Шығыс Қазақстан облысының Семей аймағында 2012 жылы аталып өтілетін және еске алынатын

Алтынбаев Қ. Біздің Мекен // Семей таңы.-1992.-11 маусым.

Жанғалиев Т. Ағаға ақталу. Мерғали. Еліме // Семей таңы.-1999.-20 мамыр.

Жанғалиев Т. «Жоғалған өзен» жанашырын тапты: (Кітабы туралы) // Семей таңы.-1999.-2 қыркүйек.

Жүнісов Қ. Ақынның аты өлмейді // Дидар.-1998.-26 маусым.

Жанғалиев Т. «Баба» деп қойдым атыңды // Дидар.-1998.-12 наурыз.

Ибрагимов Т. Өксітіп кетті: (Естелік) //Семей таңы.-1997.-18 желтоқсан.

Досаев Т. Қаламына канат біткен: (Ақынға-50 жыл) // Семей таңы.-1992.-11 маусым.

Матаев X. Асыл азамат: (Ақынның өмір жолдары туралы) // Семей таңы.-1997.-18 желтоқсан.

Мерғали Ыбырайұлының рухымен сырласу: (Жыр дәптерінен) // Сарыарқа.-1998.

18 қараша.

Мұхаметқалиқызы А. Ақын – ғұмыр: (60 жас) // Семей таңы.-2002.-27 қыркүйек.

Мұхаметқалиқызы А. Күмбезді түннің моншағы // Семей таңы.-2003.-17 қаңтар.-13

Сапаев Ғ. Қаламдас дос еді // Семей таңы.-1997.-18 желтоқсан.

Ыбыраев М.Ж. (Қазанама) // Семей таңы.-1997.-6 қараша.

27 шілде Нәзипа Құлжанова,

туғанына 125 жыл (1887-1934)

Нәзипа Сегізбайқызы 1887 жылдың 27 шілдесінде Қостанай облысы, Жанкелді ауданында туып өскен. 1982 жылы Ленинградтағы Орталық Мемлекеттік архив деректері бойынша Торғай облысындағы бірден-бір оқу орны – Қостанайдағы орыс-қазақ әйелдер прогимназиясының барлық төрт жылдық курсын ойдағыдай бітіріп шыққан (1898-1903).

1903-1904 жылдары Торғайдағы қыздар училищесін ойдағыдай аяқтап, біраз уақыт сол училищеде көмекші мұғалім болып тағайындалады. 1905 –20 жылдары Семей қаласындағы оқытушылар семинариясында ұстаздық еткен.

Қазақ қыздарының арасында тұңғыш рет Географиялық қоғамның мүшесі болған Нәзипа Құлжанова 1914 жылы 26 қаңтар күні Семей қаласында ұлы Абайдың қайтыс болғанына байланысты он жыл толуына орай әдебиет кешін ұйымдастырып, сол кеште орыс тілінде тамаша баяндама жасап шығады. Ақын Абайдың өлмес даңқының сыр-сипатына терең баға береді. Алғаш рет Абай өлеңдерінің орысша аудармасынан үзінділер оқиды. Бұл Нәзипаның ең басты тарихи еңбегі болып табылады.

Ол Орыс Географиялық қоғамының мүшесі ретінде қазақ халқының тұрмыс-салт, әдет-ғұрыптарын, ауыз әдебиеті мен фольклорлық шығармаларын зерттеп, оларды кеңінен насихаттаумен айналысты.

Нәзипа Құлжанова Семей қаласында оқу-ағартаушылық саласында елеулі еңбектер сіңірді, қазақ баспасөзінде қызмет атқарады. «Қазақ», «Сарыарқа» және «Алаш» газеттеріне әйел мәселесіне байланысты мақалалар жариялайды.

1917 жылы Семей облыстық қазақ съезіне қатысып, оның төралқасы құрамына енеді. 1920 жылы Қырғыз (Қазақ) АКСР Оқу ағарту комиссариатының қазақ тілінде оқулықтар, кітаптар шығару мен баспасөз істері жөніндегі комиссияның белді мүшесі болған. Осы қызметте жүріп, жаңа қазақ әліпбиін енгізу жөніндегі Орталық Комитеттің құрамына мүшелікке енген.

Нәзипа 1930-жылдардың басында Мәскеуге барып Н.К.Крупскаямен кездесіп көптеген ақыл-кеңестер алады. Әлі де еңбек етіп, көлемді туындылар жазбақ болған журналист, ағартушы Нәзипа Құлжанова 1934 жылы Алматы қаласында дүниеден өтеді.

Әділбекқызы Ж. Семей Орыс Географиялық қоғамы және қазақ зиялылары // Абай.-2004.-№1.-61-64 б.

Байжұманова Н. Ұлы ақынды ұлықтаған Нәзипа // Семей таңы.-2007.-30 тамыз.-3 б.

Ибраев М. Нәзипа, Нұрғали Құлжановтар // Семей таңы.-1990.-4 тамыз.

Кәрібжанова Г. Нәзипа Құлжанова және Ресей Географиялық қоғамы // Қазақ тарихы.-2003.-№3.-21-23 б.

Қуантайұлы Н. Қазақтың алғашқы журналист қызы // Ертіс өңірі.-2003.-9 қазан.-29 б.

Мағауина З. Қазақтың ардақты қызы // Семей таңы.-2007.-24 мамыр.-3б

Шаянбаева С. Семейдегі алғашқы әйел мұғалімдер // Қазақ тарихы.-2004.-№1.-62-68 б.; Ертіс өңірі.-2003.-4 желтоқсан.-16

Мұхтардың өскен ортасы, ұшқан ұясы - бір кезде қазақ сахарасында мәдениеттің ордасы сияқты болған Абай ауданына қарайтын Шыңғыстау деген жерде. Ескіше сауаты бар атасы Әуездің көмегімен 7-8 жасқа келгенде арабша хат таниды. Осы кезден бастап қазақ әдебиетінің әр түрлі үлгілерін және ауыз әдебиеті шығармаларын оқып, Абай өлеңдерін жаттап, оқи бастайды.

Бала кезінде тұңғыш көрген ақыны — Абай болды. Мұхтар ең алғаш Абайды көргенде алты жаста екен. Ең алғаш сауатын ашқан оқу құралы - Абайдың қолжазба өлендері. «Атамыз бізді өзінше оқытатын,- деп еске алады Мұхтар-... аздап қара таныған соң, өлеңнің бірінен соң бірін жаттадым. Арасында Лермонтов, Фошкин, Крылов, Татьян мен Анагин тәрізді құлақ естімеген өзгеше есімдер кездесіп қалады. Молдаға ұқсап атамыз бізге таң атқаннан күн батқанға дейін кітаптан бас алғызбайтын». Сөйтіп, болашақ жазушының тұңғыш тәлім-тәрбие алған алтын бесігі, қанаттанып үшқан ұясы — Абай мектебі болды.

1907 жылы он жасында Семейдің бес кластық училищесіне оқуға түсіп, жақсы оқитын шәкірттің бірі болады. Осы училищенің 3-класында оқып жүріп, «Дауыл» деген тақырыпта шығарма жазып, оқушылар арасында ерекше көзге түсіп, талантты оқушы екенін көрсетті. Училищені үздік бітірген соң, 1912 жылы Семейдің мүғалімдік семинариясына оқуға түседі. Сол семинарияны үздік бітірген екі оқушының бірі Мұхтар болды. Семинарияда оқып жүргенде дарынды жасты толғандырған мәселе: өнер, білім, мәдениет, әйел тендігі, еңбекші қамы болды. Жазушы әрқашан да Абай атасының өнегелі сөздерін есінен есінен шығарған жоқ.

Семинарияны бітіріп шыққаннан кейін Әуезов ең алғашқы еңбек жолын өзінің туған ауылында Шаған болысындағы мектепте мүғалім болудан бастады.

Жазушының білім алған мемлекеттік оқу орындары мыналар: Семейдің бес кластық училищесі (1908-1914), мұғалімдер семинариясы (1915-1919), Ташкенттегі Орта Азия университетінің (САГУ) аспирантурасы (1923-1924), Санкт-Петербург университеті (1924-1928). Осындай оқу орындарын бітірген және өз бетімен көп ізденген ағартушы-ұстаз, ғалым-жазушы.

М.Әуезов үлкен өмірлік, шығармашылық жолдардан өткен жазушы. Ол жиырма жасында өзінің жазушылық алғашқы қадамын «Еңлік-Кебек» трагедиясын жазып, қазақ даласында театр өнерінің бастапқы үлгісін көрсетті.

Дарынды жас жазушы «Еңлік-Кебек» пьесасын тарихта болған уақиға негізінде жазған. Және Еңлік-Кебек Мұхтардың туып өскен жерінде ХҮІІІ ғасырдың соңғы кезінде болған тарихи шындық. Пьеса күні бүгінге дейін сахнадан түспей келе жатқан тозбайтын дүние.

Осы пьесадан кейін он шақты жыл ішінде көптеген әңгіме, повесть, пьесаларымен көзге түсті. «Қорғансыздың күні», «Барымта», «Ескілік көлеңкесінде», «Қыр суреттері», «Жетім», «Қараш-қараш оқиғасы», «Қаралы сұлу». «Қилы заман» секілді атақты шығармалары мен 1926 жылы қазақтың тұңғыш театрының сахнасын ашқан «Еңлік-Кебек» және «Қаракөз», «Бәйбіше тоқал» секілді драмалық шығармалары оқырман назарын бірден өзіне аударды. Ол осы туындыларымен өзінің қүдіретті талант иесі екенін көрсетті. Жазушы, ғалым, педагог, қоғам қайраткері М.Әуезов аса құнды еңбектері үшін халық құрметіне бөленіп, жазушылық сатысының ең жоғарғы сатысына шыққан еді.

М.Әуезов - журналист те болды. Оның ең алғашқы публицистикалық мақалы 1917 жылы жазылған «Адамдық негізі - әйел» атты еңбегі. Онда жазушы әйел тұрмысына, қоғамда алатын орнына азаматтық ой-пікір тұрғысынан пайымдаулар жасаған. Адам тәрбиесіндегі ананың, әйелдің алар орнын ерекше бағалай білген жас Мұхтардың толғақты мәселесі бүгінде негізгі тақырыбына айналып отырғаны шындық.

Атақты «Абай жолы» эпопеясы қазақ өмірінің энциклопедиясы, осы роман-эпопеясы арқылы Абайды бүкіл әлемге паш етті. Осы роман арқылы жазушы ең алдымен өз халқының қадыр-қасиетін алдымен қазақ халқына, сонан кейін бүкіл дүние жұртына айғақтап берді.

Бенжамен Матип: «Қазақтар туралы бұрын ештеңе естімеген едім. Енді оларды өте жақсы танимын. Жақында ғана М.Әуезовтың тамаша кітабын ағылшын тілінде оқып шықтым. Шынында қазақтар неткен ғажап халық» деп жазған еді.

Шыңғыс Айтматов: «Орыс мәдениетінің дамуына Пушкин қандай әсер етсе, осы күнгі ортаазиялық көркем ойдың жоне біздің барлық көрші отырған халықтарымыздың рухани өмірінің қалыптасуына Әуезов сондай әсер етті»,-деп жазушының терең білімділігін қүрметтейді.

М.Әуезовтің Абай жөнінде жазған мақалаларының ішіндегі ең көлемді мақалаларының бірі «Абай ақындығының айналасы» атты мақаласы.

Жазушының ерекше бір бауырмалдығының бірі-туысқан халық әдебиеттерін қадірлей білуі еді. Соның бір дәлелі өз елінде қудалауға түскен көрші қырғыз халқының атақты «Манас» жырын әлемдік ғылыми маңызы туралы тебірене жазып қорғап шыққаны туралы басылымдарда жарияланды.

М.Әуезов прозаның барлық жанрында еңбек етті. Сонымен қатар орыс әдебиетінің классиктері Л.Толстойдың, И.Тургеневтің, Н.Гогольдің және т.б. жазушылардың шығармаларын тәржімалады. Отыз жылдан астам уақыт бойы аудармамен айналысқан жазушы қазақ-орыс әдебиетінің жақындасуына көп септігін тигізді. Көптеген орыс және шет ел пьесаларын аудара келе М.Әуезов драматургиялық және аудармашылық саласында шеберлік үлгісін көрсетті. Көп ұлтты әдебиетті өркендетудегі зор еңбегі үшін Ленин орденімен, екі рет Қызыл Ту орденімен және «Құрмет белгісі» орденімен марапатталды. Жазушының Алматыда мемориалдық музей үйі бар.

Жас ұрпаққа саналы тәрбие беретін қаладағы байырғы оқу орны — Семей педагогикалық колледж- М.Әуезов атында, өйткені, осы оқу орнында жазушы білім алып қана қоймай, өзі ұстаздық еткен. Абай музейі жанына және қаланың Жаңасемей бөлігінде ескерткіш, Бөрліде жазушының музей үйі бар, Абай атындағы совхоз, көшелер бар.
Әдебиеттер:
Әуезов М. Менің өмірбаяным.-Кітапта: Әуезов М. 1 том.-Алматы,1967.-21-27 б.

Әбдезұлы Қ. Қара шаңырақ һәм Әуезов қолтаңбасы // Дала мен қала.-2009.-14 қыркүйек.-9 б.

Жанаева Ш. Мұхтар Әуезов тіл туралы//Ертіс өңірі.-2003.-14 ақпан.-7 б.

Жұртбай Т. Әуезов және алаш идеясы // Абай.-2009.-№1.-23-33 б.

Мұқаметханов Қ. Мұхтар кешкен қилы заман//Абай .-1993.-№З.-78-82 б.

Тебегенова Э. Әлем мәдениеті тарихын зерттеуші// Абай.-2003-№1.-16-20 б.

Тілепов Ж. Мұхаң зерделеген мақал-мәтелдердің жанрлық болмысы// Абай.-2003.-№ 2.-33-38 б.

Ысқақов М. М.Әуезов — театр сыншысы // Жұлдыз.-1985.- №11.-196-199 б.

1951 жылы Қазақ ҚСР Қаржы министрлігінің салық, алым және дайындау басқармасы бастығының орынбасары, содан кейін осы басқарма бастығы, мемлекеттік кірістер басқармасының бастығы болып тағайындалды.

1961 жылдан Қазақ КСР қаржы министрінің бірінші орынбасары, 1973 жылы республика Министрлер Кеңесінің баға жөніндегі мемлекеттік комитетінің төрағасы, 1974 жылдан бастап зейнет демалысына шыққанға дейін Қаржы министрі болды.

Ол қаржы жүйесінің қалыптасуына, халық шаруашылығы салалары мен мәдениеті, ғылым мен білімді қаржыландыруда айтулы үлес қосты.

Екі мәрте Еңбек Қызыл ту орденімен, ІІ дәрежелі Отан соғысы орденімен, «Құрмет Белгісі» орденімен және медальдармен марапатталды.

Семейде өзі оқыған қаржы-экономикалық колледжіне және Семей қаласының бір орталық көшесіне есімі берілді.

Байсейітов Рымбек Смақұлы.-Алматы, 2002.-272 б.

Ақынның өлендері 1930 жылдан бастап республикалық, облыстық, аудандық газет беттерінде жариялана бастады. Ақын 1943 жылы желтоқсан айында Алматыда өткізілген респуликалық аындар айтысында өзін айтыскер ақын екенін мойындата білген жүйріктердің бірі.

Кезінде Т.Абдырахманова, Қ.Алтынбаев, Ш.Әбеновтермен айтысқа түсіп, жыр додасында өзінің бет-бейнесін, ақындық келбетін жұртшылыққа таныта білген айтыскер.

Т.Әміреновтың өлеңдері, айтыстары жинақ болып басылып шықты: «Ақындар айтысы» /1958/, «Ақындар шықты айтысқа» /1960/, «Пернедегі термелер» /1965/, «Айтыс» 3-том, 1967 жылы «Жұмбақ тас өлеңдер жинағы, 1977 жылы « Жол мұраты» атты өлендер жинағы шықты.

Жарты ғасырдан астам уақыт бойы өлеңді серік етіп, халық өміріндегі үлкенді-кішілі оқиғаларға өз үнін қосып келе жатқан ақын шығармаларының ішінде: «Жұмбақ тас, «Сары атан», «Батыр» дастандары көлемі кіші болғанмен, айтар ойы қомақты. 1973 жылы шыққан «Қанды қанжар» дастаны халық жауларының қолынан қаза тапқан Зейіт деген жігіттің ерлігін, азаматтық парасатын дәріптейді. Ал «Батыр» дастаны Кеңес Одағының батыры Махмет Қайырбаев туралы.

Халық алдында сіңірген еңбегі бағаланып Еңбекте үздік шыққаны үшін медалімен, Жоғары Советтің Құрмет грамотасымен мараппатталды.

Алтынбаев Қ. Ертіс өңірінің ерен жүйрігі: (ақынның туғанына 80 жыл ) // Семей таңы .- 1987 .- 21 мамыр.

Қазақтың белгілі ақыны: (Т.Әміренов туралы қазанама) // Қазақ әдебиеті.- 1985.- 19 шілде.- 15 б.

Елеуғожин Б. Өмірді өлеңіне өзек етіп // Семей таңы.-1979 .- 9 февраль.

Манабаев А.Тарлан ақынның таңдамалысы («Жол мұраты» атты кітабы туралы) // Семей таңы.- 1977.- 24 март.

Манабаев А. Жұртшылық қошаметі // Семей таңы .-1977.- 22 ноябрь.

Шәкербайқызы К. От жүрек, ұқпа құлақ, зерек ақын: (ақынның туғанына 90 жыл) // Үш анық .- 1997 .- № 19 ( қазан ).

31 қазан Семей педагогика институтының ашылғанына

75 жыл (1937)
Республика өңіріндегі түңғыш жоғары оқу орны - педагогикалық институт 1937 жылы Семей қаласында өмірге келген. Жалпыға танымал ресми құжаттарға сүйенсек, аталмыш оқу орны одан бұрын осында 1934 жылы ту тіккен екі жылдық мүғалімдер институтының тұғырында туса керек. Ал кең тарамаған кейбір деректер бойынша 1930 жылдан қызмет атқара бастағанын айғақтайды.

1930-1937 жылдар арасындағы уақыт Республика ауқымында адами (гуманитарлық) әрі іргелі жоғары білім беретін жоғары оқу орындарының тууына әзірлік кезең болып табылады. 1939 жылы оқу орнына Н.К. Крупская есімі берілді.

Семей шаһарында ірге тасын қалаған педагогикалық институт өзінің алдына тарих пен қоғам қойған мақсаттар мен міндеттерді абыроймен толық іске асырып, жаңа және жоғары басқышқа, белеске көтерілді.

Қазақстан республикасы Үкіметінің 1999 жылғы қыркүйектің 22 күнгі № 1436 қаулысымен Семей мемлекеттік университеті Шәкәрім атындағы Семей мемлекеттік университеті деп аталды. Сонымен Семей университеті бұрынғы педагогика, технологиялық, зоотехникалық-малдәрігерлік институттарымен бірге қаржы институтын да қарамағына алып, төрт жоғары оқу орны негізінде жұмыс істеп келеді. Оқу орны қысқа мерзім ішінде өзін әбден танытып, отандық жоғары оқу орындарының ең үздіктерінің қатарындагы іргелі ордаға айналған оқу ордасы. Университет ұжымы мақсаткерлікпен еңбектеніп, екпіндеп өрлеу үстінде.

Сегіз мыңнан астам студентке мыңнан астам адам қызмет көрсетеді. 20 оқу корпусы, 3 спорт кешені бар, 1 млн. дана кітап қоры мен мерзімді баспа студенттер игілігіне берілген.

Жастардың білім алуына барлық жағдай жасалған. Аспирантура, докторантура, ғылым кандидаты дәрежесін беретін кеңес жұмыс істейді. Ресейдің жоғары оқу орындарымен шығармашылық және ғылыми тығыз байланыста жұмыс жасайды.

Университет жанынан орта арнайы білім беретін колледж ашылды. Оның мақсаты - үзіліссіз білім беруді қамтамасыз ету. Бір сөзбен айтқанда, университет өсу процесі үстінде немесе нарық заңы бойынша үнемі ізденісте. Жаңа модель бойынша жоғары оқу орындары студент санына байланысты қаржыландырады. Жоғары оқу орнына қабылдаудың ерекшелігі - бұрын мамандар даярлау жоғарыдан жоспар бойынша бекітілсе, қазір нарық заңына сәйкес, елімізге кімдер, қанша маман қажет - осыны зерттеу жүргізу арқылы мемлекеттік тапсырыс ретінде жариялайды. Демеушілер арқылы студенттерге стипендия тағайындалады.

Университеттің материалдық-техникалық базасы да нығая түсті. Оқу орнын бітірушілерге де сұраныстар түсуде. Бұрынғыға қарағанда ауыл шаруашылығының сәл болса да оңала бастауы осы салаға қатысты мамандықтарды талап ете бастады. Университеттің болашақ дамуындағы мақсаттарының бірі - ұлттық сипаты мен болмысын жоғалтпай, соны жаңғырта отырып, халқымыздың ата кәсібімен айналысып, ет-сүт өнімдерін өндіруді ғылыми тұрғыда жетілдіру.

Университетте мемлекеттік тіліміздің оқытылуына, мамандарды даярлауға ерекше көңіл бөлініп, сұранысты толық қамтамасыз ету шаралары қарастырылуда. Студенттер білім алып қана қоймай, өнерін де дамытуда шаралар ұйымдастырылады. Университеттің ұлттық аспаптар оркестрі құрылып, тұсаукесер рәсімі өткізілді. Республикалық байқауларға қатысып, лауреат атанғандар да бар. Сонымен қатар, ұстаз суретшілердің көшпелі көрмесі үйымдастырылып, республика қалаларына өнер сапарымен шыға бастады. Ақындар мектебі жұмыс істейді
Әдебиеттер:
Ахметбекова А. Сүйсініп елі ақынға мән бергендей: (Оқу орнына Шәкәрім аты берілді) // Семей таңы.- 1999.-4 қараша.

Әділбаева А. Білім мен ғылым ордасы // Семей таңы.-2009.-29 қазан.-11 б.

Білікті кадр тәрбиелеу-парызымыз // Егемен Қазақстан.-2000.-18 шілде.

Еспенбетов А. Білімнің қарашаңырағы: (Семей пединститутына - 60 жыл) // Семей таңы.- 1997.- 18 қазан.

Еспенбетов А. Ұшқан ұям, алтын бесігім: (СМПИ-на 75 жыл) // Семей таңы.-2009.-8 қазан.-3 б.

Сыдықов Е. Семей университеті- классикалық үлгідегі оқу орны: // Арна.-2000.- 9 маусым.

Ақын бұрынғы Мақаншы ауданы Жарбұлақ селосының тумасы. Әдебиетке деген құштарлығы мектеп қабырғасынан басталды. Сөз өнері нағашы атасы Саяхметтен дарыған. Мектеп қабырғасында жүргенде жазған өлеңдері республикалық басылымдарда 1976-1979 жылдары «Балдырған», «Қазақстан пионерінде« жарияланып тұрды. Ақынның ең бірінші халыққа танылуы 1979 жылдан басталды.

Дәстүрлі байқауға байланысты сол жылы үлкендер арасында аудандық айтыста бірінші орынды жеңіп алып, Жарбұлақ совхозының бетке ұстар ең жас ақыны атанды. Кейіннен Семейге келіп әдебиет сүйер қауыммен танысып, өзінің жазба ақын екенін мойындады. Сөйтіп өнердің ең қиын жолын тандады. Ақын жырлары аудандық, облыстық, республикалық басылымдарда жиі жариялана бастады.

1991 жылы Семейдің мұғалімдер даярлайтын пединститутының тіл-әдебиет бөлімін ойдағыдай аяқтап, көп жылдар Абай қорық мұражайында ғылыми қызметкері болып Абай мұраларын зерттеді. 1999 жылы полигон тақырыбына байланысты «Семей таңы» газетіне 140 шумақтан тұратын «Құрсақсыз ана» деген жан тебірентерлік поэмасы шықты.

1999 жылы Өскемен қаласында өткізілген жазба ақындар мүшайрасында 1-жүлделі орынды жеңіп алды. 1999 жылы «Жансая» атты тұңғыш жыр жинағы шықты. 2002 жылы «Жыр-ғұмыр» атты екінші жинағы басылып шықты. «Абай әлемі» атты телехабарды ұйымдастырушы.

Ақын 2002 жылдың 3 қазан айында марқұм М.Ибраевтың 60 жылдығына орай өткізілген облыстық мүшайрада 1-орынды жеңіп алды.

2010 жылдан бастап ақын Астана қаласында қызмет етеді.

Әдебиеттер:

Мұхаметқалиқызы А. Қардай сезімнің сәттілігі: (Өлең) //Үш анық.-1993.-3 қаңтар.

Мұхаметқалиқызы А. Жыр ғұмыр: (Жыр кітабы) // Семей қаласы,2002.

Мұхаметқалиқызы А. Құрсақсыз ана: Поэма // Семей таңы.-1999.-9 қыркүйек.

Мұхаметқалиқызы А. Ақын - ғұмыр: (Ақын М.Ибраевтың туғанына 60 жыл толуына орай) //Семей таңы.-2002.-27 қыркүйек.

Мұхаметқалиқызы А. Ақындар ақиқаттың алдаспаны // Ертіс өңірі.-2005.-7 шілде.-12 б.

Мұхаметқалиқызы А. Бір күнде туған газетім // Семей таңы.-2010.-24 наурыз.-20 б.

Мұхаметқалиқызы А. Қазақ мәдениетіндегі тұрмыс құралдары // Семей таңы.-2004.-27 қыркүйек.-3 б.

***

Қасымжанұлы С. «Мұң менің мәңгі ұстазым»: «Ақынның жаңа шыққан кітабы туралы) //Ертіс өңірі.-2010.-24 наурыз.-20 б.

Мұхаметқалиқызы А. «Қуанбандар жастыққа» //Семей таңы.-2001.-9 қараша.-З б.

Мұхаметқалиқызы А. «Вадим» поэмасы // Семей таңы.-2001.-24 тамыз.

Мұхаметқалиқызы А. «Осы қымыз қазаққа»... //Семей таңы.-2001.-12 қазан.-11 б.

Мұхаметқалиқызы А. Абай өлендерінің мерейтойы: (Ақынның бес өлеңіне 100 жыл) // Семей таңы.-2001.-19 тамыз.

Мұхаметқалиқызы А. «Алланың өзі де рас, сөзі де рас» //Семей таңы.-2002.-6 қыркүйек.-З б.

Мұхаметқалиқызы А. Абай жүрегінің теңізі: (Абайдың туғанына 157 жыл толуына орай) // Семей таңы.-2002.-9 қыркүйек.

6 желтоқсан Нұрлыбек Баймұратов,

туғанына 125 жыл (1887-1969)
Нұрлыбек Баймұратов 1887 жылы 6 желтоқсанда Бесқарағай ауданы Балапан деген жерде туған. Нұрекеңе өлең он жасында дарыпты. Сол кездегі тәжірибелі Абайдың хатшысы болған ақын Ахметшәріп баланың бойында булығып шыға алмай тұрған өнердің барын бірден байқайды. Баланы бір айдай қасына ертіп, білгенін үйретеді, ақындық жолға баулиды.

Алғашқы ұстазынан осылай тәлім алған ақын 15 жасынан ақындық жолын ұстана бастайды. Нұрлыбектің балалық, жастық шағы жетімдік, жоқшылық құрсауында өтті. Соған мойымай домбыраны серік етіп, дархан еліне еркелеп өсті. Әр ақынның өзін танытатын бір кезеңі болады.

1922 жылы Семей қаласында ақын Иса Байзақовпен айтысады. Кезінде М. Әуезов бұл айтысты аса жоғары бағалаған. Баймұратовтың тұңғыш баспасөзде жарялаған шығармасы «Қала сұлуы» атты поэмасы. Ол 1925 жылы Семейде шығатын «Таң» журналында басылған.

Ақынның республика жұртшылығына кеңінен танылған кезеңі 1939 жыл. Осы жылдың 21-27 маусым күндері Қазақстан жазушыларының Алматыда өткен 11-ші сиезінде делегат ақын суырып салма шумақтарымен ұлы жиынды құттықтаған. Сол съезд үстінде Нұрлыбек СССР Жазушылар Одағына мүшелікке қабылданады.

Нұрлыбек айтыс өнерін жете меңгерген тұлға. Оның атақты ақындармен айтыстары көп болған. 1939 жылдары «Қазақ ССР-ның еңбек сіңірген өнер қайраткері» атағы берілген. Ол 1943 жылы қарағандылық М. Жапақовпен, 1944 жылы Т. Көбдіковпен айтысқан. Сол жылдары

Б.Момышұлы, М.Ғабдуллин, Т.Тоқтаров сынды халқымыздың қас батырларын жырға қосты. Саңынан «Ер Төлеген» атты дастан жазды. Азамат соғысының оқиғаларын суреттеген «Қанды жорық» атты дастаны 1962 жылы кітап болып шықты.

Нұрлыбек ақынның өмірінде жазықсыз жала жауып, тар қапасқа қамап, азап тартқызған күндері де аз болмаған. Қазақтың біртуар марқасқа ұлдары- М.Әуезов, Ж.Аймауытов, Ә.Қашаубаев т.б. басқалармен қоян-қолтық араласып, халқына қызмет көрсеткен перзенті 1969 жылы 8 қарашада 82 жасында дүние салды.

1992 жылы Башкөл совхозының орталығы Жаңа-Николаевкада ақынның мұражайы ашылып, басына ескерткіш орнатылды.

Баймұратов Н. Қазына: өлеңдер мен поэмалар.- Алматы: Жазушы, 1982.- 240 б.

Баймұратов Н. Ер Төлеген : Поэма.- Алматы : Жалын, 1985.- 25 б.

Баймұратов Н. Қанды жорық: (Поэма).- Алматы: ҚМКӨБ, 1962.- 124 б.

Баймұратов Н. Аттаныңдар: жинақ .- Алматы: 1965.- 97 б.

Байұүратов Н. Бейбітшілік туралы // Лениншіл жас .- 1961.- 13 июль.

Баймұратов Н. Заман үні: ( Өлең) // Қазақ әдебиеті.-1961.- 1 декабрь.

Баймұратов Н. Әлемге аты әйгілі: (Өлең) // Семей таңы .- 1970.-18 апрель.

Түгісов У. Ақиық ақыны еді Семейдің // Арна.- 2000.- 31 наурыз.- 20 б.

Шәріпов Е. Нұрлыбек ақынның мерейтойы (110 жыл толуына орай ) // Семей таңы.- 1997.- 30 қыркүйек.

Кәкенов Т. Төкпе ақын: ( 110 жылдығы қарсаңында) // Семей таңы.- 1997.- 24 маусым.

Ертіс атырабының бұлбұлы: (туғанына 105 жыл) //Үш анық .-1992.-№ 14 ( шілде).

Жүрегімнің қанына қаламымды малайын: (Ақынның туғанына 115 жыл) // Ертіс өңірі.-2003.-9 мамыр.- 25 б.

Иманжапар М. Бір суреттің сыры // Ертіс өңірі.-2009.-3 маусым.-12 б.

Нұрлыбектің өмірбаяндық өлеңі: Асыл мұра // Семей таңы.-1990.- 21 шілде.

Алтынбаев Қ. Ертістің ерке сүлейі (Ақынның 100 толуына ) // Семей таңы.- 1987 .- 16 декабрь.

Мұқаметханов Қ. Тілі- алмас, қаламы болат найза: (туғанына -95 жыл) // Семей таңы .- 1982.- 19 ноябрь.

Алтынбаев Қ. Арқаның арқалы жүйрігі: (ақын шығармашылығы туралы) // Семей таңы.- 1977.- 10 август.

Қорабаев Р. Жыр дүлділі (туғанына 90 жыл) // Семей таңы.-1977.- 15 декабрь.