. Сабақтың типтері: ұйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сұрау, жаңа сабақты түсіндіру, қорытындылау, бағалау. Сабақтың барысы: а) Ұйымдастыру кезеңі.
ә) Үй тапсырмасын сүрау.
б) Жаңа сабақты түсіндіру. Бүгінгі жаңа сабақта «Үстеу туралы түсінік» тақырыбы жайлы түсіндіремін. Тілімізде қимылдың, іс-әрекеттің әр түрлі белгісін, амалын, тәсілін, мекенін, мезгілін, себебін, мақсатын, т.б. сипаттарын білдіретін сөздер үстеу деп аталады. Мысалы: Ескі Еділ көрген бұрын талай. Ауыл ілгері көшті берілген мысалдардағы бұрын, талай, ілгері деген сөздердің мағынасына, түлғалық ерекшелігіне қарасақ, бұрын сөзі көру іс-әрекетінің болған мерзімін, іске асу мезгілін білдіріп, қашан? деген сұраққа жауап беріп түр. Талай сөзі көру іс-әрекетінің мөлшерін білдіріп, қанша? (немесе қалай?) деген сұраққа жауап беріп тұр. Ілгері сөзі көшу қимылының мекенін (бағытын, орнын) білдіріп қалай? деген сұраққа жауап беріп тұр. Сөйтіп, бұл сөздердің қолданылуында мынадай ерекшеліктер байқалады. Біріншіден, мысалдардағы талданған сөздер қимылды, іс-әрекетті білдіретін сөздермен, яғни етістіктермен тіркесіп жұмсалған. Екіншіден, олар етістіктердің,яғни қимылды, іс-әрекетті, білдіретін сөздердің әр түрлі белгісін, қасиетін (мекенін, мезгілін, амалын, т.б.) білдіреді. Бірақ сөйлемде ондай мағынада қолданылған сөздердің бәрі бірдей үстеу бола бермейді. Мысалы: Тастан түлкі табылар аңдығанға. Еділ үшін егестік. Бұл сөйлемдердегі тастан (қайдан?) табылу іс-әрекетінің мекенін, Еділ үшін (не үшін?) егесу қимылының мақсатын білдіріп түр. Сөйте тұрса да, бұлар үстеу бола алмайды. Сөйлемде қимыл, іс-әрекеттің, сын-сапаның әр түрлі белгілерін, сипатын, жай-күйін білдіретін, өргетуге, грамматикалық тұлғалармен түрлендіруге көне бермейтін сөздерді үстеу деп атайды. Міне, осылайша жаңа сабақты түсіндіріп болған соң жаттығу жұмыстарын орындатамын. Алғашқы орындалатын тапсырма: 269-жаттығу жұмысының орындалу шартын түсіндіремін: Көшіріп, үстеулерді табыңдар. Сұрақ қою арқылы олардың қай сөзге қатысты екенін анықтаңдар. Келесі тапсырма: 270-жаттығу жұмысының орындалу шартын түсіндіремін: Оқып шығып, үстеулерді табыңдар. Оларға өздері қатысты сөз арқылы сұрақ қойыңдар. Сабақтың қорытындысы:
Тілімізде қимылдың, іс-әрекеттің эр түрлі белгісін, амалын, тәсілін, мекенін, мезгілін, себебін, мақсатын, т.б. сипаттарын білдіретін сөздер үстеу деп аталады. Мысалы: Ескі Еділ көрген бұрын талай. Ауыл ілгері көшті берілген мысалдардағы бұрын, талай, ілгері деген сөздердің мағынасына, түлғалық ерекшелігіне қарасақ, бүрын сөзі көру іс-эрекетінің болған мерзімін, іске асу мезгілін білдіріп, қашан? деген сұраққа жауап беріп түр. Талай сөзі көру іс-эрекетінің мөлшерін білдіріп, қанша? (немесе қалай?) деген сұраққа жауап беріп түр. Ілгері сөзі көшу қимылының мекенін (бағытын, орнын) білдіріп қалай? деген сүракка жауап беріп тұр. Сөйтіп, бүл сөздердің қолданылуында мынадай ерекшеліктер байқалады. Біріншіден, мысалдардағы талданған сөздер қимылды, іс-эрекетті білдіретін сөздермен, яғни етістіктермен тіркесіп жүмсалған. Екіншіден, олар етістіктердің, яғни қимылды, іс-әрекетті, білдіретін сөздердің эр түрлі белгісін, қасиетін (мекенін, мезгілін, амалын, т.б.) білдіреді. Бірақ сөйлемде ондай мағынада қолданылған сөздердің бэрі бірдей үстеу бола бермейді. Мысалы: Тастан түлкі табылар аңдығанға. Еділ үшін егестік. Бүл сөйлемдердегі тастан (қайдан?) табылу іс-эрекетінің мекенін, Еділ үшін (не үшін?) егесу қимылының мақсатын білдіріп түр. Сөйте тұрса да, бүлар үстеу бола алмайды. Сөйлемде қимыл, іс-эрекеттің, сын-сапаның эр түрлі белгілерін, сипатын, жай-күйін білдіретін, өргетуге, грамматикалык түлғалармен түрлендіруге көне бермейтін сөздерді устеу деп атайды. Міне, осылайша жаңа сабақты түсіндіріп болған соң жаттығу жұмыстарын орындатамын. Алғашқы орындалатын тапсырма: 269-жаттығу жүмысының орындалу шартын түсіндіремін: Көшіріп, үстеулерді табыңдар. Сүрақ қою арқылы олардың қай сөзге қатысты екенін анықтаңдар. Келесі тапсырма: 270-жаттығу жүмысының орындалу шартын түсіндіремін: Оқып шығып, үстеулерді табыңдар. Оларға өздері қатысты сөз арқылы сү_рақ қойыңдар. Сабақтың қорытындысы:
Тексердім:  Сабақтың өтілетін мерзімі:
Сабақтың тақырыбы: Үстеудің құрамдық түрлері. Сабақтың мақсаты: а) білімділік: үстеу білдіретін үғымды өз беттерімен жинақтауға талпындыру, түлғалық ерекшеліктерін аңғаруға, құрамдық түрлерін ажыратуға, негізгі үстеуге тән ерекшелікті ой қорытқызуға, туынды үстеулердің жасалу жолын даралай, жіктей білуге әрекеттендіру, іздендіру, ой қорытуға жеткізу. Мезгіл және мекен үстеулерінің тұлғалық белгілерін танып, таптырту арқылы ой-қорытынды межесіне жеткіздіру. ә) дамытушылық: жеке тұлғаның ой-қабілетіне әсер ету арқылы оқушылардың жекелей, өздігінен жұмыс жасау іс-әрекеттерін дамыту. б) тәрбиелік: сөздің мағынасына мән беруге тәрбиелеу, сан ұғымының киелілігін таныту, ұлттық қасиетке баулу. Сабақтың түрі: аралас сабақ. Сабақтың әдісі: түсіндіру, суреттеу, салыстыру, сұрақ-жауап, сөздікпен жұмыс, тану, қолдану, әрекеттендіру, дедукция, индукция, талдау.бағалау, бекіту, қорытындылау. Сабақтың көрнекілігі: дид. материалдар, кестелер, кеспе қағаздары, тірек сызбалар. Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып ұжымымен жұмыс жүргізу. Сабақтың типтері: ұйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сұрау, жаңа сабақты түсіндіру, қорытындылау, бағалау. Сабақтың барысы: а) Ұйымдастыру кезеңі.
ә) Үй тапсырмасын сұрау.
б) Жаңа сабақты түсіндіру. Бүгінгі жаңа сабақта «Үстеудің құрамдық түрлері» тақырыбы жайлы түсіндіремін. Үстеулер құрамына қарай дара үстеулер және күрделі үстеулер болып екіге бөлінеді. Дара үстеулерге негізгі және туынды үстеулер жатады. Негізгі үстеулер—қазіргі кезде құрамы жағынан түбір және қосымшаға бөлшектеуге келмейтін үстеулер. Мысалы: жылдам, тез, т.б. Негізгі үстеудің көпшілігіне сын есім шырайынан -рақ, -рек, -ырақ, -ірек және -лау, -леу, -дау, -деу, -тау, -теу жұрнақтары жалғана алады. Мысалы: жылдам—жылдамырақ, тез—тезірек, т.б. Туынды үстеулерге жұрнақ арқылы және кейбір септік жалғауларының түбірмен сіңісіп, көнеленуі арқылы жасалған үстеулер жатады. Туынды үстеу тудыратын жұрнақтар:
5.-майынша, -мейінше, -байынша, -бейінше, -пайынша, -пейінше құранды жұрнақтар: айт-пайынша, сөйле-мейінше, т.б. Түбірмен сіңісіп, көнелену арқылы үстеу жасаған септік жалғаулар: 1. барыс септіктің көнеленуімен қалыптасқан үстеулер: бірге (жүр), кешке (қайт), босқа (жүрме), зорға (көтерді), текке (ұрысты), т. б.;
Күрделі үстеулер екі я одан да көп түбірдің немесе сөздің бірігіп, тіркесіп немесе қосарланып тұрақтануынан жасалады:
1. Индукция. Жоғары-төмен үйрек-қаз ұшып тұрса сымпылдап. (А.) Ішім өлген, құр денем сау, босқа үрейім жүр менің, Жарамайды бекер алдау, теңің емес мен сенің. (А.) Қимылдың амалын, бейнесін, әрі мекенін, себеп-мақсатын, Амалын, себебін білдіріп тұрған сөздерді тауып ата. Бұл қандай сөздер? 2.Пікір алмасу. а) Сын-қимылды, мезгілді, амалды, себепті білдіретін сөздер қандай сөз табымен тіркеседі? ә) Олар етістіктердің, яғни қимылды, іс-әрекетті білдіретін сөздердің қандай белгісі мен қасиетін білдіреді? 4. Оқулықпен жұмыс. Алғашқы орындалатын тапсырма: 272-жаттығу жұмысының орындалу шартын түсіндіремін: Көшіріп жазып, үстеулерді тауып, оларды құрамы жағынан талдаңдар. Морфологиялық сатылай кешенді талдау. әрең 1. үстеу 2. сын-қимыл 3. қалай? 4. синтаксистік қызметі (пысықтауыш). 5. Сипаттама. Үстеу туралы қандай мағлұмат жинақтадыңдар? 273-жаттығу. Жаттығу жұмысының шарты мынадай: Қысқы табиғат көрінісіне қарап және төмендегі үстеулерді кірістіре отырып, мәтін құраңдар. Кеше. Қыстай. Зорға. Байқаусызда. Биыл. Сабақтың қорытындысы: Не білдік? Нені үйрендік? Ие білгіміз келеді? Кесте толтыру. Үйге тапсырма. 274-жаттығу жұмысы. Бұл жаттығудың шарты мынадай: өздерің қалаған көркем әдеби мәтіннен үстеулерді тауып, құрамына қарай талдаңдар. Ішім өлген, қүр денем сау, боска үрейім жүр менің, Жарамайды бекер алдау, теңің емес мен сенің. (А.) Қимылдың амалын, бейнесін, эрі мекенін, себеп-максатын, Амалын, себебін білдіріп түрған сөздерді тауып ата. Бүл қандай сөздер? 2. Үжымдық жүмыс. Диктант. Бір сабақ жіп. Баягыда бір шал мен кемпірдің жалгыз қызы болыпты. Күндердің күнінде цыздың шешесі дүние салады. Күндер өтеді. Айлар өтеді. Бірде үсті-басы тозып кеткен цызын көрген әкесі. —Қызым, басца ештеңе істемесең де, үстіңе күніне бір сабщ жіп іл, — депті. Қызы әкесінің айтцанын орындамац болып, етегіне күніне бір сабац жіп іліп өткізе беріпті. Бір куні жолаушылап келген әкесінің алдынан қызы жүгіріп шьщса, цыздың үстіндегі жалбыразан жіптерінен әкесінің аты үркіп, өлтіріп кете жаздапты. Өз қызын әзер таныган әкесі кетердегі цызына айтцан сөзі есіне түсіп цапаланган түрімен жерге царапты. Тапсырма. Іс-әрекеттің мезгілін, сын-бейнесін білдіретін үстеулерді теріп жазып, сұрақ қой. 3. Шкір алмасу. а) Сын-қимылды, мезгілді, амалды, себепті білдіретін сөздер қандай сөз табымен тіркеседі? э) Олар етістіктердің, яғни қимылды, іс-әрекетті білдіретін сөздердің қандай белгісі мен қасиетін білдіреді? 4. Окулықпен жүмыс. Алғашқы орындалатын тапсырма: 272-жаттығу жүмысының орындалу шартын түсіндіремін: Көшіріп жазып, үстеулерді тауып, оларды қүрамы жағынан талдаңдар. Морфологиялық сатылай кешенді талдау. әрең 1. үстеу 2. сын-қимыл 3. қалай? 4. синтаксистік қызметі (пысықтауыш). 5. Сипаттама. Үстеу туралы қандай мағлүмат жинақтадыңдар? 6. Бөлу үлгісі. Мэтін. Жаз бойы жалгыз тіршілік етті. Ащы көлдің солтустік жаеын жайлагап бес-алты ауыл Көксеректен тагы да көресіні көрді. Күндіз көл жагасында, цамыста жатады. Түн баласына бір ауылдың шуын бір ауылдікіне цосып, быцпырт тигендей цылады. Жаздай эюеген цозы, бүзауының саны елу-алпысца жетті. Тунгі ауылдыц цорасына шапцанда күзетшінің аптагы, иттердің үріп түрганы - барлыгы да бүган бөгет емес, кей-кейде түнде жарц етіп, гүрс беріп мылтыц та атылады. Даусынан гана біраз сескенеді. Азгантай үзап кетеді де, ол тыныштала бергенде қайта соцтыгады. Тапсырма.
эісаз бойы үстеу мезгіл 00 0-0 000 = 0 00 = 0 күрделі үстеу сөздердің тіркесуі арқылы жасалып түр Оқулыкпен жүмыс. 273-жатгығу. Жаттығу жүмысының шарты мынадай: Қысқы табиғат көрінісіне қарап жэне төмендегі үстеулерді кірістіре отырып, мэтін қүраңдар. Кеше. Қыстай. Зорға. Байқаусызда. Биыл. Жаттығу жү^мысын орындап болған соң қосымша мынадай тапсырма беремін. Бос орынға тиісті сөзді қой. Мөнерлеп оқуға дайындал. Сабақтың формалары: жеке баламен, топпен, сынып үжымымен жұмыс жүргізу. Сабақтың типтері: үйымдастыру кезеңі, үй тапсырмасын сұрау, жаңа еабақты түсіндіру, қорытындылау, бағалау. Сабақтың барысы: а) Үйьшдастыру кезеці.
ә) Үй тапсырмасын сұрау.
б) Жаңа сабақты түсіндіру. Бүгінгі жаңа сабақта «Үстеудің қүрамдық түрлері» тақырыбы жайлы түсіндіремін. Үстеулер қүрамына қарай дара үстеулер және күрделі үстеулер болып екіге бөлінеді. Дара үстеулерге негізгі және туынды үстеулер жатады. Негізгі үстеулер—қазіргі кезде қүрамы жағынан түбір жэне қосымшаға бөлшектеуге келмейтін үстеулер. Мысалы: жылдам, тез, т.б. Негізгі үстеудің көпшілігіне сын есім шырайынан -рақ, -рек, -ырақ, -ірек және -лау, -леу, -дау, -деу, -тау, -теу жүрнақтары жалғана алады. Мысалы: жылдам—жылдамырақ, тез—тезірек, т.б. Туынды үстеулерге жүрнақ арқылы жэне кейбір септік жалғауларының түбірмен сіңісіп, көнеленуі арқылы жасалған үстеулер жатады. Туынды үстеу тудыратын жүрнақтар:
5.-майынша, -мейінше, -байынша, -бейінше, -пайынша, -пейінше құранды жүрнақтар: айт-пайынша, сөйле-мейінше, т.б. Түбірмен сіңісіп, көнелену арқылы үстеу жасаған септік жалғаулар: 1. барыс септіктің көнеленуіменқалыптасқан үстеулер: бірге (жүр), кешке (қайт), босца (жүрме), зорга (көтерді), текке (үрысты), т. б.;
Күрделі үстеулер екі я одан да көп түбірдің немесе сөздің бірігіп, тіркесіп немесе қосарланып түрақтануынан жасалады:
1. Индукция. Жоғары-төмен үйрек-қаз у_шып түрса сымпылдап. (А.) Ішім өлген, қүр денем сау, боска үрейім жүр менің, Жарамайды бекер алдау, теңің емес мен сенің. (А.) Қимылдың амалын, бейнесін, эрі мекенін, себеп-максатын, Амалын, себебін білдіріп түрған сөздерді тауып ата. Бүл қандай сөздер? 2. Үжымдық жүмыс. Диктант. Бір сабақ жіп. Баягыда бір шал мен кемпірдің жалгыз қызы болыпты. Күндердің күнінде цыздың шешесі дүние салады. Күндер өтеді. Айлар өтеді. Бірде үсті-басы тозып кеткен цызын көрген әкесі. —Қызым, басца ештеңе істемесең де, үстіңе күніне бір сабщ жіп іл, — депті. Қызы әкесінің айтцанын орындамац болып, етегіне күніне бір сабац жіп іліп өткізе беріпті. Бір куні жолаушылап келген әкесінің алдынан қызы жүгіріп шьщса, цыздың үстіндегі жалбыразан жіптерінен әкесінің аты үркіп, өлтіріп кете жаздапты. Өз қызын әзер таныган әкесі кетердегі цызына айтцан сөзі есіне түсіп цапаланган түрімен жерге царапты. Тапсырма. Іс-әрекеттің мезгілін, сын-бейнесін білдіретін үстеулерді теріп жазып, сұрақ қой. 3. Шкір алмасу. а) Сын-қимылды, мезгілді, амалды, себепті білдіретін сөздер қандай сөз табымен тіркеседі? э) Олар етістіктердің, яғни қимылды, іс-әрекетті білдіретін сөздердің қандай белгісі мен қасиетін білдіреді? 4. Окулықпен жүмыс. Алғашқы орындалатын тапсырма: 272-жаттығу жүмысының орындалу шартын түсіндіремін: Көшіріп жазып, үстеулерді тауып, оларды қүрамы жағынан талдаңдар. Морфологиялық сатылай кешенді талдау. әрең 1. үстеу 2. сын-қимыл 3. қалай? 4. синтаксистік қызметі (пысықтауыш). 5. Сипаттама. Үстеу туралы қандай мағлүмат жинақтадыңдар? 6. Бөлу үлгісі. Мэтін. Жаз бойы жалгыз тіршілік етті. Ащы көлдің солтустік жаеын жайлагап бес-алты ауыл Көксеректен тагы да көресіні көрді. Күндіз көл жагасында, цамыста жатады. Түн баласына бір ауылдың шуын бір ауылдікіне цосып, быцпырт тигендей цылады. Жаздай эюеген цозы, бүзауының саны елу-алпысца жетті. Тунгі ауылдыц цорасына шапцанда күзетшінің аптагы, иттердің үріп түрганы - барлыгы да бүган бөгет емес, кей-кейде түнде жарц етіп, гүрс беріп мылтыц та атылады. Даусынан гана біраз сескенеді. Азгантай үзап кетеді де, ол тыныштала бергенде қайта соцтыгады. Тапсырма.
эісаз бойы үстеу мезгіл 00 жүктеу/скачать 2.06 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|