Ӛсімдіктер, жануарлар және микроорганизмдер биоәралуандылығЫ
жүктеу/скачать 1.09 Mb. Pdf көрінісі
|
|
Дәріс тақырыбы № 20. Эукариоттты микроорганизмдердің алуантүрлігі. Микробиологияны тамаша табыстарға жеткізіп, денсаулық сақтау жӛніндегі барлық маңызды мәселелерді шешуге бар кҥшін жҧмсаған ғалымдардың бірі - академик H.Φ.Гамалея (1859-1949). Ол микробиология және бактериология саласында кӛп енбектер жасады. Мечниковпен бірге Россияда бактериологиялық лабораторияны ашуға белсене қатысты, ал Мечников қайтыс болғаннан кейін оның ісін жалғастырды. Ол кӛпжылдық еңбектерінің нәтижесінде микробтар әлеміндегі ерекше организмдер - бактериофагтарды ашты. Сӛйтіп, ол соңғы жылдары елімізде зор қарқынмен дамыған вирусология ғылымының негізін калаушылардың бірі болды. Гамалея оба және туберкулез ауруларының кейбір мәселелерін зерттей отырып, оларды емдейтін отандық препараттар жасады. Ол тамаша микробиолог ғалымдарды даярлады. Орыс ғалымдары Д. K. Заболотный (1866-1929) мен T. A. Тарасевич (1868-1927) оба, мерез, туберкулез тағы баска да ауруларды зерттеудегі табыстарымен әлемге әйгілі болды. Бҧл ғалымдар елімізде зор карқынмен дамып отырған эпидемиология ғылымының негізін қалады. Микробиология тарихында орыс ғалымы Д. И. Ивановскиидің (1864-1920) алатын орны ерекше. Ивановский бҧдан бҧрын ешкім байқамаған темекі теңбілі және рябуха деген ауруларды зерттей отырып, олардың әрқайсысы ӛз алдына жеке ауру екенін және бҧл ауруларды коздырушылардың ӛзі осы ауру- лардан бӛлек болатынын анықтады. Вирустар бактерияларға қарағанда анағҧрлым ҧсақ, қҧрылысы қарапайым организмдер. Жай микроскоппен кӛруге болмайды. Оларды 1892 жылы Д.И.Ивановский ашқан болатын. Ол зақымдалған темекі жапырақтарын әбден езіп, әдеттегі бактериялар ӛтпейтін сҥзгіден ӛткізгенде оның сҥзіндімен бірге кететінін байқады. Осы сҥзіндіні сау темекі ӛсімдігіне жҥқтырса, ол қайтадан ауруға шалдығатыны анықталды. Бҧл организмдерді Д.И.Ивановский латынша вирустар, яғни «у» деп атады. Қазір бірнеше мың есе ҧлғайтып кӛрсететін микроскоптың қҧрастырылуы вирустарды жете зерттеуге мҥмкіндік туғызды. 60 Олардың 200-ден астам тҥрлері анықталды. Сондықтан вирустар микробиологияда жеке класс ретінде қарастырылады, ал оларды вирусология ғылымы зерттейді. Вирустарда ядро, цитоплазма, клетка қабықшасы ӛзара жекеленбеген. Вирустардың негізгі қасиеттері - олар микробтардан да ӛте ҧсақ, соның салдарынан бактериялар ӛтпейтін арнаулы сҥзгілерден ӛтеді; лабораторияда қолдан жасалған қоректік ортада ӛсіп дамымайды; тек тірі клеткада ғана тіршілік етеді; тҥрлі тірі немесе структурасы алдын ала бҧзыльш, ҧнтақталған тканьдерде, тауық жҧмыртқасында ӛніп-ӛсе алады; кейбір вирустардың кристалл тҥзетін де қасиеті бар. 300 мың есе ҧлғайтып кӛрсететін электрондық микроскоппен қарағанда вирустардың ӛзіндік ерекшеліктері байқалды, оны полиморфтық қасиет деп атады. Соның нәтижесінде табиғаттағы шар тәрізді, эллипс пішінді, таяқша немесе жіп тәрізді тҥрлері анықталды. Олардың химиялық қҧрамы РНҚ-дан (рнбонуклеин қышқылы) немесе ДНҚ-дан (дезоксирибонуклеин қышқылы) қҧралған нуклеопротеидтерден тҧрады. Сонымен катар клетка қҧрамына енетін ферменттері бар белокты қабықшалары - капсидтер болады. Осы қабықша вирустардың нуклеин қышқылдарын сыртқы ортаның қолайсыз жағдайларынан сақтап тҧрады. Ал вирустардың кейбір тҥрлерінде белок пен нуклеин қышқылдарынан басқа тҥрлі углеводтар, май текті заттар, рибофлавин (витамин), биотин және жез молекулалары кездеседі. Жалпы вирустар тек тірі клеткада ғана ӛніп-ӛсіп, кӛбейе алады. Вирустар тіршілік жағдайларына сәйкес ӛзгергіш келеді. Олардын. осы қасиетін ескере отырып, қазіргі кезде аса тишді шипалык, қасиеті бар вакциналарды жасайды. Негізгі әдебиеттер: 32, 33, 34. Қосымша әдебиеттер: 83, 84, 85-87. жүктеу/скачать 1.09 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|