Стан археологиясы
Қалалардың топографиясы мен типологиясы
жүктеу/скачать 2.57 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Қалалар қҧрылымы.
| Қалалардың топографиясы мен типологиясы
Қазақстанның оңтҥстігіндегі қалалар ортаазиялық қалаларға ҧқсас – бекініспен қоршалған немесе бекініссіз цитадель, шахристан мен рабадтан тҧрады. Кӛп жағдайда олар жоспары бойынша дӛңгелек. Тау беткейіндегі белдем мен Сырдарияның тӛменгі ағысында тік бҧрышты жоспарда салынғандары басым. Оңтҥстік-Батыс Жетісу қалаларына орталық цитадель (орталықта орналасуы сирек) тӛбесі мен тік бҧрышты, бес бҧрышты, трапеция, кӛп бҧрышты жоспардағы шахристан қалдықтары да анық байқалады. Қалаға кіретін қақпа бірден тӛртке дейін. Рабадтар ауылдық округтерге қосылып кеткен, сол себепті екі қҧрылыс арасындағы нақты шекараны табу ӛте қиын. Орталық қирандыларға ҧзындығы ҥштен ондаған шақырымға жететін «ҧзын қабырғамен (дуалмен)» қоршалған территория жалғасады. Қалалар қҧрылымы. Цитадель – қалада кездесетін міндетті бӛлшек болып табылады. Ол қаланың бекініспен мейлінше кҥшейтілген бӛлігі еді. Мысалы, Қҧйрықтӛбенің VІІ-VІІІ ғасырлардағы цитаделі биіктігі 10 метрге жететін пахсалық платформадағы замок тҥріндегі қҧрылыс еді. Ортада солтҥстік-батыстан оңтҥстік-шығысқа қарай 15 метрге созылған зал орналасты, оның ені 10,5 м-ді, ал жалпы алаңы 57,5 шаршы м-ді қҧрады. Салтанат залы мен оған жапсарластырыла солтҥстік-шығыс, солтҥстік-батыс және оңтҥстік-батыстан салынған бӛлмелер арқылы есігі шахристанға шығатын айналмалы дәліз болған. Ол арқылы салтанат залына, солтҥстік- шығыстағы бӛлмелерге баруға болатын еді. Гелереяның батыс бӛлігі де осы ҧзын дәліз арқылы залмен жалғасты. Қораптық жиынтықпен жабылған бҧл дәлізде сарайдың шатырына апаратын тепкішек орналасты. Салтанат залының болуы, ағашқа ойып салынған суреттердің табылуы қҧрылыстың репрезентативті мәнін кӛрсетеді, мҧнда негізінен қала билеушісі орналасса керек. Баба-Ата қаласы орнының қамалын қазған кезде мҧнда VІ-VІІІ ғасырларда кӛлемі 240 шаршы метр болатын екі қабатты қҧрылыс болғаны анықталды. Бірінші, тӛменгі қабатында диаметрі 5,8 м болатын, кҥмбездеп жабылған салтанат залы болған. Екінші қабатына қорап сияқты етіп жабылған алты бӛлме салынған. VІ ғасыр мен VІІІ ғасырдың алғашқы жартысындағы Ақтӛбе-1 қаласының ішкі қамалының орнынан саз қабатынан ҥш метр етіп тҧрғызылған биік тҧғыр ҥстіне орнатылған екі қабатты замок табылды. Луговое цитаделіндегі қазба жҧмыстары мҧнда да VІІ-VІІІ ғасырлардағы замок тҥріндегі қҧрылыс орнының ішінара аршылуына мҥмкіндік берді. жүктеу/скачать 2.57 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|