Eлыктeу создepдыy туpлepы

138 
228-жаттығу. Томeндeгы eлыктeуыш создepды кepeкты eтыстыктepмeн 
тыpкeстыp.
Улгы: Так-так eтып такылдатты. 
Жалт, коpбаy-коpбаy, кутыp-кутыp, ыpжыy-ыpжыy, пыp-пыp, таpс-тұpс, 
бұpк-бұpк. 
229-жаттығу. Сойлeмгe кажeтты создepды томeндe бepылгeн катаpдан 
тауып мәтынды кошыpыyдep. 
Шолпы кыз жуpгeн сайын .... eтып, акын жуpeгынe әдeмы быp куй 
сыйлады. Оған кыздыy ... кулкысы косылды. Ол кыpпыгын кағып eды, жаска 
толған жанаpынан жас тамшылаpы жepгe ... тамды. Epкe бұлак кey далаға 
epкeлeй ... кулып ағып жатты. ... eткeн акку унымeн домбыpа уны катаp шыкты. 
... тогылгeн домбыpа куйынe кобыздыy заpлы әуeны косылып, Айдынныy 
дeнeсын шымыp eткызды.
Кepeкты создep: тыpс-тыpс, сыyғыp, сылдыp-сылдыp, сыyк, сылк-сылк, 
кумбыp-кумбыp. 
Сұpактаp мeн тапсыpмалаp 
1. Eлыктeуыш создep туpалы тусынык. 
2. Одағай туpалы айт жәнe мысал кeлтыp. 
3. Шылау туpалы тусынык. 
4. Бeйнeлeуыш создepгe мысал кeлтыp. 
5. Шылаудыy кандай туpлepын былeсыy? 
6. Одағайдыy туpлepын айт, мысал кeлтыp. 
20-ТАКЫPЫП. СОЗ ТЫPКEСЫ ЖӘНE СОЗДEPДЫY 
БАЙЛАНЫСУ ТӘСЫЛДEPЫ МEН ТУPЛEPЫ 
Тыл 
былымыныy 
гpамматика 
саласыныy 
быpы 
–
синтаксис (гpeкшe «syntaxis»). Синтаксис соз 
тыpкeсы, сойлeм, олаpдыy 
кұpылымы мeн туpлepы, сойлeм мушeлepын каpастыpады. Яғни синтаксис – соз 
тыpкeсын, сойлeмныy гpамматикалык сыp-сипатын зepттeйтын ылым. 
Толык мағыналы кeмындe eкы создыy тұлғалык жәнe мағыналык жағынан 
байланыскан тобы соз тыpкeсы дeп аталады. Соз тыpкeсыныy нeгызгы 
бeлгылepы: 

139 
● создepдыy байланысуы сойлeм ышындe аныкталатындыктан, соз 
тыpкeсы сойлeм ышындe танылады; 
● кeм дeгeндe eкы толык мағыналы создeн тұpады; 
● 
соз 
тыpкeсыныy кұpамындағы создep 
быp-быpымeн 
бeлгылы 
быp гpамматикалык тәсылдep аpкылы байланысады; 
● соз тыpкeсы кандай да быp синтаксистык катынасты былдыpeды. 
Сойлeм 
ышындeгы 
создepдыy әpтуpлы 
байланысуына каpай 
соз 
тыpкeсы epкын соз тыpкeсы жәнe тұpакты соз тыpкeсы болып болынeды. Epкын 
соз 
тыpкeсыныy кұpамындағы 
создepды озгepтып айтуға 
болады. 
Мысалы, коpыкты дeгeн 
созды 
быpнeшe 
созбeн 
тыpкeстыpугe 
болады: коpыкты адам, коpыкты жыгыт, 
коpыкты кыз, коpыкты табиғат, 
т.б. Epкын 
соз 
тыpкeсыныy кұpамындағы 
создep бағыныyкы жәнe басыyкы сыyаpға болынeды. 
Бағыныyкы сыyаpы Басыyкы сыyаpы 
Жиыpма окушы 
Тосыннан кeлгeн хабаp 
Кeшe хабаpласты 
Саны он уш 
Соз тыpкeсы кұpамына каpай eкыгe жыктeлeды: 1) жай соз тыpкeсы; 
2) куpдeлы соз тыpкeсы. 

жүктеу/скачать 3.36 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: