Сайфуллаев бауыржан нұрымбетұЛЫ

95 
Оныy 
онысы 
бұнысы 
мынауы 
кымы 
озы 
Быздыy 
онымыз 
бұнымыз 
мынауымыз 
кымымыз 
озымыз 
Сeндepдыy 
олаpыy 
бұлаpыy 
мынаулаpыy кымдepыy 
оздepыy 
Сыздepдыy олаpыyыз 
бұлаpыyыз мынаулаpыyыз кымдepыyыз оздepыyыз 
Олаpдыy 
олаpы 
(онысы) 
бұнысы 
мынауы 
кымдepы 
оздepы 
Жыктeу, сылтeу eсымдыктepы сeптeлгeндe, мынадай epeкшeлык 
байкалады: 
1) ылык, табыс, шығыс сeптыктepындe тубыpдeгы л, н дыбыстаpы тусып 
калады; 
2) жатыс сeптыктe тубыpдeгы л дыбысы н-ға айналады; 
3) комeктeс сeптыктe тубыp мeн косымшаныy аpасында -ы, -ы дәнeкepы 
пайда болады; 
4) баpыс сeптык жуанданып, л, н, тусып калған тубыpгe жалғау -
ған туpындe жалғанады. 
Улгы: 
А.с. 
Ы.с. 
Б.с. 
Т.с. 
Ж.с. 
Ш.с. 
К.с. 
мeн 
мe-ныy 
ма-ған 
мe-ны 
мeн-дe 
мe-нeн 
мeн-ы-мeн 
Сeн 
сe-ныy 
са-ған 
сe-ны 
сeн-дe 
сe-нeн 
сeн-ы-мeн 
ол 
о-ныy 
о-ған 
о-ны 
он-да 
о-дан 
он-ы-мeн 
бұл 
бұ-ныy (мұ-ныy) 
бұ-ған 
бұ-ны (мұ-ны) 
бұн-да (мұн-да) 
бұ-дан (мұ-нан) 
бұн-ы-мeн 
(мұ-ны-мeн) 
сол 
со-ныy 
со-ған 
со-ны 
сон-да 
со-дан 
со-ны-мeн 
Eсымдыктep әpтуpлы соз табыныy оpнына жуpeтындыктeн, баpлык сойлeм 
мушeсыныy кызмeтын аткаpады. 
1. Eсымдыктep зат eсымныy оpнына жұмсалып, атау тұлғада тұpып, 
бастауыш болады. Олаp (кымдep?) унсыз отыpып калды. Баpлығы (кым?) 
кeлысты. Әpкым (кым?) озыншe дайындалыпты. Озы (кым?) айтып бepды.
2. Eсымдыктep баpыс, табыс, жатыс, шығыс, комeктeс сeптыктepындe 
тұpып, толыктауыш болады. Бұл eшкымгe (кымгe?) айтпаған сыpы болатын. 
Мынаны (нeны?) апаyа бepepсыy. Тапсыpма бәpынeн (кымнeн?) сұpалады. Ол 
әpкыммeн (кыммeн?) акылдасуды жон коpды. 
3. Eсымдыктep ылык сeптыгыныy жалғауын жалғап жәнe сын eсымныy, 
сан 
eсымныy оpнына 
колданылып, аныктауыш болады. 
Баpлығыныy (кымныy?) пыкыpы быp жepдeн шыкты. Бұл (кай?) пыкыpды бәpы 

96 
кұптады. Быpнeшe (канша?) дауыс катаp шыкты. Eшбыp (кандай?) адам 
озынe жамандык тылeмeйды. 
4. Eсымдыктep мeзгыл, мeкeн устeулepыныy оpнына колданылып, 
пысыктауыш болады. Әyгымe әлдeкашан (кашан?) аякталған. Ол eшкайда 
(кайда?) баpмауға бeл байлады. 
5. Eсымдыктep жыктeлып колданылса, сойлeмдe баяндауыш кызмeтын 
аткаpады. Мeныy максатым – осы. Ата-анамыздыy баpлык тыpeгы – бызбыз.
Eсымдыктep кұpамына каpай eкы туpгe болынeды: 
1. Даpа eсымдык быp создeн тұpады: мeн, олаp, сeндepсыyдep, дәнeye, анау, 
бәpы, куллы, кашан, сол, оз, кeй, т.б. 
2. Куpдeлы eсымдык eкы тубыpдeн жасалады: косаpлану аpкылы: кымдe-
кым, оз-озынe; быpыгу аpкылы: әpкашан, кeйбыpeу, әpнe, әpкалай, әлдeбыpeу, 
әлдeкайдан, eшкым, т.б. 

жүктеу/скачать 3.36 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: