Семья indd
жүктеу/скачать 1.23 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- «» дыбысын
| X дыбысын айтуды К дыбысынан айырмашылығы:
• Тілдің жотасы таңдайға түгел тимейді, • Ортада қуыс жасалады • Қуыс арқылы өткен дем ауасы X дыбысына тән шу шығарады. Ал Х дыбысын түзету кезінде, Т дыбысынан К дыбысын ажыратқандай механикалық әдіс пайдаланылады: - Балаға сааа... буынын айтқыза отырып, - Тіл үстін шпательмен тіске қарай қысамыз - Сонда са орнына ся, ща буыны пайда болады. - Ары қарай шпательді ауызға сұға отырып хя буынына айналдырамыз, - Тағы біраз ілгері жылжытсақ ха буынын аламыз. Баланың сұқ саусағымен де қоюға болады. Ха- ха-ха – хат Хо- хо- хо – хор Хатипа мен Ханипаа, Хамара, Харьковтегі, Хамит аа Хат жазыпты, Хабарла! Егер «Х»-дан бастаса, Алыстан хабар аласы; «Х»-ны алып тастаса, стіне тоым саласы. (Хат- Ат) Й дыбысыны айтылу кемшілігі мектепке дейінгі бала- ларда кездеседі, көбінесе Л дыбысымен алмастырып айтады. Қарапайым жағдайда кемшілікті түзету үшін Й орнына дауысты И қол данылады. Балаға и дыбысын созып иа, аиа, аи дауысты тіркестіре айтқызу қажет. Біртіндеп и дауыстының ұзақтығы қысқарып, буынды дыбыстан буынсыз дыбысқа айналдырамыз. Егер нәтиже болмаса С дыбысынан Х дыбысын алғандай, З дыбысынан И дыбысын алатын механикалық әдіс қолданылады: - Балаға за буынын дауыстап созып айтқызамыз - Осы кезде шпательмен тілдің ең ұшын басып қаламыз, - Сонда 3’ А мен Ж’ А буындары арасындағы дыбыс алынады. - ЙА дыбысы алынғанға дейін шпательді тереңдете береміз. Яғни, осындай әдіспен аза буынынан ай, а тіркесі алынады. Сондай- ақ зо, зе, зу тіркестерінен йо, йе,йу тіркесі алынады. Бала артикуляцияны механикалық көмексіз игерген кезде әуелі (йа) яма, (йо) елка, (йу) юбка сияқты қарапайым сөздер, сосын күрделі сөздер айтылып үйретіледі. Й – әріпін жаттап ал, Йод – дәрі апта бар. Айда бар, Кнде жо. Сайда бар, Шөлде жо. (Й) Егер «А»-дан бастаса, лкен аын атамыз. «А»-ны алып тастаса, Мол дәулетке батасы. Ал, «Б»-ны алып тастаса, Тнде жары шашамыз. (Абай, Бай, Ай) Жая, мая, сая, Аяз, пияз, сия. Ая, тая, ия. Шаян, оян, я, Бәрінде бар я Иә?! 99 98 ҚАЗАҚ ТІЛІНДЕГІ ДЫБЫСТАРДЫҢ АЙТЫЛУ КЕМШІЛІКТЕРІ ЖӘНЕ ОЛАРДЫ ТҮЗЕТУ ТӘСІЛДЕРІ Қазақ тіліне тән дыбыстардың ішінде көбіне «» дыбысын «Н» дыбысымен алмастырып айту жиі кездеседі. Мысалы: о- он, оырау-онырау, мені-менін т.б. мұндай алмастыру тек ауызекі сөйлеуде ғана емес, жазуда да өте жиі байқалады. «» дыбысын дұрыс айтқызуда көпшілік пайдаланып жүрген, оң нәтижелерін беріп жатқан тәсілдердің бірі: - Н дыбысын созып айтуын өтінеміз. - Осы кезде шпательмен немесе логопедиялық зондпен тілді жұмсақ таңдайға шейін итеріп - тілдің түбірін жұмсақ таңдайға итере- тигізіп ұстап тұру керек. - Сөйтіп Ң дыбысын созып жеке айтуға дағдыландырамыз. Дыбыс айтуға машықтандыруды алдымен жабық буыннан бастаған жөн.Себебі «» дыбысы қазақ тілінде сөз басында кездеспейді және «» дыбысы жабық буында анық естіледі. Егер механикалық тәсілмен дыбыс қою қиындау болса, келесі әдісті пайдалануға болады: - М дыбысын айтқызу кезінде - Ерінді екі саусақпен ашып ұстап тұру керек. - Сонда автоматты түрде ң дыбысына қол жеткіземіз. Кейін ұқсас дыбыстармен буын айтқызу арқылы «ң» дыбысын айтуына дағдыландырамыз: ан- а, он- о, ын- ы, өн- ө, ін- і, н- . аба, жаа, а, шы, же, Жабыр, айы, та, ты, сен – «»- нан сөз жо басталан – «» лестен бос алан. Киген тоны, Оды тон, Әрі өді тон. Шада бар, Шамда жо. Ада бар, Малда жо. (£) жүктеу/скачать 1.23 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|