Семинар сабағы Құдайбергенов С. Е. , дәрістер. Мәдениет ұғымы және құрылымы с. Жоспар
-дәріс. Қазақстанның мәдени саясаты
жүктеу/скачать 186.19 Kb.
|
| 14-дәріс. Қазақстанның мәдени саясаты – 2 с.
XІX ғасырдың аяғы мен ХХ ғасырдың басында қазақ халқының саяси-мәдени өмірінде жарық жұлдыздай көзге түскен, әміршіл-әкімшіл заманның құрбаны болып аттары ұзақ уақыт бойы аталмай келген Ахмет Байтұрсынов /1873-1938/, Мағжан Жұмабаев /1893-1938/, Жүсіпбек Аймауытов /1889-1931/, Міржақып Дулатов /1885-1935/ сияқты алыптардың мұраларымен қазақ халқы кейінгі кезде ғана танысуға мүмкіндік алды. Олардың еңбектері мен олар туралы деректер қазір көп жариялануда. Солардың арасында 1992 жылы "Жалын" баспасы шығарған "Бес арыс" жинағын атауға болады. Ахмет Байтұрсынов қазақ елінің тәуелсіздігі, қазақ халқының бақыты үшін үлкен соқпақты жолдан өтіп, қазақтың тіл білімін дамытуға зор үлес қосты. Оның аудармасында Крыловтың "қырық мысалы" қазақ тілінде шықты. "Маса" деген атпен өлеңдер жинағы жарық көрді. Саясатқа, мәдениетке байланысты орасан көп шығармалар жазды. Ол "Алаш" партиясын ұйымдастырушылардың бірі. Ол өнерлі адам болған, шығарған әндері де сақталrан. Оның еңбектерінің дені тілге байланысты, сондықтан да Қазақтың ұлттық академиясының Тіл институтына Ахмет Байтұрсынов ecімі берілген. Қазақтың Пушкині аталған Мағжан Жұмабаев сыршыл ақын болған. Мухтар Әуезов оны қазақ ақындарының қара қордалы ауылында туып, Еуропадағы мәдениетпен сұлулық сарайына барып, жайлауы жарасқан ақын деп суреттейді. Ол қазақ әдебиетіндегі Абайдан кейінгі аса биік тұлғалардың бірі. Сондай іpі тұлғалардың қатарына Жүсіпбек Аймауытовты да жатқызуға болады. Іpі драматург, қара сөзбен жазғандары, өлеңдері көп бұл әдебиетшіні де халық қатты қастерлеп сүйіп оқыған. Мен біткен ойnаң жерге аласа ағаш, Eмecпін жемісі көп тамаша ағаш, Қалғанша жарты жаңқам мен ceнікі, Пайдалан шаруаңа жараса, алаш деп келетін Міржақып Дулатов тек ақын ғaнa емес, сонымен бірге үлкен күрескер, саясатшы да болды. Ол "Алаш" партиясын құрып, Алаш Орда өкіметін басқаруға қатысты. Қазақ елінің тәуелсіздігі үшін жан аямай күpecті. Әдебиеттегі осы сияқты алыптардың өнегесімен, күpecтер қызып жатқан күндерінде ұйымдастырылған " Айқап", "Қазақ" сияқты басылымдарда көркем шығармалар, жарық жарияланымдарымен көpінген қазақ зиялылары аз болған жоқ. Мұның өзі XІX ғасырдың аяғы мен ХХ ғасырдың басында қазақтың ұлттық мәдениетінің жаңа деңгейге көтеріліп келе жатқанын көрсетеді Әдебиет пен өнер саласындағы жетістіктер. 20-шы жылдардың екінші жартысынан бастап И. В. Сталиннің басқаруымен қалыптасқан тоталитарлық жүйе Қазақстанның мәдениетінің дамуына үлкен кеселін тигізді. Оның үстемдік eтyі нәтижесінде Қазақстандағы мәдениет салалары Коммунистік партияның саясатына сәйкес жұмыс істeyre тиіс болды. Әcіpece бұл халыққа білім беру саласында ерекше көрініc тапты. Атап айтқанда, бұл кезде шығарылған оқулықтар, партия, комсомол және пионер ұйымдары, жас ұрпақтың санасы мен мінез-құлқына сталинизмнің догмаларын талқылады. Мектептің қызметі де бұрмаланды. Бұл кезде халыққа білім беру ісінде, соның ішінде оқу орындарында партиялық өміp күшейді. Оқу-тәрбие процестерін идеологияландырудың үстінде жалпы көрсеткішті қудалау, оқу процестерін формальды жүргізу өрістеді. Тоталитарлық жүйенің күшеюі халыққа жоғары білім беру саласында да өз әcepін тигізді. Қазақстанның жоғары оқу орындары мен техникумдары халық шаруашылығының кадр жөніндегі қажетін қанағаттандыра алмады. Студенттер мен профессор-оқытушылар құрамында жергілікті халықтьң өкілдерінің саны баяу өсті. 1936 ж. Қазақтың мемлекеттік университетіндегі 42 оқытушының 8 ғaнa қазақ болды. 1940 жылы Алматы малдәрігерлік-зоотехникалық институты студенттерінің арасында қазақтардьң үлес саны 12-ақ пайызын қамтыған. Партиялық-мемлекеттік құрылымның идеологияландырылған саясаты профессионалдық оқу орындарының жағдайына бәрінен де көп зиян келтірді. Ғалымдарды, жоғары оқу орындары қызметкерлерін қудалау мен жазалау шаралары 20-шы жылдарда басталып, Сталин өлгенге дейін жургізілді. Осының нәтижесінде 30-шы жылдардың орта кезінде А. Байтұрсынов, С. Асфендияров, Х. Досмухамедов, Т.Жүргенов, О.Жандосов және басқа аса көрнекті ғалым, педагогтардың өмірі қиылып кетті. 1928 жылы араб әрпі латын әрпімен, ал 1940 жылы кириллицамен (орыс әрпімен) күштеп алмастырылды. Мұның кесірінен бір ұрпактың өмірі барысында қазақ өзбек, түркімен, башқұрт, татар, қырғыздардың басым көпшілігі араб жазуымен жарық көрген ата-баба мұрасын, рухани байлығын игеріп, пайдалануға қабілетсіз болып шыкты. Ал мұның өзі көптеген халықтардың тарихи зердесін көмескілеп, олардың белгілі тобының мәңгүрт болуына әкеп соқтырғанының бер жағында, елдегі қазақтар Қытай Халык Республикасы, Aуғанстан, Иран сияқты елдердегі сауаттарын араб жазуымен ашып, кітаптарды осы графикамен шығарып келген шетелдік бауырлас қазақтармен хат жазысып, хабарласу мүмкіндігінен айырылды. 1920-1930 жылдарда араб әрпімен шыққан басылымды пайдаланғандар "пантуркист", "панисламист", тіпті, "халық жауы" деп жарияланып, қудалауға ұшырайтын болды. Кітапхана қорларынан әкімшілдік-төрешілдік жүйенің теориясы мен практикасына мазмұн мен қайшы басылымдар, ең алдымен олардың ішіндегі араб әрпімен басылғандары аластатылды. Сонымен бірге дінге қарсы күрес сорақылықпен жүргізілді. Шіркеулер мен мешіттердің мемлекет қарамағына зорлықпен алынуы, оларды қopa-жайға, қоймаға, қосалқы жайға айналдырылуы, дінге сенушілердің ар-ожданын аяққа басу, азаматтық сан ғасырлық мәдени және рухани өміріндегі құрамдас бөлігі болып келген дінді барша жұртқа құбыжық етіп көрсету халықтың орынды наразылығын туғызды. жүктеу/скачать 186.19 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|