Ұшы-қиырсыз Жібек жолының бойымен лықылдай соққан сары жел бір мезет демін ішіне тартқан. Күн арқан бойы көтеріліп, демде қызған көсеуге ұқсап жер құйқасын көңірсіте тусті. Күйген иіс көтерілді

Көне Інжу ерте көктемде есінен адасатын: кәдімгі күйі келген Отырар бұқасы болатын, өйдәйт, тұмсығын жерге салып сүркектейтін, алакөзденіп кісіге қарайтын, құйрығын қақшитып қаңғымалап кететін. Інжу де дәл сондай болады; қыстайғы сүр мұздың астынан арбаңдап шығып ағытылады дерсің. Ағытылатын да қос арнаны кезек қауып қызыл суға толтыратын. Арық атызды қарық қылатын. Дихан әулетін қырға қуатын. Аң атаулы жағадағы тоғайды тастап ашыққа өріп шығатын. Бұқа мінез әлгі пәлекеттің сыры белгілі: жолыңдағыны жалмайды, қаусатады, қашан биік алдың бөгегенше сөйтеді. Дүниені бүлдіре береді. Биікке басып ұрып гүрс құлағанша әңкүстеніп бітеді, сосын тыраң етігі кері найқалады, сабасына түсіп баяғы арнасын іздейді. Отырар шаһарына шытынап кеп маңдайын ұрған маңғұл қолының халі селді елестетті. Тұмсығын ұрып тырапай асты да, айнала Қадырханның көзін тұндырды, жүрегін көтерді. Биік қорған басынан кері шегінді.

Бүгін үшінші күн жау жағы ерен қимылда: әуелі саты қойып биікке өрмелеген. Қыпшақ жігіттері баспалдақ ұшына бұғалық тастап, не қармаққа іліп тайдыра берді. Бүкеңдеп өрмелеген жаудың желкесінен құм толы қаптарды, жебе зырлатты, найзамен нұқыды, әйтеуір қорған басына аяғын салдырмаған. Жүндей түткен. Жаңа аңыстағанда сезгені жау енді тіке шабуылды доғарған секілді. Нендей айла жасамақ, келесі соғысы қашан, ол жағын әмірші болжай алмады.

Бақылау мұнарасына қолбасыларын қалдырып Күмбез Сарайға оралған. Салтанат сарайына кірді, қызметшінің қолына қылышын, шапаның қалдырды. Таққа келіп жайғасты, еңсесін темен салып түнеріп отырып қалды. Кенет сол жағынан сыбдыр естілгендей болды. Селт етіп солай қараған. Тас тұғырға ұқсап тұрған ханша екен. Басында көгілдір жаулық, үстінде бүрме етегі жер сызған ақ жібек көйлек, аяғының ұшы көрінбейді. Әмірші көзін бірте-бірте жоғары көтерген: бұл күнде Бикенің бөксесі толып, мықыны мамырлаған, кеудесіндегі қос зерен пәлек арасына жасырынған әңгелектей толысып піскен, жұпар шашып, кеудеше астыңда тырсыл қағады, иығы сұңғақ, мойны үлпілдеген жіңішке еді, енді байқады, жуандаған секілді, оның үстіне бұғақ бітіп тамағының астын толыстырып жіберген; иегі сол қалпы, қыз күніндегісіндей ұшы сүйірлене сүмірейіп, сопақша жүзіне ерекше әр қосып тұр, еріні жұқа, танауы қырлана түскендей ме, бұрынғыдай тәкаппарлықты емес, тыныш мойынсұнуды танытады; көзінің асты көгіс секілді, жанары қиғаш, қарашығы кішкентай, қастары қою, арасы бояумен қосылған; қабағына қос әжім түсіпті, маңдайы торсықтай томпиып тұр, жұрттікіндей жайпақ, не алшақ, не тайқы емес; тік түсетін тоқ маңдай. Иланшы Қадырхан осы Бикені алғаш көргенде маңдайына ғашық болған. Сопақша жүзіне дөңгелене түскен тік маңдайы ерекше сән беретін. Жігіт көңілін қыз-қыз қайнатқан-ды. Қазірде сол әдемі ақ маңдайды, сол қыр мұрынды көргенде көзіне кешегі күңдері көлбең еткен. Онда қалыңдығын құштарлықпен сүйген, араларында ара ағайын сыр болмайтын, риясыз күлкі мен от құшақ қана еді, аңқылдаған асық күндер кешіскен. Жылдар өте Бике құрсақ көтермеді, батыр күрсінуді шығарды. Содан келіншектің қабағына қос әжім түскен. Батыр шеттен келген елшілерді қабылдады, тұтқын қыздар сыйға тартылды, ешқайсысына көңіл бөлмей жүріп, тақауда таңғұт сұлуының сықпытына үйірілген. Соны сезгенде Бикенің өзегін қызғаныш оты өртеген, мысы түскен, тәкаппар танауы қусырылып, қырланып кеткен. Осы өзгерістің бәрін батыр білмейді емес, білетін, қайтсін.

— Бике, қасыма тақашы, — деді Иланшы Қадырхан ауыр ойдан басын көтеріп, серпіле ұмтылып.

Ханша судырап келіп тақты жиектей отырды. Білегін созып ерінің тізесіне салды. Жанары жәудір етті.

— Шалдығып біттің-ау.

— Халіңді сұрамағалы көп болды ғой.

— Халқыңның халін ойла, бізде не бар.

— Бике! — деді Иланшы Қадырхан. Ханшаның толық мықының қапсыра құшақтады. Жүрегі аузына тығылды. Ханша жүзін жерден алды. — Кеш мені!

— Әлдеқашан кешкем.

Өзіне оқыс тартып келіншектің маңдайынан иіскеді.

— Көп ұзамай көз жұмамын ғой деймін.

— Не дейді? Сен айтатын сөз бе бұл, Бике?!

— Аруақтар түнімен ұйықтатпайды, төсегімнің астынан тықырлатып көр қазып шығады.

— Қорыққанға қос көрінер дегеннің кері де. Қорқыт атаңа да көр елестеген екен.

— Көзіме көрінбесе де дыбысын анық естимін.

— Ненің?

Иланшы Қадырханның есіне баяғы тәуіп шалдың айтқаны түсті. "Ханшаның дерті ауыр. Дәп осылай емделмей, ескерілмей жүре берсе делқұлы болып кетеді", деп еді-ау. Содан жанары өткір тәуіп шалды жұмасына жалғыз мәрте келіншек шымылдығына кіргізіп ем жасатқан. Дертінен құлан таза айығып, қарға аунаған түлкідей құлпырып шығып еді. Бұғағы дірілдеп сыңқылдап күліп, етегі дүрілдеп наз етіп қабылдауды шығарып еді. Тәуіп шал қоржының қазынаға толтырып, томпаңдап, шүршіттердің керуеніңе ілесіп кеткелі келіншектің қалпы жоқ, бұрынғы сүлделенген күйіне қайта түскен.

— Төсегімнің астынан тықырлағандай болады.

— Үсті тыныш болғасын сөйтеді де.

— Күлмеші!..

— Бүгін жаныңда боламын.

Осы түнде ханшаның айтқаны ешқандай қорқыныш та, Қорқыт атасының көрі де емес екеніңе көзі жетті. Әмірші сұмдықтың үстінен түсті.

Ханша сарайы Күмбез Сарайдың желке тұсында, күннің шығыс бетінде, дөңестің басында болатын. Қыш қорғанға жақын еді. Қырдан соғар самалдың өтінде, шаһар шуынан қаға беріс етіп әдейі оқшау салдырған. Сырты гулеген ақ қыш, іші мәрмәр мәзін мекен еді... Әмірші ханшамен дәмді сұхбат құрып түннің бір уағына дейін отырып қалды. Күтуші болып істейтін кемпір бет жігіт шарап пен қарбыз суын әкелді. Жатар мезгіл жетсе өстетін. Күмбез ойықтарында жылтырап жанып тұрған шырақтарды өшірді, шілтерді түсірді. Төсек басында жалқы шырағдан қалды. Сырттан әтір майын құйған жез шырағдан әкелді, соны тұтатты, әлгі маңына жұпар шашып шытырлап жана бастады, төсек басындағы жай шырағданмен алмастырды. Сездірмей сытылып жоғалды. Иланшы Қадырхан күндізгі ұрыстан қатты шаршаған, жілігіне қортпа құйғандай зіл тартып, басы зеңгіп, жастыққа қисайысымен ұйықтап кетті.

Бике күндегі әдетімен көз іле алмады. Жаныңда ері жатса да сезім түйсігін жайлап алатын қорқынышты күтті, көр қазатындарды ойлады. Сол-ақ екен құлағы шыңылдап жүре берді, суық терге малшынды. Төсегінің астынан тықырлаған дыбысты тағы естіді.

Әуелгіде ханшаның үні шықпай қалды, әлгі тықыр күндегідей аяқ жағынан емес, дәл жастығының астынан естілген. Ерін оқыс түртіп оятып жіберді. Иланшы Қадырхан басын жұлып алып жұпар шашқан шытырлақ шырағданға, сосын әйелінің жүзіне қарады. Бикенің жанары аумақтанып барады екен. Тықылдаған үнді құлағы шалды. Қорған басында жүрген күзетші сарбаздың аяқ тықыры ма деп ойлады, жо-о... дыбыс биіктен емес, төменнен, жерден шығатындай. Құлағын құс жастыққа басты. Бұл жолы анық естіді, тапжылмай жатып ұзақ тыңдады, сосын төсегінен жылан шыққандай ыршып тұрды.

— Жау қорғанның астын үңгіп жатыр!

Ханшаның ащы даусы шығып кетті.

— Енді қайттік, пірім?!

— Жер асты тықырына қарағанда үңгігіштер қорған ішіне өтіп үлгірген. Бұл сарайды тастап шығуың керек. Күмбез Сарайдағы Салтанат үйіне барып жайғасасың!

Иланшы Қадырхан әуелі күтуші жігітті шақырып алып ашылып-шашылған ханшаны киіндірді. Сосын күзетші әм нөкерлер тоғытылды. Келіншегін Хан сарайға көшіруге жарқ жасады. Қолбасыларға шабарман аттандырды. Түннің ішінде Күмбез Сарайға ала мойын алыптар жиналды, мәслихат құрды. Әмірші болған жағдайды жігіттерге түгел мағлұмдады. Бұрын-соңды ұрыс тарихында шаһар біткенді жер қаптырып жүрген қатал тәсілді жау қайталап жатқаның айтты, ақылға шақырды.

Мұны естігенде Қараша колбасы безілдеп қоя берді.

— Жер астынан жік шықты деген осы ендеше! Біз қорғанның үстінде бұқаша сүзісіп жатқанда бір түмен қол ханша төсегінің астынан шыға келеді әлі. Құдая-құдауанда, естімеген елде көп, бұл пәлекеттен қайтып құтылдық енді?!

— Үңгір қазушылар қорған астына кідірмей шаһарға енген, — деді Иланшы Қадырхан.

— Бүйткен шаһары да, қорғаны да адыра қалсын, қақпаны ашайық та ашық далаға шығайықшы. Арам қатып өлерміз тегі!

— Бірнеше жерден шыға келсе қай тесіктің аузын басамыз түге? — деді Мақсұт.

— Тап қазір қақпаны ашып сыртқа шығу шаһарды да, қолды да опат етумен пара-пар. Маңғұлдар бізді ашық далаға жеткізбейді, жолдан-ақ алып соғады; екіншіден — жау саны алты-жеті есе көп, ашық майдандасу көзсіздік, - деді Иланшы Қадырхан.

— Жалғыз амал бар саққұлақ жігіттерді жинап шаһардың жау жатқан бетін түгел тінте тың тыңдатамыз. Мұнымызды маңғұлдар сезбеуге тиіс. Анықтайтынымыз үңгігіштер қанша бағытпен қазып келеді, тоқайласар жері қайда? Біліп аламыз да іннің тесіп шығар аузын бағамыз. Әйелдер тегіс қимайы қайнатып қыш кеспектерге құйып әзір тұрсын. Жеме-жемге келгенде "тесіп шығады-ау" деген тұсты ойып жіберіп, үстерінен қимайы құямыз.

— Әміршінікі жөн сөз, жер астынан шықса төбесінен қимайы құялық қорғанға өрмелесе желкесін қиялық! Өліспей беріспейміз деген сертіміз бар! - деп дауыс көтерді қыпшақ қолбасылары.

— Неғайбіл іс екен, - деп күңіренді Қараша.

Осы тұн саққұлақ жігіттер тыңдап жүріп жер астын үңгігіштердің үш бағытпен жер қазып келе жатқаның анықтады: бірінші бағыт тұп-тура Күмбез Сарайдың астына келе жатыр, келесі тармақ ханша сарайының ішінен шықпақшы, үшінші бағыт Арыс өзенімен шаһарға су тартқан жер астыңдағы Бас құбырды тұстан келеді. Әсіресе, жаудың Бас құбырға дәлдеп бағыт алғаны шошынтты. Жау ішінде шаһар құрылысын аса жетік білетін бір адам бар, не, қыпшақтар ішінде жаудың жансызы болғаның Иланшы Қадырхан саққұлақ жігіттерге тағы тыңдатты, бағдарды өлшетті, сосын Ғаббас көрегенді қасына ертіп алып жер асты үңгірлері қашан тесіп шықпақшы, қай тереңдікте келеді, соны есептетті. Күн көтерілгенше сенделді... Таң ата Алтынтөбе тұсынан жаудың әлсіз шабуылы басталды да, аз соғыстан соң өшіп тынды. Маңғұлдар үлкен майданға өзгеше әзірленіп жатқан секілді. Дауыл алдыңдағы ішін тартқандай тымырсық кез еді бұл.

Ғаббас көреген түрлі есептер шығарып, қағаз шимайлап, сиясын сарқып түс әлетінде барып өз түйгенің әміршіге мағлұмдады.

— Хан ием, кеше түнде ханша сарайында болмағаныңызда қапы қалады екенсіз. Ол сарайға әкелетін жер асты жолы негізінен біткен. Нанбасаңыз бүгін түнде сарайға жатып тың тыңдаңыз. Тықыр естімейсіз. Жер қазуын түнде-ақ доғарған. Енді олар қалған екі тармақтың діттеген жеріне жетуін күтеді, ол екеуінің төрт күндік жұмысы бар әлі. Жау жер асты шабуылын бір мезетте, бір түнде үш жерден бастамақшы. Оған көз жеткізу үшін мына сызықтарға зер салып, есепті шығарсаңыз болғаны.

Қолбасы көрегеннің шығарған есептері мен сызған сызықтарына зер сала қарап шыққанда барып сырттағы жаудың шын шабуылы жер астынан келетінің анық сезді. Көз жеткізді. Кешегі түні ханшаның қасында болмағанда қапы қалуы сөзсіз еді. Маңғұлдар жер астынан тесіп шығар еді. Қол күші екіге бөлінер еді, ең сұмдығы шаһарда дүрлігу туар еді. Ол дүрлігу қамысқа түскен өртпен парапар болар еді. Шындап келгенде өртті өшіре алмасын ойлаған әміршінің тұла бойы түгел қалшылдады, салқын ауаға желең шыққан кісі тап осылай тоңазитын, жанымен тітірейтін.

Күмбез Сарайға сенімді серіктерін жиды, Қайрауықты, Хисамеддинді, Исмаилды алдырды; алқа топ құпия мәслихатқа кірісті. Әуелгі сөйлеген Иланшы Қадырхан болды; жау жағадан алып тынысты тарылтуға айналды деді.Шаһар ішінен жымысқы жансыз шықты деді. Маңғұлдар астымызды үңгіп жатыр деді. Алқа халайық, ақыл қосайық деді.

Ғаббас көреген жасы үлкендігін танытып, әуелгі пікірді өзі айтты. "Інжу жағасындағы жайдақ тақырда сор болатын, әне күні барып көрдім сол сордың беті қабыршақтанып ұлпасын тұзға бөгіпті: әлгіге от тигізіп едім, гу етіп жана жөнелді. Сонда бір ой түсті, көпіршіген тұздың бетін жинап алып келіге түйсе, оған қамыстың борығы мен мақтаның ұлпасын қосса, дауасыз жанатын дәрі шығар еді . Сор дәрімен маңғұлдардың киімін, сатысын, жарағын өртеуге болар еді",— деді. Қария: "қалай қарайсыңдар" дегендей жағалай көз жүгіртіп, сақалын тұтамдап отырып қалды. Көрегеннің дегені көпшілік көкейіне қонбады, "тері сор, бейнеті зор пәлекет іске бастағалы жүр, тұз жанушы ма еді", десті; "қайдағы-жайдағы қиялға ермей-ақ қылышымызды қайралық та", десті. Қарияны жалғыз Хисамеддин қоштады. "Әлгі сор дәрі де әмірші айтқан қимайы секілді керемет нәрсе, тегін жатқан түз ғой, қайтсек те жасап көрелік", деп өзеуреді. Жұрт екі жар болып шуласқан. Ақырында Иланшы Қадырхан сор дәріні Ғаббас пен Хисамединге жасауға жарлық етті.. Бірақ бұл дәрінің пайдасын көруге қоршауда қалған осы ғазиз ұрпақтың маңдайына жазбапты. Қайрауық: "Әлгілердің тесіп шығар аузына құйма құлақ күйші жігіттерден күзет қоялық", деді, өзі бас болып ханша сарайының астыңдағы кеуекті күзетпекке келісті. Әр оқпанның аузына саққұлақтар бөлінді. "Жансыз болып жүрген кісіні тауып алғанша қақпаны ашып, жауға тұтқиылдан тиісуді доғара тұрған ләзім", десті. Осы бәтуаға тоқайласқан қолбасылар жөн-жөніңе тарасты, сезікті кісілердің көзіне түспеуге тырысып бағады, әсіресе хорезмдік Қарашадан аулағырақ жүрмекші. Жұртты жөнелтіп тыныстауға отырғаны сол еді, уәзір шал сырттан кемсеңдеп жетіп келді.

— Хан нем, әлгі Қараша ит қамшымен осып жіберді, сізбен сөйлесетін сөзім бар дейді!

— Мәулет бер!

— Тақсыр-ау, ит арқасы қияннан қатынымызды, қора-қопсымызды тастап қол ұшын беруге келсек, кетісетін сыңай танытқаныңыз қалай? Жасырын мәслихат өткізгеніңізге жөн болсын?

— Қараша, елдігіңді танытады екенсің — тантымай сөйле! Мәслихатымыз қылыштың жайы емес, халықтың қамы болған соң жон білер ғұламаларды жинадым, пиғылын сұрадым. Бөлістен құр қалғандай уәзірді сабап кіргенің жарамады.

— Тақсыр-ака, бөлінісе қалғанға қайдан білейін.

— Білмесең зердеңе тоқып ал. Отырар секілді ендігі мақсатымыз да жалғыз, тағдырымыз да бірге.

— Арадан жансыз шығыпты десе ме-ау тегі.

— Ондай күдіктің бары рас.

— Көңіліңе дық алады екенсің. Құрсаудай қорғаннан шығып хабар жеткізер кім болушы еді, білмей айтылған сөз ғой.

— Ары таза адам көңіліне дық алмас болар.

— Қадырхан-ака, менің сезіктенетін кісім бар.

— Ол кім тағы?

— Айтсам ғой сенбейсіз, сырты бүтін, іші түтін сұлу сайқал бар, ылғи еркектермен қосылып қақпадан шығып, ұрысқа қатынасып жүреді, өткен жолы қолдан көш кейін қалып әзер жетті.

— Баршын сұлу ондайдың адамы емес. Қиянат сөйлеп тұрсың.

— Қадырхан-ака, көріңіз де тұрыңыз, осыдан төрт күн өткенде бар қылмысын бетіне басып шашынан сүйреп алдыңызға әкелемін, тіл-ауызым тасқа, жаңсақ айтпаймын.

Осы әңгімеден аттай төрт күн өткенде жер асты шабуылы басталды. Үркер ауып бара жатқан. Таң сүлдері қиыр көкжиектен селбелеп қана сезілді. Шаһар шырт ұйқыда еді. Әлдеқайдан, алыстан гуіл сарыны жетті. Қимайы құйған қыш кеспектің жаныңда мүлгіп тұрған Қайрауық селт етті, еңсесін көтеріп алды. Аяқ астынан тышқан жорғалап өткендей әлсіз тықыр естілген. Бұл ақырғы адым жолды жылдам үңгуге кіріскен жау еді. Саққұлақ тыңшы жалт бұрылып, айналада пышырап дамылдап жатқан колға хабар берді. Қол тапырласып тұра бастаған. Сөйткенше болған жоқ, аяғының астыңдағы тас еден темен қарай лықси жөнелді. Ернеуінде тұрған Қайрауық қоса кететін еді, жеңіл ырғып шетке шықты, әзер тырмысып үлгерді. Киіз үйдің орныңдай аумақты оқпан пайда болды. Әлгі оқпанның шаңы сейілісімен-ақ, арғы жағынан қарауытқан жау легі көрінді, лек лықсып ауызға тепті. Қайрауық бала кезінде суыр аулаған, жана қазылған інің тауып алып, ішіне шелектеп су құятын; әлден уақытта суға тұншығып, батпаққа малшынып ит рәсуасы шыққан сумақай мақұлық аяқ астынан сопаң ететін, тапырлай қашатын. Дәл сондай болды. Қараңғы үңгір ішінен көк сауытқа оранған маңғұлдар "е-ә" десіп сыртқа лап қойды. Алдыңғылары қыпшақ сүңгісіне шаншылды; ыстық қимайы да әзір болған, жігіттер домалатып келіп оқпанның ішіне құйып жатыр, иісі жаман жылбысқы сұйық маңғұлдардың үстін алып кетті. Қайрауық қолындағы шырағданды ор ішіне лақтырды, қимайы лап етіп тұтанған; көр етіп қазған тас қараңғы кеуек ішінде аласұрған жау жалын жұтып жаман дүрлікті. Үстері өртенген бірер маңғұл сыртқа атқып шыққан, шарт та шұрт қылыштаса кетті, қимайыға күйіп өлгенше қылыштан опат болғаның қалаған. Қалған жау кейін лықсыды білем, шыңғырған дауыс, жөнел деме жөңкіліс кеуектің ішін күңірентті. Әсіресе үсті өртенген жау жанталасқа түскен. Қалғаны қимайының зәрдей ащы түтініңе қақалды, жөтеліп барады, тынысы тарылып, басы зеңгіп, ұрыспақ түгілі қашып құтылу мұң болды. Қыпшақтар кеспек-кеспек қимайыны апанға лақылдата құйып, от қойып өртей берді. Манағы екі маңғұлдан өзге сыртқа шыққан кісі болмады, қалған қол кейін серпілген.

Қорған сыртындағы кең шатырдың ішінде жер асты шабуылын басқарып тұрған Шики-Хутуху нойон жаман шошынды. Жер асты жолының сырттағы аузы нойон шатырынан басталатын. Әуелде оқпан үңгір бір жүздігін жұтқан, келесі жүздікті түсіргелі, жарлық жасағалы оңтайланған. Оқпан ішінен жайсыз шуыл естілді, қолма-қол ұрыстың қаһарлы атойы емес, қапыда жылан басып кетіп шыңғыра қашқан қыздардың шуылы секілді. Тіксініп қалды. Танауына аса жат иіс сезілді, қойды көңірсітіп үйіткенде, не итсигек шөбін өртегенде осындай иіс шығушы еді, жоқ, иіс әрі өткір, әрі күлімсі еді. Нойон үңгір аузынан кейін тайқыды. Сосын оқпаннан будақтап көк түтін шықты. Қолбасы саның бір-ақ соқты, қайран боздақтарының үңгір ішінде отқа өртеніп жатқаның енді сезді, қылышын алып үлкен шатырды тіліп-тіліп жіберді. "Желпілдетпей жинап әкетіңдер", деп жекірді. Сөйткенше болған жоқ, оқпан ішінен күйелеш-күйелеш, бас-сирақ үйткен долыдай бір пәлекет шықты, көзі атысып, аузы қиғаштанып кеткен, нойон әзер таныды, нешеме шайқасқа шімірікпей кіретін жүзбасы Құмырсқа ғой бұл! Бауырым-ай, не сұмдыққа тап болғансың? Шики-Хутуху нойон ботадай боздап келіп батырын бауырына қысты. Қыпшақ атаулыны қарғап-сіледі. "Иттердің төбесіне жай түсір", деп тәңірден тілек етті. Оқпан ішінен көп қол шықпай қалды. Біразы алғашында-ақ өртеніп опат болған, қалғаны жолда түтінге тұншығыпты, тар іннің ішінде бірін-бірі таптап, қарсы кезіккенің жарып салыпты. Тірі шыққаныңа кісінің қарауға дәті шыдамайтын; киімінің қайда қалғаның білмей, мәңгіп, өзегі түсе жөтеліп, жұлмыттай жұлынып жүрген бірдеме. Қол емес қара сайтан.

"Қағанның алдыңда аузым қышып осы айланы өзім айтып едім, енді беліме тас байлап сілкіп өлтірері анық!"

Әрідегі Алак нойон мен Тәжібек шатырынан да шу шықты, олардың оқпаныңа түскен қолдың да халі қай жетісті дейсің, соны сезді де аузына жүрек майы кілкіп, басын қос қолымен ұстап беталды далаға жүгіре жөнелді... о-о-о... өкірген даусы жер жарып барады, соңынан нөкерлері андыздады, жетегінде нойонның тұлпары... о-о-о... колбасы жынданды ма деп қаупайлаған, қуып жетіп атты көлденең тарта береді, жүзіне тіктеп қарауға жан шыдамады, тек сай сүйекті сырқыратқан зор дауыстан ығып қоғадай жапырылды, о-о-о, нойон тұлпарына мінді де тізгінді барынша босатып жалға жатқан, күннің шығысына ат қойды, тотыққан жүзін туған жер жақтан сырғи соққан салқын самал епті, а-а-а, соңындағы қапырық пен шаң, қимайы мен қан жұтқызған жын ойнағын, өліспей беріспейтін пәлелер мекенің ойласа-ақ жаны шошиды... о-о-о!