СызықТЫҚ Өлшеулер

2.4.2 Бөлшектің 3-қимадан екі өзара тік бағыттағы параметрлерін өлшеу керек.

2.4.3 Бөлшектің пішімдік қателігін анықтау керек.

2.4.4 Бөлшектің жарамдық қортындысын пішінімен және өлшемімен беру керек.

2.4.5 Кітапты (оқулықты) пайдалана отырып бөлшектің алғашқы нұсқасында орналасуын және пішіннің қисықтығын көрсеті керек.
2.5 Жұмыстың жүргізілу реті
2.5.1 Микрометрдің, ішкі өлшегіштің және тереңдік өлшегіштің нольге қоюын тексеру керек, егер керек болса нольге қою керек.

2.5.2 Бөлшектің өлшемдерін өлшеу керек.

2.5.3 Шексіз өлшемдерді және жіберілгендерді есептеу керек.

2.5.4 Пішіннен артық кеткенін және жазықтың орналасуын анықтау керек.

2.6.2 Микроқұрал – жабдықтықтың метрологиялық мінездемесі.

2.6.3 Өлшеудің қортындысы.

2.6.4 Өлшеудің сұлбасы.

2.6.5 Өлшеудің қорытындысының кестесі.

2.6.6 Шектелген өлшемдерін, өлшемнің және пішіннің рұқсаттарын есептеу.

2.6.7 Бөлшек нұсқаларын өлшемдерімен беру.
2.7 Лабораториялық жұмысты қорғауға арналған сұрақтар
2.7.1 Микрометрдің негізгі бөліктері.

2.7.2 Микрометрлік бастиектің құрлысы және жұмыс істеу принципі.

2.7.3 Микрометрді тексеру, реттеу және нольге қою.

2.7.4 Микрометрлік ішкі өлшегіштің арналуы, құрлысы және жұмыс істеу принципі.

2.7.5 Микрометрлік тереңдік өлшегіштің арналуы, құрлысы және жұмыс істеу принципі.

2.7.6 Тереңдік размері арқылы және формасының ауытқуына қарап жарамдылығына қорытынды беру.

Бөлшектің ауытқуымен нақтылы өлшем	Нақты өлшемдер						Пішіннің ауытқуы			Жарамдылығы туралы қорытынды
	1 шеті		Ортасы		2 шеті		Ертоқым тәріздес	Конус тәріздес	Бөшке тәріздес	Өлшеміне байланысты	Пішініне байланысты
	1	2	1	2	1	2
Ø	23,45	23,55	23,60	23,50	23,25	23,30	–	0,25	0,35	Жарамды	Жарамсыз

«ИНДИКАТОРЛЫҚ НУТРОМЕРМЕН СЫЗЫҚТЫҚ ӨЛШЕМДЕРДІ ӨЛШЕУ ЖӘНЕ БАҚЫЛАУ»

2. 
   Өлшеу құралдарымен құрылымдарының тізімі
   

3.2.1 18-50 және 50-100 аралықта өлшейтін ИН типті индикаторлы нутромер.

2. 
   Ауыстырмалы өлшегіш өзектер жиыны.
   

3.2.3 Ұстағыштар (струбцин) жиыны.

3.2.4 Ұштық ұзындығын өлшеу жиыны.

3.2.5 Өлшенетін тетік.

12 – сурет. Сағат типті индекатордың құрылысы.

конструкциясы әр түрлі болады. Сағат типті алынатын құрылыс отчетті индикаторлы нутрометр көп қолдану тапқан.
3.3.1. Сағат типті индикатордың құрылысы (12-сурет).

Сағат типті индикатор сызықтық өлшемді өлшеуге қолданылады, және де өлшемдердің берілген геометриялык пішінінен ауытқуын, дөңестікті, соғылуды, ойыстықты, бір сызықты және т.б. өлшейді. Сағат типті индикатор (теті өлшеу бастары) өлшеу бағасы,0,01мм негізгі типтер ИЧ 02, ИЧ 05, ИЧ 10 және ИЧ 25 мынандай диапазонды: 0-2, 0-5, 0-10, 0-25 мм өлшеулерге жасалады. Сағат типті индикатор "0" және "1" пласты дәлдікте жасалады. Индикатор 0,015-0,026 мм аралықта дәлдікпен ауытқиды. Сағат типті индикатордың негізгі бөлшектері (1-сурет).

1) Шкалалы циферблат; 2) Тоғын; 3) Бағыттағыш; 4) Бағыттағыштың айналымын көрсеткіш; 5) Гильза; 6) Өлшегіш таяқша; 7) Таяқшаның ұшы; 8) Корпус; 9) Құлақша; 10) Таяқша басы.

Гильза мен құлақша индикаторды бағанға бекіту үшін қолданылады. Циферблат бекітілген ободоктың бұрылысы бағыттағышты кез келген шкаланың бөлігін жалғастырады. Қалпақшаның артынан 10 таяқшаны өлшенетін ұшқа затты орналастырарда кіргізеді. 6 Таяқшаның шетін өлшейтін ұш 7 бұралады, оған шынықтырылған шарик престелген. 6 өлшегіш таяқша. (1- сурет), бастауыш втулканың бойымен қозғалады.

Индикатордың жұмыс істеу принципі мынаған негізделген - беріліс механизмнің көмегі арқылы өлшегіш таяқшаның ілгермелі қозғалысын, бағыштағыштың айналмалы қозғалысын айналдырады, 6 таяқшада тісті рейка ойылған, ал кіші доңғалақпен 11 тістескен, 11 -шы тісті доңғалақпен 12-шы доңғалақ бір осьте орналастырылған, ол 13-ші доңғалақ қозғалыс беруі 13-ші тісті доңғалақтың осьіне 3 бағыттағыш бекітілген. 13-ші доңғалақпен 14-ші доңғалақ бірге бекітілген. Осьте айналмалы көрсеткіш 4 және втулка мен 15 серіппесі бекітілген, ол келесі шеті корпусқа бекітілген. 14-ші доңғалақ серіппенің әсерінен прибордың барлық берілістерінің бір жағында қамтамасыз етеді, сонымен бірге берілістің өлі жүрісін қалпына келтіреді. Серіппе 16 өлшегіш таяқшада өлшегіш күш тудырады (80г бастапқы және 200 г аяққа өлшегіш таяқшаның көрсеткішінде).

Тісті механизмнің беріліс саны мынандай істелген, өлшегіш таяқша Е=1мм орын ауыстырғанда бағыттағыш бір толық айналым жасайды, ал көрсеткіш бір бөлікке (1мм) бұрылады. 1-ші индикатордын циферблатының шкаласында п=100 бөлік саны бар. Циферблаттың шкаласының бөлік бағасы мына формуламен анықталады. С=е/п=1/100=0.01

Циферблатта екі шкала бар, біреуі "0"-ден "100"-ге дейін оңға қарай, екіншісі "0"-ден "100"-ге дейін солға қарай, индикатордың оң және теріс көрсеткіштерін алу үшін.

3.3.2 Индикаторлы нутромердің құрлысы (13-сурет).

Сағат типті 5 индикатор нутрометрдің түтікше корпусына жылу жібермейтін тұтқа және қысқыш аркылы бекітілген. 8-ші нутромердің корпусы 9-шы бастан аяқталады, оған 7-ші стержень бір шетінен бұралады, 12-ші гайкамен 1-ші таяқша бекітіледі. 1-ші қозғалмалы өлшегіш таяқша 3-ші рычак арқылы 4-ші таяқша мен 5-ші индикаторға да қозғалыс береді. Серіппе көпіршеде әрқашан өлшегіш күштін болуын және өлшегіш таяқшалардың сенімді қалғынаста болуын қамтамассыз етеді. 2-ші орталандырушы көпірше нутромерді орналастыруға және өлшеу сызығын саңылаудың диаметрі бойынша орналастару үшін қызмет ету. Нутромерге 5 дана ауыстырмалы 7 өлшегіш таяқшалар қолданады және екі шайба мен кілт.

Ауыстырмалы таяқшалар жиыны әртүрлі диаметрде саңылауларды өлшеуге мүмкіндік береді. 50-100 мм диапазонды индикаторлы нутромер үшін ауыстырмалы стержендер мынандай интервал 10 мм (50-60, 60-70,90-100). Ал 15-50 мм нутромер үшін таяқшалар 3 мм интервал. Лабораториялық жұмыста 100-160мм аралығында өлшейтін индикаторлық нутромер қолданылады, оның 100-120мм, 120-140мм, 140-160мм үш ауыспалы өзектері бар.

13 – сурет. Индикаторлы нутрометрдің құрылысы.

Нутромер ішіңдегі кинематикалық механизм өлшегіш өзектің қозғалысын, сағат типті индикатордың тілін қозғалту үшін керек. Аспап дәлдік классы 0,01 мм.

6 - кесте. Индикаторлы нутромердің метрологиялық мінездемесі.

а) б)

а,г)- индикаторлық нутромермен өлшеу; б)- индикаторлық нутромерді нольге келтіру; в)- индикаторлық нутромермен саңылауды орталандыру.

3.3.3.1. Индикаторлы нутромерді қалыпты өлшемге қою.

Өлшеу алдында нутромерді бөлшектейді. Индикаторды үстіңгі жағымен 2 қояды. (14-сурет) индикатордың үлкен бағыттағыш толық бір айналым жасағанша түсіреді; сонан соң индикатор осы қалпынша 3 винтпен бекітіледі.

Өлшегіш қалпақшаның саңылауынан 5-ші ауыстырмалы қондырғы бұралады, ол қалыпты өлшем өлшенетін санылауға өлшеніп алынады. Өлшенетін саңылаудың қалыпты өлшемі берілген соң, осы өлшемге соңғы өлшейтін блок құралады. Блокқа екі жағынан 6 және 7-ші қабырғалықтар жанасады, және осылардың барлығы 8 ұстағышқа қосылады (14-сурет).

Өлшегіш нутромердің қалпақшасын еппен қабырғалықтардың арасына кіргізеді: мұнан соң ауыстырмалы қондырғының көмегімен қосылады. Кіші шкалада 1 мм көрсеткеннен кейін 1 гайкамен бекітіледі. Қосудың көмегі аркылы өлшенетін өлшемнің қалыпты жағдайдан өсуі жағына қарай 1 мм ауытқуын алуға болады.

3.3.3.2. Индикаторлы нутромерді нольге теңестіру.

Қабырғалардың ортасына орналастырылған индикаторлы нутромерді үлкен бағыттағыш сағат тілінің ең шеткі қалыпқа келгенше ақырындап шайқалтады. Бұл үшін бағыттағыштың қалпы қабырғалықтардың ең кіші қашықтығына тең болуы керек. Приборды қайталап шайқалтып 0-ге қарай кермеуі керек.

3.3.3.3 Саңылауларды өлшеу. Негізгі қателіктер нутромермен өлшегенде өлшеу сызығының ауытқуынан туады (15-сурет) және нутрометрдің саңылауға ашық орналасуынан (15- сурет) өлшеу сызығын саңылаудың диаметрін орталандыруышқа көпіршенің көмегі арқылы қойылады.

15 – сурет. Нутромермен өлшеген кезде мүмкін болатын ауытқулар.

Орталандырушының қателесуі 3 Мкм ден аспайды. Реттелген нутромер өлшенетін санылауға енгізіледі. Нутромерді осьтік қиылысу кетігінде шайқалтып прибордың ең аз көрсетуін табады (максимум көрсетуін сағат тілі бағытымен) ал вертикадың осьтің бойымен айналдыру арқылы прибордың ең көп көрсетуін табады. Прибордың көрсетуді соңғы өлшем размерінен тесіктің размерінің ауытқуына тең. Бағыттағыштың нольден сағат тілінің бағытына қарай ауытқуы размерін кішірейтіп көрсетеді (минус таңбасы) ал сағат тіліне қарсы болса онда артуын көрсетеді. (Оң таңбасы).

Саңылаудың өлшемі - қалыпты өлшемнен (соңғы өлшем көрсеткіш) таңба ауытқуы бойынша прибордың көрсетуінің қосындысына тең.

3.4.2 Нутромерді өлшенетін саңылаудың номинальды размеріне және 0- ге қою.

3.4.3 Тетіктің саңылауын үш кескінде және перпендикулярлы бағытта өлшеу.

3.4.4 Шекті өлшемдерді есептеу және өлшенетін саңылауды есептеу .

3.4.5 Тетіктің өлшеміне және пішініне қарай жарамдылығын анықтау.

3.4.6 Өлшенетін саңылаудың пішін ауытқуын анықтау.

3.4.7 Өлшенетін саңылаудың орналасу шегінің сұлбасын салу.

3.4.8 Өлшенетін саңылаудың номинальды өлшемінің ауытқуы бойынша және көрсету шегінің пішінінің эскизин салу.

3.5.2 Жұмыс мақсаты.

3.5.3 Индикаторлы және сағат типті нутромердің метрологиялық сипаттамасы.

3.5.4 Саңылауды өлшеу сұлбасы.

3.5.5 Өлшеу нәтижелерін 7 кестеге енгізу.

3.5.6 Пішін шегі, өлшенетін саңылау шегі және размерлер шегінің есептеулері.

3.5.7 Пішін ауытқуын есептеу(бөшке тәріздес, ертоқым тәріздес, конустық).

3.5.8 Өлшенетін саңылаудың орналасу шегінің сұлбасы.

3.5.9 Номиналды шамасымен, пішін ауытқуын белгілеп, тетік эскизін салу.
7-кесте.Индикаторлық нутромердің өлшеу нәтижесі

Бөлшектің ауытқуымен нақтылы өлшемі	Нақты өлшемдер						Пішіннің ауытқуы			Жарамдылығы туралы қорытынды
	1 шеті		ортасы		2 шеті		Ертоқым тәріздес	Конус тәріздес	Бөшке тәріздес	Өлшеміне байланысты	Пішініне байланысты
	1	2	1	2	1	2
Мысал +0,39 112- 0,21	111,83	111,98	111,98	111,96	111,86	111,93			0,33	жарамды	жарамсыз

3.6. Лабораториялық жұмысты қорғауға арналған сұрақтар

3.6.1. Сағат типті индикатордың құрылысымен жұмыс істеу принципі

3.6.2. Индикаторлы нутромердің құрылысымен жұмыс істеу принципі

3.6.3. Индикаторлы нутромерді номиналды өлшемге реттеп қою.

3.6.4. Индикаторлы нутромерді 0-ге теңестіріп қою.

3.6.5. Индикаторлы нутромермен саңылауды өлшеу.

3.6.6. Пішімі мен өлшемі бойынша тетік жарамдылығын анықтау.

3.6.7. Жалпақ паралельді соңғы өлшем: кластар, разрядтар, кедір-бұдырлығы, соңғы өлшем бөлігін табу.

«ИЗВ-1 ВЕРТИКАЛЬДІ ҰЗЫНДЫҚ ӨЛШЕГІШТЕ ӨЛШЕУ ЖӘНЕ ӨЛШЕУ ШЕШІМДЕРІН МАТЕМАТИКАЛЫҚ ӨҢДЕУ»

4.2.2 Өлшенетін бөлшек.

Машинаны жобалай отырып, құрастырушы қажетті пайдалану сипаттамаларын қамтамасыз ететін, геомметриялық беттерді кешенмен шектейтін, әрбір бөлшекті нақты өлшемдері мен пішіні белгілейді.

Өңдеудің нақтылығы- бұл берілген сызулар бойынша дұрыс геометриялық параметрлердің ауытқуы- бұл өңдеу ауытқу.

Бөлшекті дайындау кезінде алынған өлшемдердің дұрыстығы өлшеумен анықталады. Өлшеу кезінде сонымен қатар ауытқусыз болмайды және сол үшін бөлшек өлшемдерді мәндерін тұрақты жаңғырту мүмкін емес.

Тәжірибеде станокта өңделген бөлшектер берілген өлшемдер және пішіндерден ауытқуына ие болады.

Өлшеудің ауытқу Δх өлш – өлшенетін шаманың нақты мәнінен х, өлшеу шешімдерінен ауытқуыхх өлш, яғни Δх өлш= Хөлш-Х.

Шаманың шынайы мәнін анықтауа мүмкін емес, ауытқудай болмайтын, өлшеу жабдықтардың жоқ болуы сол үшін тәжірибеде шынайы мәннің орнына, жоғары нақтылыжабдықттар өлшемдерімен алынған өлшемдерді қолданады, сонымен қатар ауытқудай анықтауда ықтималдық әдістеерін қолданады.

Өлшеу шешімдері өңдеу, келесі; бұйымның берілген нақтылығында, таңдап алынған технологиялық процестің нақтылығының сай келуі, өнім сарасын реттеу және статистикалық бақылау кезінде технологиялық рұқсат етулерді құру; белгілі түрлі құралдардың және машиналардың және т.б – дың нақтылы сипаттамаларын құру сияқты мақсатпен құру бойынша знрттеулер кезінде және өндірістік тәжірибелерде кең қолданады. Бөлшектердіңң партиясы дайындау кезінде, өлшеу кезінде байқалатын олардың өлшемдерінің серпілуі болады. Ол жабдықтардың құралдардың жұмыстық және өлшеу қателерін және т.б болуы мүмкін. Сол үшін параметрлердің, шынайы мәндері, сонымен қатар олардың ауытқуы неғұрлым жиі кездейсоқ өлшемдер болып табылады. Олардың анализі үшін ықтималдық теориясын және математикалық статистиканы қолданады. Кездейсоқ өлшемдердің сандық мәндерімен және олардың пайда болу ықтималдығы арасындағы тәуелділік кездейсоқ өлшемдер ықтималдылығының таралуы заңымен құралады.

Дайындау кезінде де, сонымен өлшеу кезінде де ауытқудың екі категориясы пайда болады: жүйелік және кездейсоқ.

Жүйелік ауытқу, бір дәл сол шама қайта өлшеу кезінде заңды өзгерістің немесе тұрақты болып қалатын, өлшеу аууытқудай құраушысы болып табылады. Жүйелік ауытқу тәжірибелі жолмен зерттеліне алады және өлшеу шешімдерінен алып тасталынады. Мысалы, қажетті диаметрден 0,05 мм оң диаметрлі, тарамды бөлшек дайындау кезінде. Барлық саңылаулардың өлшемдері, орташа 0,05 мм – ге тең жүйелік ауытқу ие болады.

Жүйелік ауытқу түзетулермен ескертіледі. Түзету жүйелік ауытқу алынып тасталуы мақсатымен өлшеудің алынған шешіміне қосылған шама.

Берілген мысалда түзету 0,05 мм – ге тең.

Кезддейсоқ ауытқу – кездейсоқ әрекеттегі себептерден тәуелді және дайындау немесе өлшеу кезінде пайда болатын белгілер және абсолюттік мәндерр бойынша тұрақты емес ауытқу. Оларға сипатты белгі – олармен қабылданған қайталау тәжірибелерде мәндердің өзгеруі. Кездейсоқ ауытқу кездейсоқ өзгерген факторлардың көптігінен тууы мүмкін.

Мұндай факторларға : өңдеуге припусктердің тұрақсыздығы, материалдың механикалық қасиеттері, кесу күші, өлшеу күші, өлшенетін позицияға қондырғы бөлшектің түрлі нақтылығы, бұл факторлардың ішінде біреуі де басым болып табылмайды. Кездейсоқ ауытқу сол бір шаманы және өлшеу шешімдерін математикалық өңдеуді бірнеше рет өлшеу кезінде айқындалады.

Кездейсоқ шама таралуы өзгерісі, әсер бойынша тең мәнді факторларды көптеген санынан тәуелді, симметриялық қоңырау тәрізді түрге ие, қисықпен сипатталатын, ықтималдықтың қалыпты таралу заңына бағынады. (Гаусс заңы).

Қисық, өлшеу кезіндегі алынған шама негізінде тұрғызылады.

Шамалардың таралуының негізгі сипаттамалары болып табылады:

Анық шамалардың серпілімі R=Xi max-Xi min. Бұл жерде Xi max және Xi min- өлшеу қорытындысының ең жоғарғыжәне аз мәні. R- серпілім шаманың таралуы жайлы ақпаратты ққұрайды.

Анық шамалардың орташа арифметикалық мәні.

X=(X1+X2+X3…Xn)/n
Бұл жерде n – өлшеулер саны.

Х – ауытқуы топталуының дәл ортасын жағдайын сипаттайды және процеестің настройкасынан тәуелді және шаманыың таралуынан тәуелді емес.

Ортаквадраттық ауытқу

бұл жерде Vi=Xi – Xi те Vi – Xi дің X – тен ауытқуы.

δ – шамалар ауытқуының кездейсоқ мәндерінің таралу шамасы болып табылады және Гаусс қисығының тііктігін сипаттайды. δ неғұрлым оң болса, соғұрлым қисық тік болып келеді, яғғни таралу аймағы соғұрлым аз.

δ үлесінде көрсетілген Х кездейсоқ шама +-3 арақашықтықтың шегінде болады,, яғни таралу өрісі Wlim= 6 δ( яғни -3δ дан +3δ ға дейін). Сонымен қатар +-3δ мәні шегінен тыс кездейсоқ шаманың шығып кету ықтималдығы 0,0027-ге тең.

Жалпы жағдайда кездейсоқ шама үшін сенуге болатын арақашықттықты мына формула бойынша анықтайды:

Хmax=X+3δ; Xmin=X-3δ;

Өлшеу нәтижесін өңдеу нәтижесінде мынаны анықтайды: өлшеудің шекті ауытқуы Δ Lim=+-3δ

Өлшеудің ықтималдық ауытқуы R=+-2/3δ

Ықтималдықтың шекті мәні Q=X+-R
4.3.4 Вертикальді ұзындық өлшеу ИЗВ-1 құрылғысы (16-сурет).

Ұзындық өлшегіш 7 қаңқадан және бетке ие заттың үстелі тіректен тұрады. Тірек, шамамен салыстыру әдісімен 100-ден 250 мм-ге дейінгі шекте мәндерді өлшеуге рұқсат етеді. 7 қаңқа 8 санына бағаналары бойынша жылжиды және 5 бұрамалармен бекітіледі. Қаңқада 6 жарықтандырғыш және 12 окулярлы микроскоп қондырылған. 3 штонтты 9 пронкасынан көтереді және 10 сомынмен кез келген жағдайда орнықтырады. Ағымдағы өлшеу күші шешіліп алынатын жүктің 4 тығырықтармен реттеледі. Милиметрлік шыны 3 межелік 2 штоктың өткін саңылауында өлшегіш ұштарымен орналасқан. Штонаспаптың қаңқасында шарлық бағыттауыштарда жылжиды. Ол 13 және 1 блоктардан асырылап лақтырып тассталған және вазелиндік маймен тоолтырылған, 16 цилиндрге 16 қозғалатын 15 қарссы салмаққа бекітілген иілмелі болатты таспасына ілінген. Бұл 1 ұштардың зақымдалуын және соқтығыс мүмкіндігін жоятын, шток түсуінің жжатықтығын қамтамасыз етеді. Штокты 9 арқанмен көтереді. 3 межелікті конденсатор арқылы 6 шаммен жарықтанады. Тексерілетінбұйымға қатысты межеліктің жылжуын 0,001 мм бөлу бағасымен, шиыршық санақ микроскоп көмегімен өлшейді. Негізгі 3 межеліктің ұзындығы 100 мм, абсолюттік өлшеулердің жжоғары шегіне сай келеді.

16-сурет. ИЗВ – 1 вертикальді ұзындық өлшегіштің құрылысы.

Шиыршық микроскоп, айлану және қозғаллмайтын 2 межеліктер ұзындық өлшегіштің негізгі межелік бейнесін орнықтыратын объективтен тұрады. Объектив үлкеюі 5^x, ал окулярдың үлкеюі 12,8^x. Бұрама 4 айлану межеліктің 3 айналуы үшін қызмет атқарады. Бұрама окулярға нониуспен бірге объективке қатысты қозғалады. Жылжимайтын тілімшеге 2,1 мм диапазонды көрсеткішпен 10 штрихті межжелік келтірілген. Жылжымайтын межеліктің бөлу бағасы С=1/10=0.1 мм

Осындай жағдаймен жылжымайтын межелік, негізгі межеліктің бөлінуіне сай келеді. Қайталау тілімшесіне, 11 бұрамамен, 0,1 мм – лі шиыршық қадамымен, сонымен қатар 100 бөлікке шарлық межелікті Архимедтің екі еселенген шиыршығы келтірілген (17 сурет). Шиыршық қадамы – екі көршілес бұрамаллар ортасының арасындағы арақашықтық.

Айналу тілімшесінің бір айналымы кезінде шиыршықттың кез келген нүктесі центрден бағытталған радиус бойынша бақылаушы үшін 0, мм – ге ығысады, ал шарлық межелік 0 – ден 100 – ге дейінгі бөлікке юұрылады. Шарлық межеліктің бөлік бағасы:

C=0.1/100=0.001 мм

17 – сурет. Окулярда көрінетін ұзындық өлшегіштің межелігі.
Окулярда негізгі милиметрлік межеліктің ұзын штрихтары, қозғалмайтын межеліктің қысқа штихтары, архимедтің шиыыршығы орамдары және жоғарыда көрсеткішпен берілген шарлық межелік көрінеді.
4.3.6 Тік ұзындық өлшегішті нөлге қою әдісі.

Өлшеу алдында ұзындық өлшкгішті нөлге қояды. Аспапты желіге қосамыз. Босатылған тоқтатқыш 10 кезінде (16 сурет) аспаптың штокын үстел бетімен жанасқанға дейін түсіреді. Санақ микроскоптың бұрамассын 11 айналдыра отырып, көрсеткішке қатысты шарлық межелікті «0» жағдайына қояды (16 сурет). Бұрама 2 – мен микроскоптың окулярын ығыстырады және милиметрлік межеліктің нөлдік штрихын қозғалмайтын қосымша межеліктің барлық штрихтары екі еселік шиыршықтар жіптері арасына жайғғасады. Дұрыс қою кезінде негізгі межеліктің нөлдік штрихі Архимед шиыршығының бастапқы орамы жіптері арасында жату керек.

«0»- ге қойғаннан кейін аспап штогын түсіреді және «0» қоюды жүзеге асырады.

Қатынастық әдіс кезінде корпус 7 (16-сурет) 100 немесе 150 мм-ге бұрған кезде сомның 8 көмегімен бағана бойынша көтереді жэне корпус осы жағдайда бұрмаларымен 5 бекітеді. Одан кейін үстелде орнатылған, шеткі меры көмегімен настройканы нольге келтіреді.

Үстелде өлшенетін бұйымды қоңдырады және өлшенетін наконечникті түсіреді. өлшенетін наконечникпен бұйымның байланысы кезінде есеп санақ шиыршык микроскоп бойынша жүзеге асырылады. Бірінші негізгі межелік бойынша бүтін санды мм жазып алады. Бүтін санды, козғалмайтын межелік игегінде болатын, негізгі межеліктін сол ұзын штрихі бойынша есептеп алды.