Сайфуллаев бауыржан нұрымбетұЛЫ
жүктеу/скачать 3.36 Mb. Pdf көрінісі
|
| Мeyгepу – соз бeн создыy баpыс, табыс, жатыс, шығыс жәнe комeктeс
сeптык жалғаулаpы аpкылы байланыскан туpы. Мысалы, балаға мeйыpымды, узылысты куту, тауда жолығу, мeктeптeн кeлу, eyбeкпeн табу, т.б. Кабысу – соз бeн создыy eшбыp жалғаусыз, тeк оpын тәpтыбы аpкылы ыpгeлeс байланыскан туpы. Мысалы, кey болмe, оpындалған аpман, тоғызыншы сынып, уйдeгы кызык окиға т.б. Жанасу – соз бeн создыy eшбыp жалғаусыз, кeйдe алшак, кeйдe ыpгeлeс тұpып байланысуы. Мысалы, тeлeфон аpкылы сойлeсу, уйгe дeйын баpу, әдeйы кeлу т.б. Соз тыpкeсындeгы бағыныyкы соз басыyкы созбeн каpым-катынаска тускeндe, быp жағынан, сол тыpкeскe тән лeксика-гpамматикалыкмағына да пайда болады. Соз тыpкeсындeгы гpамматикалык мағына бағыныyкы соз бeн басыyкы создыy аpасындағы уш катынастан пайда болады. Олаp: аныктауыштык катынас, толыктауыштык катынас жәнe пысыктауыштык катынас. 1. Аныктауыштык катынас матаса, кабыса байланыскан eсымды тыpкeстepгe тән. Бeсыншы сынып, алтын сакина, мeныy ыным, быздыy кала, оpындалған аpман. Аныктауыштык катынас басыyкы создeн бағыныyкы созгe кандай? кай? кымныy? нeныy? кандай? канша? нeшe? нeшыншы? дeгeн сұpаулаp кою аpкылы аныкталады. Аныктауыштык катынастағы лeксика-гpамматикалык мағына бағыныyкы соз бeн басыyкы создыy лeксикалык epeкшeлыктepынe сәйкeс даpалык, нактылык сипат алады. Матасу байланысындағы соз тыpкeсы мынадай лeксика- гpамматикалык мағыналаpға иe. Мeныy киымым – затка мeншыктылык, Тылeктыy әпкeсы – туыстык, уйдыy тepeзeсы – бутынныy болшeккe катысы. 142 Кабыс байланыскан соз тыpкeстepыныy бepeтын лeксика-гpамматикалык мағыналаpы: салкын жep – табиғи куй, ак каp, кок шоп, кызыл гул – заттыy тусы, тәтты тамак, ащы соpпа – тамактыy дәмы. Бұл тыpкeстeгы создepдыy бәpы сын eсым болып, заттыy әpтуpлы сынын былдыpуы олаpдыy гpамматикалык мағынасы болса, әp создыy озынe тән мағынасы лeксикалык мағына болады. Сол лeксикалык мағыналаpы аpкылы бағыныyкы соз басыyкы создыy бeлгылepын, касиeттepын даpалайды, накты сипат бepeды. 2. Толыктауыштык катынас мeyгepу байланысындағы eсымды жәнe eтыстыкты тыpкeстepгe тән. Басыyкы создeн бағыныyкы созгe кымгe? Нeгe? Кымды? Нeны? Кымдe? Нeдe? Нeдeн? Кыммeн? Нeмeн? Дeгeн сұpау кою аpкылы аныкталады, бағыныyкы сыyаpы басыyкы сыyаpдан туpа я жанама объeктысын, я сол объeктыгe катысын былдыpып тұpады. Мысалы, тазалыкты сую, ойлаpын былдыpу, жиналысты баскаpу, созгe жауап кату. 3. Пысыктауыштык катынас мeyгepу, кабысу жәнe жанасу байланысындағы eтыстыкты тыpкeстepгe тән. Сұpактаpы: кайда? кайдан? кашан? кайтып? калай? нe максатпeн? нe ушын? Пысыктауыштык катынастағы соз тыpкeстepы мынадай лeксика- гpамматикалык мағынада жұмсалады: ыстыy мeзгылы, мeкeны, кимыл-сыны, максаты, сeбeбы. Мысалы, оку ушын кeлды, әдeйы баpды, жалтактап каpау, биыл ашылмакшы, жалп eтып кұлау. жүктеу/скачать 3.36 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|