Устeудыy мағыналык туpлepыныy кeстeсы

119 
таy сәpыгe дeйын, eнды, казыp, 
әлгындe, eжeлдeн, кeшe. 
2. Мeкeн устeуы 
Кайда? Кайдан? 
Калай каpай? 
Кeйын, алдыға, аpтка, әpы-бepы, 
ылгepы-кeйын, әpмeн каpай, тыскаpы, 
томeннeн, жоғаpы-томeн, алдыдан. 
3. Сын-кимыл 
(бeйнe) устeуы 
Калай? Кайтып? 
Калайша? Кымшe? 
Тeз, жылдам, бeтпe-бeт, акыpын, 
быpдeн, әpey-әpey, жиы-жиы, быpтe-
быpтe, бұpынғыдай, бұлбұлша, 
аpыстандай, кeлe сала, eмын-epкын, 
лeздe, осылай. 
4. Молшep 
устeуы 
Канша? Каншама? 
Каншалык? 
Кыpуаp, быpшама, әжeптәуыp, 
нeғұpлым, мұншама, соншалык, 
әжeптәуыp, мұнша, сонша, быpталай, 
коп. 
5. Кушeйткыш 
устeуы 
Калай? Кандай? 
Тым, отe, ey, тыпты, әбдeн, мулдeм, 
нағыз, кepeмeт, аса, оyкeй, кылey, 
оpасан, ылғи, сәл, нак, epeн, дәл. 
6. Максат устeуы 
Калай? Нe 
максатпeн? 
Касакана, әдeйы, жоpта, әдeйылeп. 
7. Сeбeп-салдаp 
устeуы 
Нe сeбeпты? Нeгe? 
Кұp боска, тeккe, амалсыздан, 
шаpасыздан, лажсыздан, боска, 
бeкepдeн-бeкep, бeкep, боска. 
Создepдыy быpыгуынeн жасалған куpдeлы устeулep быpгe жазылады. 
Мысалы, 
бұл 
жыл – биыл, бұл 
кун – бугын, жаздыy 
куны 
–
жаздыгуны, eндыгыдeн әpы – eндыгәpы, кыстыy куны – кыстыгуны, куздыy 
куны – куздыгуны; 
Создepдыy косаpлануынан, 
кайталануынан жасалған куpдeлы устeулep дeфис 
(-) аpкылы 
жазылады. 
Мысалы, анда-санда, бeтпe-бeт, аpлы-бepлы, жиы-жиы, epтeлы-кeш, куны-
туны, жоғаpы-томeн, т.б. 
Тыpкeсу аpкылы 
жасалған куpдeлы устeулep болeк жазылады. Мысалы, кыс бойы, таy сәpыдe, 
кeлe сала, томeн каpай, жоғаpы жакка. 
Устeудыy сойлeмдeгы нeгызгы кызмeты – пысыктауыш. Шыyғыстыy 
сыpты тeз 
(калай?) жылынбағандыктан, epтe 
(кашан?) коктeмeйтын. Epeжeны жаттамайынша 
(кайтпeйыншe?), тапсыpманы оpындай алмайсыy. 

120 
Устeулep 
туpлeнып 
кeлып, баска сойлeм 
мушeлepыныy дe 
кызмeтын аткаpады. 
Устeу атау сeптыгындe тұpып бастауыш кызмeтындe 
жұмсалады. Epыншeктыy epтeyы (нeсы?) бытпeс. Кушeйткыш 
устeулep сапалык 
сын 
eсыммeн 
тыpкeсып кeлып, куpдeлы 
аныктауыш кызмeтын 
аткаpады. Бәйгeгe оyшey 
жуйpык, 
кылey 
сәйгулык (кандай?) аттаp косылды. 

жүктеу/скачать 3.36 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: