Шарт жасасу. Шарт жасасу түрлері
-тарау. Азаматтық-құқықтық шарттардың жекелеген түрлері
жүктеу/скачать 215.5 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Нақты және консенсуальдық шарттар.
| 4-тарау. Азаматтық-құқықтық шарттардың жекелеген түрлері
4.1. Азаматтық-құқықтық шарт түрлерінің ерекшеліктері Шарттарды топтастыру әртүрлі негіздерде жүргізіледі. Міндетемелер туралы меселені қарастырғанда жүргізілген топтастыру да, атап айтқанда, тауарды беру, жұмыс жасау, қызмет көрсету сияқтылар шарттарға да қолданылуы мүмкін. Шарттарға мәмілелер топтастырулары да қодданылады. Нақты және консенсуальдық шарттар. Егер, заң актілеріне сәйкес шарт жасалу үшін мүліктің берілуі қажет болса, шарт тиісті мүлік берілген кезден бастап жасалынған болып саналады (АК-ның 393-бабының 2-тармағы). 393-баптың 2-тармағында нақты шарттын жасалу кезі туралы сөз болады. Шарттардың көпшілігі консенсуальдық болып табылады, (лат. сотепзш — келісім), яғни оларды жасау үшін ол жайыңда келісім болса жеткілікті. Мысалы, сатып алушы мен сатушы арасындағы келісімге қол жеткен кезден бастап сатып алу-сату шарты жасалды деп саналады. Затты беру, ақша төлеу және басқа әрекеттер жасалыньш қойған шартты орындау мақсатында атқарылады. Бірақ, кейбір шарттар (мысалы, сыйға тарту, сақтау, заем, жүктасымалдау) шарт нысаны берілген кезден бастап ғана жасалынады деп саналады. Мұндай шарт нақты (лат. ге§ -зат) деп аталады, ол заң актілерінде бекімін табуға тиіс. Шарттың консенсуальдық немесе нақты сипаты, өдетте, шарттың анықтамасыньщ өзінде көрсетіледі. Мысалы, сатып алу-сату шартында сатушының міндеті былайша қалыптасады: сатушы затты беруге міндеттенеді, ал сатып алушы ақша төлеуге міндеттенеді. Болашақта міндеттеме осылай орындалуы тиіс. Нақты шарттарда тараптардың міндеттері басқаша анықталады. Мысалы, сақтау шарты бойынша сақтаушы зат иесінің өзіне тапсырған затын сақтауға міндетті, тасымалдау шарты бойынша тасымалдаушы өзіне сеніп тапсырылған жүкті апаратын жерге жеткізуге міндетті. Яғни, шарт бойынша міндеттеме екінші тарап затты бергеннен кейін ғана туындайды. Бұл жерде орындау кезі мен шарт жасасу кезін шатастырмау керек. Консенсуальдық шарттарда олар, өдетте, сөйкес келмейді, бірақ тараптар сатып алу-сату шарты бойынша зат беру кезін шарт жасасу кезімен сәйкестеңдіруге келісе алады. Бірақ бүдан сатып алу-сату шарты нақты шарт бола алмайды. Ақылы және ақысыз шарттар. Шарт бойынша тараптар өз міндеттемелерін орындағаны үшін ақы алуы немесе біріне бірі нөрсе беруі керек болса, бұл ақылы шарт болып табылады. Бір тарап екінші тарапқа одан ақы алмай немесе еш нөрсе бермей бір нөрсені ұсынуды міндетіне алған шарт ақысыз шарт болып табылады (АК-ның 384-бабы). Ақылы және ақысыз шарттар арасындағы айырмашылық — шарт бойынша өз міңдеттерін орыңдағаны үшін біріне бірінің бір нөрсені ұсыну-ұсынбауында. Бір нәрсені ұсынуға (төлеуден басқа) материаддық құндылықтар беру (бартерлік операция), біріне бірі қандай да бір міндеттерді атқаруы (өзара міндеттемелер), ақшалай баға беруге болатын кез келген әрекетгі жасау жатады. Бір нәрсені ұсыну ұғымы ағылшын-американ құқығында "сошісіагаиоп" деген атпен кең қолданылады. Оларда сопзісіагаиоп кез келгеніиарттың елеулі ережесі болып табылады; онсыз шарт заң күші бар шарт деп танылмайды. Шарттардың көпшілігі ақылы. АК-да бекімін тапқан ақысыз шарттардың ішінен сыйға тарту шартын, мүлікті ақысыз пайдалану және пайызсыз заем шартын атауға болады. Кейбір шарттар заң бойынша ақылы да, ақысыз да болуы мүмкін (тапсыру, сақтау, заем). Сондықтан да, АК-ның 284-бабында қандай да бір күдік туса, шарт ақылы деп танылады деген презумпция бекітілген. Шарт ақысыз деп танылады, егер ол заңнамадан, шарттың мазмүнынан немесе мәнінен туындайтын болса. Азаматтық айналымда ақысыз шарттардың болуы елімізде қалып-тасып келе жатқан қатынастардың мәніне қайшы келмейді. Мысалы, қайырымдылық, мөдени, білім беру және басқа қоғамдық қорлардың қызметі (АК-ның 107-бабы), демеушілік жасау, еркімен қайырсадақа беру жөне осыларға үқсас қызмет, өлеуметтік маңыз алуда, ақысыз сыйға тарту шарттары көбіне олардьщ құқықтық формасьша айналуда. жүктеу/скачать 215.5 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|