Шарт жасасу. Шарт жасасу түрлері
Еркін және міндетті шарттар
жүктеу/скачать 215.5 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Қорытынды
| Еркін және міндетті шарттар. Жасалуы түгелдей тараптардың қалауына байланысты шарт еркін шарт деп аталады. Міндетті шартты жасау тараптардың біреуі үшін міндетті болып табылады.
Нарықтық экономика жағдайында шарттардың басым көпшілігі еркін жасалады. Дегенмен, шарттардың кейбір түрлері міндетті шарттар (мысалы, мемлекеттік кәсіпорынмен мемлекеттік тапсырыс негізінде жасалатьш шарт). АК-ның 381-бабының қағидалары 380-баптың тараптар заңнамада көзделген де, көзделмеген де шарттарды жасаса алады деген қағидасьшан орынды туьшдайдьі. Соңдықтан да, олардың мазмүныңца занда көзделген әртүрлі шарттардың элементтері бар шарт жасаса алуы заңцы. Нарықтық экономикаға көшу жағдайыңда өртүрлі жаңа қатьшастар туындауда, оларды шарттың бір түрімен қамту мүмкін емес, шарттардың екі немесе бірнеше түрлерінің нормаларымен ғана оларды реттеуге болады. Тараптардың аралас шарт бойынша қатынастарына, егер тараптардың келісімінен немесе аралас шарттың мәнінен өзгеше туындамаса, аралас шартта элементтері бар шарттар туралы заңдардың тиісті боліктері қодданылады (АК-ның 381-бабы). Мысалы, толлингтік операция жүргізуге шарт (берілген шикізатты өңдеу) сатып алу-сату шарты мен мердігерліктің элементтерін қамтиды. Тиісінше оған сатып алу-сату шартының элементтері бар бөлігіңде сатып алу- сату шартының нормалары, ал, егер мердігер шет едде болса — сыртқы экономикалық сатып алу-сату шартының элементтері қолданылады. Мердігерлік шарттың элементтері бар бөлігінде мердігерлік шарттың нормалары қолданылады. Тараптар аралас шарттан туындайтьш қатьшастарды реттеудің басқа төртібін келісуі мүмкін, мысалы, шарттың айрықша ережелерін алып, оның басқа ережелері қолданылмайды деп көрсетуі мүмкін. ҚорытындыШарттың ғасырлар бойы пайдаланылуы құқықтың икемді түрі екендігін көрсетеді, ол арқылы әртүрлі қоғамдық қатынастарды реттеуге болатындығы дәлелденген. Шарттың негізгі міндеті заң шеңберінде адамдардың әрекетін реттеу. Ал оларды бұзу заң талаптарын бұзушылықты білдіреді. Егеменді еліміз Қазақстанда шарттың орындалуын қамтамасыз ету қоғамдық қатынастардың барлық үлкен топтарын реттей отырып кедергісіз кеңейіп келеді деп айтуға мүмкіндік туды. Шарттың орындалуын қамтамасыз ету шартты орындауға немесе тиісінше орындауға әсер ететін мүліктік сипаттағы шаралар болып табылғандығы анықталған. Осы шарттың орындалуын қамтамасыз ету барлық шарттарға қолданылса болады. Шарттың орындалуын қамтамасыз ету әдістері шартты толық орындауға мүмкіндік береді. Сол әдістердің кең таралған, әрі танымал қолайлы түрі кепіл. Бірақ ол да терең, жан-жақты зерттеуді қажет ететін институт болып табылады. Шарттың орындалуын қамтамасыз ету ретінде кепіл институтына арналған, зерттеуге бағытталған әдебиеттер, мақалалар өте аз, саусақпен санап алуға болады. Мұның бір себебі кепіл құқығынан туындайтын даулы мәселелердің аздығынан болса керек. Сонымен қатар кепіл құқығын реттейтін нормативтік құжаттардың өзінде иеліктер байқалады. Мәселен, Азаматтық Кодекстің 311 бабының 2-ші тармағында “егер кепіл туралы шарттарда тыйым салынбаса, қайтадан кепілге салуға жол беріледі” деп көрсетілген. Біз бұл пікірді толық қолдаймыз, неге десеңіз шынында да кепілге салынған мүлікті кепіл берушінің басқа міндеттемесі бойынша қайтадан кепілге салуға кепіл туралы шартпен тыйым салынса, онда кепіл беруші кепілге салынған мүлікті қайталап кепілге салуға құқысы жоқ. “Затты кепілге беруші болып меншік иесі не меншік иесінің келісімімен оған шаруашылық басқару құқығы бар тұлға немесе заң құжаттарымен қарастырылған басқа тұлға да бола алады” деп ұсыныс жасайды. ҚР заң құжаттарында өзгеше көзделмесе, заттық меншік иесі не меншік иесінің келісімімен оған шаруашылық басқару құқығы бар одан заттың кепіл берушісі бола алады. Бұл норманың деспозициясынан түсінгеніміз, зат құжаттарымен мемлекеттік кәсіп орындарға мүлкін кепілге салуға тыйым салынуы мүмкін екен. Сол себептен азаматтық құқықтағы шарттың орындалуын қамтамасыз ету, шартты орындауға қамтамасыз ету әдістері туралы кейбір өзекті мәселелерді ашып кетуге тоқталдым. Қазіргі уақытта шарттың орындалуын қамтамасыз ету әдістері тек қамтамасыз етіп қана қоймай, жауапкершілікті жүктейтін немесе санкция түрінде көрініс тапқан ерекше құралдардың бірі болып саналады. Осыған байланысты шартқа қатысушы тұлғалардың құқықтық жағдайларын анықтап алу керектігі көп назар аудартады, нақтырақ айтатын болсақ несие берушінің әрекетінің ұйымдық - құқықтық нысанын, олардың теориялық практикалық мәртебесін анықтау және толық түрде бағалау бүгінгі күннің талабына жатады. Сонымен қатар қаралатын жағдайдың пәні ретінде көрініс тапқан шартты қамтамасыз ету әдістерінің бір жолға қойылып, осы әдістердің қолдану шараларында заң шығарушыларын практикалық және теориялық баға берілуі алынады. Шартты қамтамасыз ету азаматтардың шарт еркіндігі принципіне негізделіп жүзеге асырылады. Қазіргі таңда елімізде көптеген шарттар, атап айтатын болсақ сатып алу-сату, кепіл (жер учаскілеріне және жер пайдалану құқықтарының кепілі, ипотека) сияқты шарттар өз табиғи жағдайларын жоғалтпай, қоғамда ерекше орын алуда. Сонымен қатар жаңа шарттардың түрлері (рента, факторант, франгайзнит, форфейтинг) пайда болуда. Осындай шарттарды реттеуде шартты қамтамасыз ету әдістері нарықтық экономиканы құқықтық реттеуде тиімді және ешқандай күмән тудырмайтын құрал ретінде көрініс табады. . жүктеу/скачать 215.5 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|