«Стандарттау, метрология және сертификаттау» мамандығының студенттеріне арналған

Дәріс жоспары:

1. Аудиторлық тәуекелдік және оның компоненттері

2. Маңыздылық деңгейі мен аудиторлық тәуекелділік арасындағы өзара байланыс

   
   

Аудиттің мақсаты мен міндеттерін анықтағаннан кейін аудиторлық тәуекелділік деңгейін анықтау қажет.

Аудиторлық тәуекелділік - бұл аудит аяқталғаннан кейін және оң аудиторлық қорытынды берілгеннен кейін аудитордың өз жауапкершілігіне алатын, қаржылық есептілікте мәнді қателіктер шығып қалу тәуекелділігінің субъективті түрде бекітілген деңгейі.

Аудиторлық тәуекелділік субъектінің қаржылық есептілігінде оның шынайылығын растағаннан кейін анықталмай қалған мәнді қателіктердің болу ықтималдығын немесе іс жүзінде мұндай қателіктер болмаса да, есептілікте қателік бар деп тануды білдіреді. Аудитор жұмыс барысында осы тәуекелділіктерді максималды түрде анықтап, бағалауы тиіс және бағалау нәтижелерін құжатқа түсіруі керек.

Тәуекелділікті бағалағанда аудитор тәуекелділіктің келесі шектерін пайдалана алады:

а) жоғарғы;

ә) орта;

б) төменгі.

Аудиторлық ұйымдар өз қызметінде тәуекелділіктерді бағалау барысында шектеулердің жоғарыда аталған түрлерінен басқа да көптеген шектеулерді қолдану туралы шешім қабылдауы мүмкін. Немесе тәуекелділіктерді бағалауға сандық көрсеткіштерді (пайыздар немесе бірлік үлестерін) пайдалана алады. Яғни аудиторлық тәуекелділік приоритеттер шектері бойынша өлшенуі не болмаса, 0-ден 1-ге дейін ықтималдықты есептеп шығарылуы мүмкін. Аудиттің шетелдік тәжірибесі бойынша бұл тәуекелділік минималды болуы керек және 0,01 немесе 1 пайыз болуы тиіс. Аудитор тексеріс барысында аудиторлық тәуекелділікті минималды деңгейіне дейін жеткізуге ұмтылуы керек және ол үшін тиісті шаралар қолданады. Тексеру процесінде аудитор клиент туралы қосымша ақпарат алып, аудиторлық тәуекелдік деңгейін бағалау жөніндегі ойын өзгерте алады. № 400 «Тәуекелдікті бағалау және ішкі бақылау» ХАС- ында тәуекелдікке анықтама берілген(2). «Аудиторлық тәуекелдік- қаржылық есеп беру елеулі бұрмаланған жағдайда, аудитор сай келмейтін аудиторлық қорытынды береді дегенді білдіреді». Аудиторлық тәуекелділіктің үш компоненті бар:

а) бөлінбейтін немесе ішкі шаруашылық тәуекелділік;

б) бақылау құралы тәуекелділігі;

в) айқындамау тәуекелділігі.

Ішкі шаруашылық тәуекелділік – бұл ішкі шаруашылық аудит іске асырылмайды деген ұйғарыммен қаржылық есептіліктің мәнді қателіктерге бейім болуы. Егер де аудитор ішкі шаруашлық аудит факторын ескермей жоғарғы ықтималдықпен қателердің болуы туралы қорытынды жасаса, онда ол дәл солай жоғарғы ықтималдықта ішкі шаруашылық тәуекелділігі бар деген қорытындыға келеді. Ішкі шаруашылық тәуекелділік деңгейін бекіту кезінде ішкі шаруашылық аудитке назар аударылмайды. Өйткені, ол аудиторлық тәуекелділіктің моделіне бақылау тәуекелділігі деп аталатын жеке элемент ретінде кіреді.

Бақылау тәуекелдігі- бухгалтерлік есеп процесінде клиент байқамаған қателердің болу ықтималдығын білдіреді. Себебі бақылаудың ешбір құрылымы 100 %- ға тиімді бола алмайды. Сондықтан, әдетте белгілі бір тәуекелді бақылаудың кез келген құрылымымен байланыстырады: тиімді құрылымдар салыстырмалы түрде төмен тәуекелге, тиімділігі аздаулар салыстырмалы түрде төмен тәуекелге, тиімділігі аздаулар салыстырмалы жоғары тәуекелге ие болады.

Бақылау құралдарының тәуекелділігі кәсіпорынның бухгалтерлік есебі мен ішкі бақылау жүйелерінің сенімділік дәрежесін сипаттайды.

Бақылау құралдарының сенімділігі мен бақылау құралдарының тәуекелдігі өзара толықтырушы категориялар болып табылады:

• Сенімділіктің жоғары дәрежесіне төмен тәуекелдік сай келеді;

  
  

• Сенімділіктің орта дәрежесіне орта тәуекелділік сай болады;

  
  

• Сенімділіктің төмен дәрежесіне жоғары тәуекелділік сай болады.

  
  

Аудитор бақылаудың белгілі бір құралдары жөніндегі өз пікірін дайындау кезінде үлкен сенімділік дәрежесіне сүйенуге қаншалықты ұмтылса., аудитор олардың сенімділігі мен тиімділігін соншалықты мұқият дайындауы керек.

Айқындамау (қателерді) тәуекелдігі- бұл жиынтығында дәл емес немесе дұрыс емес мәліметтердің елеулі көлемде жиналуы және оларды аудитор талдамалық рәсімдер кезінде де, мән бойынша жан- жақты тексеру кезінде де байқамай қалуы мүмкін деген болжам. Олар бір- бірін толықтыратындықтан, олардың бірінің нәтижесінде туындаған сенімділік, аудитордың басқа тексеру нәтижесінде алатын кепілдемесінің қажеттілігін пропорционалды азайтады. Аудиторлық тәуекелдік пен айқындамау тәуекелдігі арасында тікелей тәуекелдік, сонымен бірге аудиторлық тәуекелдік пен жинақталуы қажет дәлелдердің жоспарланған саны арасында кері тәуекелділік бар.

Аудиторлық тәуекелдікті төмендету үшін келесідей пікір әрекет етеді: аудитор толық зерттеуге арналған элементтері қанша көбірек тексерсе, іріктеме көлемі сонша көп болады. Мысалы, егер аудитор талдамалық рәсімдерді тексеру мен елеулі элементтерді толық тексеруге акцент жасағысы келсе, іріктеме көлемі төмен болады және керісінше.

Кез келген аудиторлық тексерудің басты міндеті- аудитті аяқтаған кезде жиынтық аудиторлық тәуекелдік минималды төмен деңгейге жеткізілетіндей немесе керісінше, сенімділік деңгейі аудиторға қаржылық есептеме нақтылығы бойынша пікір білдіру үшін жоғары болатындай сенімділік деңгейіне дейін жететіндей етіп жекелеген шоттар немесе шаруашылық операциялар бойынша аудиторлық тәуекелділікті шектеу.

2 Маңыздылық деңгейі мен аудиторлық тәуекелділік арасындағы өзара байланыс

Маңыздылық пен аудиторлық тәуекелділік деңгейі арасында кері өзара байланыс бар. Маңыздылық деңгейі жоғары болған сайын, аудиторлық тәуекелділік төмен болады және керісінше. Егер, мысалы, маңыздылық деңгейі төмен болса, аудиторлық тәуекелділік деңгейі өседі және аудитор, бақылау тәуекелдігі деңгейін төмендету мақсатында (бақылау рәсімдерінің жеткіліксіздігі тәуекелі) не қосымша бақылау тестерін жүргізу, не мән бойынша тексеру рәсімін өсіру арықлы бұның орнын толтыра алады. Бизнес тәуекелі осы клиентке ұсынылған аудиторлық қорытынды әділ болғанына қарамастан аудитордың клиентпен ара қатынасы сәтсіз болуы мүмкіндігінде болып отыр. Аудит практикасында аудиторлық тәуекелділігі бағалаудың екі негізгі әдісі қолданылады:

• Сезгіштік

  
  

• Сандық
  

Сезгіштік әдіс аудитор тәжірибе мен клиент бизнесін білу негізінде қаржылық есеп беру немесе шаруашылық операциялар бойынша жалпы аудиторлық тәуекелділікті жоғары, орташа, төмен деп анықтауда болады.

• Төмен тәуекелділік - ішкі бақылау жүйесін аудиторлық фирма тиімді ретінде бағалаған, бірақ аудитор мүмкін қателерді табуға қажетті сай процедураларды жоспарлай отырып, оған толық сенбеген жағдайда болады;

  
  

• Орта тәуекелділік - ішкі бақылау жүйесін аудиторлық фирма тиімсіз деп бағалаған кезде болады және аудитор жан- жақты рәсімді жоспарлады;

  
  

• Жоғары тәуекелділік- клиенттің ішкі бақылау жүйесі жоқ кезде негізінен біртұтас тексеру жоспарланады.

  
  

Сандық әдіс аудиторлық тәуекелділік моделі негізінде есеп айырысуды көздейді. Халықаралық тәжірибеде пайдаланылатын ең кең тараған модель келесі формуламен есептеледі:

АТ= БТ*БқТ*АқТ

Мұндағы АТ- аудиторлық тәуекелдік

БТ- бөлінбейтін тәуекелділік

БқТ- бақылау тәуекелдігі

АқТ- айқындамау тәуекелдігі

Мысалы, аудитор бөлінбейтін тәуекелділікті 80 пайыз, бақылау тәуекеділігін 50 пайыз, айқындамау тәсілін 10 пайыз деп бағалайды. Осы шамалар негізінде аудитор аудиторлық тәуекелділіктің 4 пайыздық шамасын ала алады.

Айқындамау тәуекелділігі көп дәрежеде аудитор кәсіпқойлығын сипаттайтындықтан, оған аудиторлық тәуекелділік моделінен осы тәуекелділікті анықтау дұрыс болады:

АқТ= АТ/ БТ*БқТ

Аудитор аудиторлық тәуекелділікті 5 пайыз, бөлінбес тәуекелділікті 80 пайыз, бақылау тәуекелділігін 50 пайыз деңгейлерінде қойды делік. Сонымен айқындамау тәуекелділігі 12,5 пайызды құрайды.

Аудиторлық дәлелдемелердің қажетті саны айқындамау тәуекелдігі деңгейіне кері пропорционалды болады. Айқындамау тәуекелділік моделін зерттеудің ең жалпы тәсілі аудиторлық тәуекелділік комопненттері мен аудиторлық тәуекелділік деңгейі, қажетті аудиторлық дәлелдемелердің саны мен сапасы арасындағы өзара байланысты бақылауда болып табылады. Аудиторлық тәуекелділік моделін қолдану аудитордан осы өзара байланыстар мен аудит жүргізілетін субьектіге тән қасиеттерді ескере отырып, тәуекелділік компоненттерінің әрқайсысының мазмұнына терең түсінуді талап етеді.

Сонымен, аудиттегі мәнділік және аудиторлық тәуекелділік аудиторлық қызметтің маңызды аспектілерінің бірі. Мәнділік деңгейі деп бухгалтерлік есептілікте кездесетін, білікті пайдаланушыны дұрыс қорытынды жасау және дұрыс экономикалық шешім қабылдау мүмкіндігінен жоғары ықтималдықпен айыратын қателіктің шекті шамасын айтады. Ал аудиторлық тәуекелділік оң аудиторлық қорытынды жасалғаннан кейін қателіктердің шығып қалу ықтималдылығы. Аудиторлық тәуекелділіктің болуы аудиторлық фирмалардың кәсіби жауапкершілігін сақтандыру мәселесін туындатады.

№ 12-13 дәрістер

Экологиялық аудитормен немесе экологиялық аудиторлық үйыммен экологиялық аудит жүргізуге шарт жасасқан жеке немесе заңды түлға аудиттелетін субъект болып табылады.

Экологиялық аудит аудиттелетін субъектілердің қоршаған ортаға әсер ету туралы есептілігіне талдау жасау жолымен жүргізіледі.

Экологиялық аудитті жүргізу кезінде:

қоршаған ортаға әсер туралы үсынылған есептіліктің дүрыстығын тексеру;

өндірістік мониторинг пен бақылау жүйесінің экологиялык талаптарға сәйкес келуін бағалау;

қызметкерлердің біліктілік деңгейін бағалау мақсатында арнайы зерттеулер мен өлшемдер жасалуы мүмкін.

Экологиялық аудиторлар, экологиялық аудиторлық үйымдар жэне аудиттелетін субъектілер арасындағы қарым-қатынастар Қазақстан Республикасының азаматтық заңнамасына сэйкес экологиялық аудит жүргізуге арналған шарттың негізінде туындайды. Экологиялық аудит түрлері жэне оны жүргізу үшін негіздер

Міндетті аудит жэне бастамашылық аудит экологиялық аудиттің түрлері болып табылады.

Жеке жэне заңды түлғаларға қатысты міндетті экологиялық аудит жүргізуге:

1) жеке жэне заңды түлғалардың шаруашылық жэне өзге де қызметінен қоршаган ортаға келтірілген, қүжат бойынша расталған елеулі залал;

2) шаруашылық және өзге де қызметтің экологиялық қауіпті түрлерін жүзеге асыратын табиғат пайдаланушыны заңды түлганы қосу, бөлу жэне бөліп шығару түрінде қайта үйымдастыру;

3) шаруашылық жэне өзге де қызметтің экологиялық қауіпті түрлерін жүзеге асыратын табиғат пайдаланушы - заңды түлғалардың банкроттыққа үшырауы негіз болып табылады.

Бастамашылық экологиялық аудит бастамашының жэне экологиялық аудитордың немесе экологиялық аудиторлық үйымның арасындагы экологиялық аудитті жүргізуге арналған шартта көзделген экологиялық аудиттің нақты міндеттері, мерзімдері мен көлемі ескеріле отырып, аудиттелетін субъектінің не оған қатысушының бастамасы бойынша жүргізіледі.

Мүдделі жеке және (немесе) заңды түлғалар, сақтандыру үйымдары, инвесторлар, қоршаған ортаны қорғау саласындағы уәкілетті орган жэне өзге де мемлекеттік органдар экологиялық аудитке тапсырыс берушілер болуы мүмкін. Экологиялық аудитгі жүргізу

Экологиялық аудит экологиялық аудитті жүргізу жоспарына сәйкес жүргізіледі, оны экологиялық аудитор осы баптың 2-тармағының талаптарын ескере отырып жасайды жэне ол тапсырыс берушімен жэне аудиттелетін субъектімен келісіледі. Экологиялық аудит жүргізуді жоспарлау кезінде тараптар экологиялық аудиторлар палатасы бекіткен, үсынымдық сипатта болатын экологиялық аудитті жүргізу жоспарының үлгілік нысанын басшылыққа алады. Экологиялық аудитті жүргізудің сатылары мыналар:

1) аудиттелетін субъектімен алдын ала танысу;

2) аудит жүргізу жоспарын әзірлеу;

3) қажетті ақпаратты жинау жэне жүйелеу;

4) аудиттелетін субъектіні қарап тексеру жэне оның қызметкерлеріне сауал жүргізу;

5) арнайы зерттеулер көлемін айқындау;

6) арнайы зерттеулер жүргізу;

7) экологиялық тэуекелдерді айқындау;

8) экологиялық қауіпсіздік деңгейін арттыру жөнінде үсыныстар эзірлеу;

9) экологиялық аудиторлық есеп жасау болып табылады.

Экологиялық аудит жүргізудің жоспарын эзірлеу үшін экологиялык аудитор аудиттелетін субъектінің ерекшеліктерімен алдын ала танысады.

Қажетті ақпаратгы жинау мен жүйелеу аудиттелетін субъектіде жэне өзге де үйымдарда жүргізіледі. Ақпарат қүрамына:

1) қоршаған ортаны қорғау мәселелері жөніндегі нормативтік қүқықтық актілердің аудиттелетін субъектінің қызметіне қатысты талаптары;

2) аудиттелетін субъект орналасқан ауданның картасы жэне карта-схемасы;

3) егер бар болса, аэрофотосуреттердің нэтижелері;

4) аудиттелетін субъектіні баскарудың әкімшілік қүрылымы;

5) егер бар болса, аудиттелетін субъектідегі қоршаған ортаны қорғау қызметі туралы ереже;

6) экологиялық рүксат;

7) аудиттелетін субъектінің коршаған ортаны қорғау бойынша соңғы бес жылдағы есебі;

8) өндірістік экологиялық бақылауды жүргізу жөніндегі есептілік;

9) қоршаған ортаны қорғау саласындағы уэкілетті органның соңғы үш жылда тексерулер жүргізуі туралы хаттамалардың көшірмелері;

10) егер бар болса, аудиттелетін субъектінің қоршаған ортаны қорғау саласындағы бағдарламасы;

11) апатты жағдайлардың алдын алу жэне олардың зардаптарын жою жөніндегі іс-шаралар жоспары;

12) қабылданган толықтырулармен қоса, аудиттелетін субъектінің қоршаған ортаға эсер етуін бағалау;

13) шығарындыларды, төгінділерді түгендеу жөніндегі ағымдағы кезеңдегі есеп;

14) жол берілетін шекті шығарындылар мен төгінділердің, қалдықтарды орналастырудың ағымдағы кезеңде қолданыста болатын нормативтерінің жобалары;

15) субъект қызметінің экологиялық-экономикалық аспектілері туралы деректер;

16) бүган дейінгі экологиялық аудиторлық есептердің көшірмелері;

17) аудиттелетін субъектінің эсері болатын аудандағы мемлекеттік экологиялык мониторингтің деректері;

18) аудиттелетін субъектінің қызметіне байланысты азаматтардың жэне қогамдық бірлестіктердің өтініштері туралы мәліметтер кіреді.

Аудиттелетін субъектіні қарап тексеру жэне оның қызметкерлеріне сауал жүргізу қүжаттаманың аудиттелетін субъектінің нақты жай-күйіне сэйкес келуін бағалау, аудиттелетін субъект мамандарының біліктілігін айқындау, аудиттелетін субъект қызметінің тиімділігін жақсарту үшін үсыныстар эзірлеу мақсатында жүргізіледі.

Қарап тексеру барысында:

1) аудиттелетін субъектінің жоспар-схемаға жэне жалпы технологиялық сипаттамаға сәйкес келуі;

2) аудиттелетін субъектінің қүжаттамасында қоршаған ортаға әсер ету көздері көрсетілуінің толымдылығы;

3) аудиттелетін субъектінің ықтимал эсер ету аумағының жай-күйі;

4) қоршаған ортаға ықтимал эсер ету туралы қүжаттамаға енгізілмеген мэн-жайлардың болуы;

5) өндірістік объектілерде есепке алу жэне өзге де кажетті қүжаттаманың болуы мен толымдылығы;

6) объектіні пайдалану процесінде қоршаған ортаны қорғау жөніндегі техникалық талаптардың сақталуы;

7) өндірістік экологиялық бақылауды жүргізуге қойылатын талаптардың сақталуы анықталуға тиіс.

7. Аудиттелетін субъектінің қызметкерлеріне сауал қою барысында:

1) қоршаған ортаны қорғау үшін мәні бар мэселелер бойынша қызметкерлердің біліктілік деңгейі;

2) есептілік құжаттаманы жүргізудің объективті болуын растау үшін кажетті ақпарат;

3) қоршаған ортаны қорғау жөніндегі нормативтік қүқықтық актілер талаптарының бүзылу жағдайлары жэне оларды болдырмау жөніндегі шаралар туралы мэліметтер;

4) аудиттелетін субъектінің болашақта шаруашылық жэне өзге де қызметті одан эрі жүзеге асыруы кезінде экологиялық талаптардың бүзылу ықтималдығы;

5) қоршаған ортаны қорғауды жетілдіру жөніндегі инженерлік бастамалардың болуы анықталуға тиіс.

8. Арнайы зерттеулерді экологиялық аудиторлар мен экологиялық аудиторлық үйымдар мынадай жағдайда:

1) өндірістік экологиялық бақылауды жүргізу жөніндегі есептілікті растау қажет болғанда;

2) қоршаған ортаға әсердің қүжаттамаға енгізілмеген көздері анықталғанда;

3) аудиттелетін субъекті қызметінің қоршаған ортаға жэне халықтың денсаулық жағдайына теріс эсер ету салдарлары туралы мэн-жайлар болғанда жүргізеді.

9. Қажет болғанда, зерттеулер:

1) шығарындылар (төгінділер) көздерінде жүргізілетін өлшеулерді, қалдықтар үлгілерін зерттеуді;

2) аудиттелетін субъектінің ықпалды әсер ету аймағында қоршаған ортаның ластануын өлшеулерді;

3) аудиттелетін субъектінің ықпалды эсер ету аймағында өсімдіктердің, жануарлар дүниесінің, экожүйелердің жэне халық денсаулығының жай-күйін зерделеуді қамтиды.

10. Арнайы зерттеулерді жүргізу үшін қоршаған ортаның жай-күйін айқындайтын аккредиттелген зертханалар тартылуға тиіс.

11. Аудиттелетін субъектінің экологиялық тэуекелдерін айқындау:

1) қүжаттама мен есептердің байқалатын ағымдағы жай-күйге сэйкестігін талдау;

2) аудиттелетін субъект қызметінің өсімдіктерге, жануарлар дүниесіне, экожүйелерге және халық денсаулығының жай-күйіне ықтимал салдарларын бағалау, соның ішінде қоршаған орта сапасының бүзылуынан туындаған аурулар мен өлім-жітім жағдайларын талдау;

3) қоршаған орта үшін теріс салдарларға экеп соғуы мүмкін аудиттелетін субъектідегі авариялық жағдайлардың ықтималдылығын немесе технологиялық регламенттен өзге де ауытқуларды айқындау жолымен жүргізіледі.

12. Аудиттелетін субъектінің экологиялық қауіпсіздігі деңгейін арггыру жөніндегі ұсыныстарды эзірлеу:

1) осы сияқты объектілер үшін пайдаланылатын ең үздік қолжетімді техно л огия л ар д ы;

2) қоршаған ортаны қорғауды басқару жүйесін жақсарту жөніндегі ықтимал шараларды;

3) өндірістік экологиялық бақылауды жетілдіру тәсілдерін;

4) экологиялық нормативтер мен талаптарды өзгерту жөніндегі үсыныстарды зерделеу негізінде жүргізіледі.

Міндетті экологиялық аудитті жүргізу туралы шешім

1. Міндетті экологиялық аудитті жүргізу туралы шешімді қоршаған ортаны қорғау саласындағы уэкілетті орган осы Кодекстің 81-бабының 2-тармағында көзделген мэн-жайлар белгіленген кезден бастап бір ай мерзім ішінде қабылдайды.

2. Міндетті аудит жүргізу туралы шешім міндетті экологиялық аудит туралы қорытынды түрінде ресімделеді.

3. Міндетті экологиялық аудит туралы қорытындының нысанын қоршаған ортаны қорғау саласындағы уэкілетті орган бекітеді.

4. Қорытындыда:

1) аудиттелетін субъектінің тегі, аты, экесінің аты немесе толық атауы;

2) аудиттелетін субъектінің орналасқан жері;

3) аудиттелетін субъектінің шаруашылық жэне өзге де қызметімен байланысты қоршаған орта үшін ықтимал тэуекелдердің сипаты;

4) міндетті экологиялық аудитті жүргізуге негіз;

5) міндетті экологиялық аудиттің қорытындысын қоршаған ортаны қорғау саласындағы уәкілетті органға табыс ету мерзімі көрсетілуге тиіс.

5. Міндетті экологиялык аудит туралы қорытынды аудиттелетін субъектінің басшысына жолданады.

Міндетті экологиялық аудитті жүргізудің ерекшеліктері

1. Міндетті экологиялық аудит аудиттелетін субъект міндетті экологиялық аудит туралы қорытындыны алған кезден бастап алты айдан аспайтын мерзімде жүргізіледі.

2. Экологиялық аудитор немесе экологиялық аудиторлық үйым аудит жүргізудің жоспарын әзірлеу үшін міндетті экологиялық аудит туралы қорытындымен, аудитті жүргізу негіздемесімен, аудиттелетін субъектіге тән экологиялық проблемалармен жэне өзге де аспектілермен танысады. Экологиялық аудиторлық есептерге қойылатын талаптар

1. Экологиялық аудиторлық есеп міндетті экологиялық аудиттің нэтижелері бойынша:

1) экологиялық аудитордың жэне экологиялық аудиторлық үйымның қүқықтылығын растайтын мэліметтерді;

2) аудиттелетін субъект туралы жалпы ақпаратты;

3) экологиялық аудитті жүргізу негіздемесін;

4) экологиялық аудитті жүргізудің жоспарын;

5) жинақталған ақпарат тізбесін және оған шолуды;

6) аудиттелетін субъектіні қарап тексеру және оның қызметкерлеріне сауал қою нэтижелерін;

7) арнайы зерттеулердің нэтижелерін;

8) экологиялық тэуекелдерді бағалауды (сандық жэне сапалық түрғыдан);

9) экологиялық қауіпсіздікті арттыру жөніндегі үсынымдар тізбесін;

10) аудиттелетін субъектінің қоршаған орта үшін қауіпсіздік дэрежесі, анықталған жолсыздықтар, қоршаған ортаны қорғау жөніндегі қүжаттама мен есептілікті жүргізудің дүрыстығы туралы түжырымдарды қамтуға тиіс.

2. Бастамашылық экологиялық аудит есебінің нысаны экологиялық аудитті жүргізуге арналған шартта белгіленеді.

3. Бастамашылық экологиялық аудиттің есебі қүпия болып табылады. Бастамашыл экологиялық аудиттің есебіндегі мэліметтерді жария ету қүқығына аудиттелетін субъект ғана ие болады.

Міндетті экологиялық аудит есебін қарау тэртібі

Міндетті экологиялық аудиттің нэтижелері бойынша экологиялық аудиторлық есепті экологиялық аудитор немесе экологиялық аудиторлық үйым бір мезгілде қоршаған ортаны қорғау саласындағы уэкілетті органға жэне аудиттелетін субъектінің басшысына жібереді.

Міндетті экологиялық аудиттің нәтижелерін аудиттелетін субъект Қазақстан Республикасы экологиялық заңнамасының талаптарын сақтау, қоршаған ортаға қызметтің теріс салдарларын азайту және қоршаған ортаға залал келтірудің алдын алу, экологиялық есептіліктің дүрыстығын қамтамасыз ету жөніыдегі шараларды қабылдау үшін пайдаланады.

Міндетті экологиялық аудит барысында аудиттелетін субъектілердің экологиялық есептілігінде дүрыс емес фактілер анықталған жағдайда, аудиттелетін субъект экологиялық аудиторлық есепті алған күннен бастап бір айдан кешіктірмей өзінің есептілігін экологиялық аудит үсынымдарына сэйкес келтіруге, Қазақстан Республикасының экологиялық заңнамасын сақтау жөніндегі өзге де шараларды қолдануға жэне бүл туралы қоршаған ортаны қорғау саласындағы уәкілетті органды хабардар етуге тиіс.

Қоршаған ортаны қорғау саласындағы уэкілетті орган міндетті экологиялық аудиттің нәтижелері бойынша экологиялық аудиторлық есепті алған күннен бастап бір ай мерзімде оны қарауға міндетті.

Міндетті экологиялық аудиттің нәтижелерін қоршаған ортаны қорғау саласындағы уэкілетті орган аудиттелетін субъектінің экологиялық талаптарды жэне қоршаған орта сапасының нормативтерін сақтауы туралы дұрыс ақпарат алу үшін пайдаланады.

Міндетті экологиялық аудиттің экологиялық аудиторлық есебін қараудың нэтижелері бойынша қоршаған ортаны қорғау саласындағы уәкілетті орган:

1) аудиттелетін субъектінің қызметін тоқтата тұру туралы талап қою арқылы сотқа жүгінуге;

2) экологиялық рұқсат талаптарына өзгерістер енгізуге немесе табиғи ресурстарды пайдалану және алып қою шарттарының (келісімшарттардың) жэне табиғат пайдалануға өзге де рұқсаттардың талаптарын өзгерту туралы ұсыныспен арнайы уэкілетті мемлекеттік органдарға жүгінуге;

3) өндірістік экологиялық бақылау бағдарламасына өзгерістер енгізу ұсынымдарын беруге құқылы.

Міндетті экологиялық аудиттің экологиялық аудиторлық есебі бойынша туындайтын даулар Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тэртіппен шешіледі. Экологиялық аудитор

Қоршаған ортаны қорғау саласындағы жұмыстарды орындауға жэне қызметтер көрсетуге лицензия алған жеке тұлға экологиялық аудитор болып табылады.

Экологиялық аудитор экологиялық аудиторлық қызметті дара кэсіпкер немесе экологиялық аудиторлық ұйымның қызметкері ретінде жүзеге асыруға құқылы. Экологиялық аудиторлық ұйым

Экологиялық аудиторлық ұйым - жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің ұйымдық-кұқықтық нысанында кұрылган жэне қоршаған ортаны қорғау саласындағы жұмыстарды орындауға жэне қызметтер көрсетуге лицензия алған коммерциялық ұйым.

Шетелдік экологиялық аудиторлық ұйымдар Қазақстан Республикасында экологиялық аудиторлық қызметті тиісті экологиялық аудиторлық ұйымдарды - Қазақстан Республикасының резиденттерін күрған кезде ғана жүзеге асыра алады.

Экологиялық аудиторлық ұйымның қүрамындағы экологиялық аудиторлардың саны үш адамнан кем болмауға тиіс. Экологиялық аудиторлар палатасы

Экологиялық аудиторлар палатасы экологиялық аудиторлар мен экологиялық аудиторлық үйымдардың қүқықтарын қорғау және мемлекеттік органдарда олардың заңды мүдделерін білдіру үшін күрылады.

Экологиялық аудиторлар палатасы өз мүшелерінің жалпы жиналысында бекітілген жарғының негізінде жүмыс істейтін жэне мүшелік жарналар мен Қазақстан Республикасының заңнамасында тыйым салынбаған өзге де көздер есебінен қаржыландырылатын коммерциялық емес, тэуелсіз, кэсіби жэне өзін-өзі басқаратын ұйым болып табылады.

Экологиялық аудиторлар палатасы экологиялық аудиторлар мен экологиялық аудиторлық ұйымдардың қызметін реттейді, халықаралық тэжірибе негізінде Қазақстан Республикасының заңнамасына сэйкес экологиялық аудит стандарттарын әзірлейді.

Экологиялық аудиторлардың және экологиялық аудиторлық үйымдардың қүқықтары Экологиялық аудиторлар мен экологиялық аудиторлық үйымдар:

1) экологиялық аудитті жүргізудің эдістерін дербес айқындауға;

2) экологиялық аудитті жүргізуге арналған шарттың талаптарын орындау үшін қажетті қүжаттаманы алуға жэне тексеруге;

3) экологиялық аудитті жүргізуге қатысуға осы Кодекстің 92-бабында көрсетілген адамдардан басқа әртүрлі кэсіп мамандарын шарттық негізде тартуға;

4) аудиттелетін субъект экологиялық аудитті жүргізуге арналған шарттың талаптарын бүзған жағдайда, экологиялық аудитті жүргізуден не экологиялық аудиторлық есепті беруден бас тартуға қүқылы.

Экологиялық аудиторлардың және экологиялық аудиторлық үйымдардың міндеттері Аудиттелетін субъект:

1) экологиялық аудиторды немесе экологиялық аудиторлық үйымды таңдау туралы шешімді дербес қабылдауға;

2) экологиялық аудитордан немесе экологиялық аудиторлық үйымнан экологиялық аудитті жүргізуге қатысты Қазақстан Республикасы заңнамасының талаптары туралы егжей-тегжейлі ақпарат алуға;

3) экологиялық аудитордың немесе экологиялық аудиторлық үйымның ескертпелері мен қорытындыларына негіз болған нормативтік қүқықтық актілермен танысуға;

4) экологиялық аудитордан немесе экологиялық аудиторлық үйымнан экологиялық есептіліктің жэне өзге де қүжаттардың Қазақстан Республикасының заңнамасына сэйкессіздігі анықталған жайлар туралы үсыныстар, ақпарат алуға;

5) экологиялық аудитор немесе экологиялық аудиторлық үйым экологиялық аудитті жүргізу шартының талаптарын бүзған жағдайда олардың қызмет көрсетуінен бас тартуға қүқылы.

Аудиттелетін субъект:

1) міндетті экологиялық аудиттің жүргізілуін үйымдастыруға;

2) экологиялық аудитті уақтылы эрі сапалы жүргізу үшін экологиялық аудиторға немесе экологиялық аудиторлық үйымға жағдай жасауға;

3) экологиялық аудитті жүргізу үшін экологиялық аудиторға немесе экологиялық аудиторлық үйымға қажетті толық эрі дүрыс қүжаттаманы жэне өзге де ақпаратты үсынуға, ауызша немесе жазбаша түрде түсініктемелер беруге;

4) қоршаған ортаға эсер ету туралы дүрыс есептілікті жэне экологиялық аудитті жүргізуге қажетті өзге де қүжапарды табыс етуге;

5) егер экологиялық аудитті жүргізу шартында өзгеше көзделмесе, экологиялық аудитордың немесе экологиялық аудиторлық үйымның қызметін шектемеуге;

6) экологиялық аудитордың немесе экологиялық аудиторлық үйымның талабы бойынша қажетті ақпарат алу үшін өз атынан үшінші түлғаларға жазбаша сауал жіберуге;

7) экологиялық аудиторлардың немесе экологиялық аудиторлық үйымның қызметтер көрсетуіне ақы төленуін қамтамасыз етуге;

8) экологиялық аудитті жүргізу шарты бойынша міндеттемелерден туындайтын өзге де талаптарды орындауға міндетті. Экологиялық менеджмент жүйелерінің аудиті

Экологиялық менеджмент жүйелерінің аудиті бастамашылық аудит болып табылады. Экологиялық аудитормен немесе экологиялық аудиторлық үйыммен экологиялық аудит жүргізуге шарт жасасқан жеке немесе заңды түлға аудиттелетін субъект болып табылады.

Экологиялық аудит аудиттелетін субъектілердің қоршаған ортаға әсер ету туралы есептілігіне талдау жасау жолымен жүргізіледі.

Экологиялық аудитті жүргізу кезінде:

қоршаған ортаға әсер туралы үсынылған есептіліктің дүрыстығын тексеру;

өндірістік мониторинг пен бақылау жүйесінің экологиялык талаптарға сәйкес келуін бағалау;

қызметкерлердің біліктілік деңгейін бағалау мақсатында арнайы зерттеулер мен өлшемдер жасалуы мүмкін.

Экологиялық аудиторлар, экологиялық аудиторлық үйымдар жэне аудиттелетін субъектілер арасындағы қарым-қатынастар Қазақстан Республикасының азаматтық заңнамасына сэйкес экологиялық аудит жүргізуге арналған шарттың негізінде туындайды. Экологиялық аудит түрлері жэне оны жүргізу үшін негіздер

Міндетті аудит жэне бастамашылық аудит экологиялық аудиттің түрлері болып табылады.

Жеке жэне заңды түлғаларға қатысты міндетті экологиялық аудит жүргізуге:

1) жеке жэне заңды түлғалардың шаруашылық жэне өзге де қызметінен қоршаган ортаға келтірілген, қүжат бойынша расталған елеулі залал;

2) шаруашылық және өзге де қызметтің экологиялық қауіпті түрлерін жүзеге асыратын табиғат пайдаланушыны заңды түлганы қосу, бөлу жэне бөліп шығару түрінде қайта үйымдастыру;

3) шаруашылық жэне өзге де қызметтің экологиялық қауіпті түрлерін жүзеге асыратын табиғат пайдаланушы - заңды түлғалардың банкроттыққа үшырауы негіз болып табылады.

Бастамашылық экологиялық аудит бастамашының жэне экологиялық аудитордың немесе экологиялық аудиторлық үйымның арасындагы экологиялық аудитті жүргізуге арналған шартта көзделген экологиялық аудиттің нақты міндеттері, мерзімдері мен көлемі ескеріле отырып, аудиттелетін субъектінің не оған қатысушының бастамасы бойынша жүргізіледі.

Мүдделі жеке және (немесе) заңды түлғалар, сақтандыру үйымдары, инвесторлар, қоршаған ортаны қорғау саласындағы уәкілетті орган жэне өзге де мемлекеттік органдар экологиялық аудитке тапсырыс берушілер болуы мүмкін. Экологиялық аудитгі жүргізу

Экологиялық аудит экологиялық аудитті жүргізу жоспарына сәйкес жүргізіледі, оны экологиялық аудитор осы баптың 2-тармағының талаптарын ескере отырып жасайды жэне ол тапсырыс берушімен жэне аудиттелетін субъектімен келісіледі. Экологиялық аудит жүргізуді жоспарлау кезінде тараптар экологиялық аудиторлар палатасы бекіткен, үсынымдық сипатта болатын экологиялық аудитті жүргізу жоспарының үлгілік нысанын басшылыққа алады. Экологиялық аудитті жүргізудің сатылары мыналар:

1) аудиттелетін субъектімен алдын ала танысу;

2) аудит жүргізу жоспарын әзірлеу;

3) қажетті ақпаратты жинау жэне жүйелеу;

4) аудиттелетін субъектіні қарап тексеру жэне оның қызметкерлеріне сауал жүргізу;

5) арнайы зерттеулер көлемін айқындау;

6) арнайы зерттеулер жүргізу;

7) экологиялық тэуекелдерді айқындау;

8) экологиялық қауіпсіздік деңгейін арттыру жөнінде үсыныстар эзірлеу;

9) экологиялық аудиторлық есеп жасау болып табылады.

Экологиялық аудит жүргізудің жоспарын эзірлеу үшін экологиялык аудитор аудиттелетін субъектінің ерекшеліктерімен алдын ала танысады.

Қажетті ақпаратгы жинау мен жүйелеу аудиттелетін субъектіде жэне өзге де үйымдарда жүргізіледі. Ақпарат қүрамына:

1) қоршаған ортаны қорғау мәселелері жөніндегі нормативтік қүқықтық актілердің аудиттелетін субъектінің қызметіне қатысты талаптары;

2) аудиттелетін субъект орналасқан ауданның картасы жэне карта-схемасы;

3) егер бар болса, аэрофотосуреттердің нэтижелері;

4) аудиттелетін субъектіні баскарудың әкімшілік қүрылымы;

5) егер бар болса, аудиттелетін субъектідегі қоршаған ортаны қорғау қызметі туралы ереже;

6) экологиялық рүксат;

7) аудиттелетін субъектінің коршаған ортаны қорғау бойынша соңғы бес жылдағы есебі;

8) өндірістік экологиялық бақылауды жүргізу жөніндегі есептілік;

9) қоршаған ортаны қорғау саласындағы уэкілетті органның соңғы үш жылда тексерулер жүргізуі туралы хаттамалардың көшірмелері;

10) егер бар болса, аудиттелетін субъектінің қоршаған ортаны қорғау саласындағы бағдарламасы;

11) апатты жағдайлардың алдын алу жэне олардың зардаптарын жою жөніндегі іс-шаралар жоспары;

12) қабылданган толықтырулармен қоса, аудиттелетін субъектінің қоршаған ортаға эсер етуін бағалау;

13) шығарындыларды, төгінділерді түгендеу жөніндегі ағымдағы кезеңдегі есеп;

14) жол берілетін шекті шығарындылар мен төгінділердің, қалдықтарды орналастырудың ағымдағы кезеңде қолданыста болатын нормативтерінің жобалары;

15) субъект қызметінің экологиялық-экономикалық аспектілері туралы деректер;

16) бүган дейінгі экологиялық аудиторлық есептердің көшірмелері;

17) аудиттелетін субъектінің эсері болатын аудандағы мемлекеттік экологиялык мониторингтің деректері;

18) аудиттелетін субъектінің қызметіне байланысты азаматтардың жэне қогамдық бірлестіктердің өтініштері туралы мәліметтер кіреді.

Аудиттелетін субъектіні қарап тексеру жэне оның қызметкерлеріне сауал жүргізу қүжаттаманың аудиттелетін субъектінің нақты жай-күйіне сэйкес келуін бағалау, аудиттелетін субъект мамандарының біліктілігін айқындау, аудиттелетін субъект қызметінің тиімділігін жақсарту үшін үсыныстар эзірлеу мақсатында жүргізіледі.

Қарап тексеру барысында:

1) аудиттелетін субъектінің жоспар-схемаға жэне жалпы технологиялық сипаттамаға сәйкес келуі;

2) аудиттелетін субъектінің қүжаттамасында қоршаған ортаға әсер ету көздері көрсетілуінің толымдылығы;

3) аудиттелетін субъектінің ықтимал эсер ету аумағының жай-күйі;

4) қоршаған ортаға ықтимал эсер ету туралы қүжаттамаға енгізілмеген мэн-жайлардың болуы;

5) өндірістік объектілерде есепке алу жэне өзге де кажетті қүжаттаманың болуы мен толымдылығы;

6) объектіні пайдалану процесінде қоршаған ортаны қорғау жөніндегі техникалық талаптардың сақталуы;

7) өндірістік экологиялық бақылауды жүргізуге қойылатын талаптардың сақталуы анықталуға тиіс.

7. Аудиттелетін субъектінің қызметкерлеріне сауал қою барысында:

1) қоршаған ортаны қорғау үшін мәні бар мэселелер бойынша қызметкерлердің біліктілік деңгейі;

2) есептілік құжаттаманы жүргізудің объективті болуын растау үшін кажетті ақпарат;

3) қоршаған ортаны қорғау жөніндегі нормативтік қүқықтық актілер талаптарының бүзылу жағдайлары жэне оларды болдырмау жөніндегі шаралар туралы мэліметтер;

4) аудиттелетін субъектінің болашақта шаруашылық жэне өзге де қызметті одан эрі жүзеге асыруы кезінде экологиялық талаптардың бүзылу ықтималдығы;

5) қоршаған ортаны қорғауды жетілдіру жөніндегі инженерлік бастамалардың болуы анықталуға тиіс.

8. Арнайы зерттеулерді экологиялық аудиторлар мен экологиялық аудиторлық үйымдар мынадай жағдайда:

1) өндірістік экологиялық бақылауды жүргізу жөніндегі есептілікті растау қажет болғанда;

2) қоршаған ортаға әсердің қүжаттамаға енгізілмеген көздері анықталғанда;

3) аудиттелетін субъекті қызметінің қоршаған ортаға жэне халықтың денсаулық жағдайына теріс эсер ету салдарлары туралы мэн-жайлар болғанда жүргізеді.

9. Қажет болғанда, зерттеулер:

1) шығарындылар (төгінділер) көздерінде жүргізілетін өлшеулерді, қалдықтар үлгілерін зерттеуді;

2) аудиттелетін субъектінің ықпалды әсер ету аймағында қоршаған ортаның ластануын өлшеулерді;

3) аудиттелетін субъектінің ықпалды эсер ету аймағында өсімдіктердің, жануарлар дүниесінің, экожүйелердің жэне халық денсаулығының жай-күйін зерделеуді қамтиды.

10. Арнайы зерттеулерді жүргізу үшін қоршаған ортаның жай-күйін айқындайтын аккредиттелген зертханалар тартылуға тиіс.

11. Аудиттелетін субъектінің экологиялық тэуекелдерін айқындау:

1) қүжаттама мен есептердің байқалатын ағымдағы жай-күйге сэйкестігін талдау;

2) аудиттелетін субъект қызметінің өсімдіктерге, жануарлар дүниесіне, экожүйелерге және халық денсаулығының жай-күйіне ықтимал салдарларын бағалау, соның ішінде қоршаған орта сапасының бүзылуынан туындаған аурулар мен өлім-жітім жағдайларын талдау;

3) қоршаған орта үшін теріс салдарларға экеп соғуы мүмкін аудиттелетін субъектідегі авариялық жағдайлардың ықтималдылығын немесе технологиялық регламенттен өзге де ауытқуларды айқындау жолымен жүргізіледі.

12. Аудиттелетін субъектінің экологиялық қауіпсіздігі деңгейін арггыру жөніндегі ұсыныстарды эзірлеу:

1) осы сияқты объектілер үшін пайдаланылатын ең үздік қолжетімді техно л огия л ар д ы;

2) қоршаған ортаны қорғауды басқару жүйесін жақсарту жөніндегі ықтимал шараларды;

3) өндірістік экологиялық бақылауды жетілдіру тәсілдерін;

4) экологиялық нормативтер мен талаптарды өзгерту жөніндегі үсыныстарды зерделеу негізінде жүргізіледі.

Міндетті экологиялық аудитті жүргізу туралы шешім

1. Міндетті экологиялық аудитті жүргізу туралы шешімді қоршаған ортаны қорғау саласындағы уэкілетті орган осы Кодекстің 81-бабының 2-тармағында көзделген мэн-жайлар белгіленген кезден бастап бір ай мерзім ішінде қабылдайды.

2. Міндетті аудит жүргізу туралы шешім міндетті экологиялық аудит туралы қорытынды түрінде ресімделеді.

3. Міндетті экологиялық аудит туралы қорытындының нысанын қоршаған ортаны қорғау саласындағы уэкілетті орган бекітеді.

4. Қорытындыда:

1) аудиттелетін субъектінің тегі, аты, экесінің аты немесе толық атауы;

2) аудиттелетін субъектінің орналасқан жері;

3) аудиттелетін субъектінің шаруашылық жэне өзге де қызметімен байланысты қоршаған орта үшін ықтимал тэуекелдердің сипаты;

4) міндетті экологиялық аудитті жүргізуге негіз;

5) міндетті экологиялық аудиттің қорытындысын қоршаған ортаны қорғау саласындағы уәкілетті органға табыс ету мерзімі көрсетілуге тиіс.

5. Міндетті экологиялык аудит туралы қорытынды аудиттелетін субъектінің басшысына жолданады.

Міндетті экологиялық аудитті жүргізудің ерекшеліктері

1. Міндетті экологиялық аудит аудиттелетін субъект міндетті экологиялық аудит туралы қорытындыны алған кезден бастап алты айдан аспайтын мерзімде жүргізіледі.

2. Экологиялық аудитор немесе экологиялық аудиторлық үйым аудит жүргізудің жоспарын әзірлеу үшін міндетті экологиялық аудит туралы қорытындымен, аудитті жүргізу негіздемесімен, аудиттелетін субъектіге тән экологиялық проблемалармен жэне өзге де аспектілермен танысады. Экологиялық аудиторлық есептерге қойылатын талаптар

1. Экологиялық аудиторлық есеп міндетті экологиялық аудиттің нэтижелері бойынша:

1) экологиялық аудитордың жэне экологиялық аудиторлық үйымның қүқықтылығын растайтын мэліметтерді;

2) аудиттелетін субъект туралы жалпы ақпаратты;

3) экологиялық аудитті жүргізу негіздемесін;

4) экологиялық аудитті жүргізудің жоспарын;

5) жинақталған ақпарат тізбесін және оған шолуды;

6) аудиттелетін субъектіні қарап тексеру және оның қызметкерлеріне сауал қою нэтижелерін;

7) арнайы зерттеулердің нэтижелерін;

8) экологиялық тэуекелдерді бағалауды (сандық жэне сапалық түрғыдан);

9) экологиялық қауіпсіздікті арттыру жөніндегі үсынымдар тізбесін;

10) аудиттелетін субъектінің қоршаған орта үшін қауіпсіздік дэрежесі, анықталған жолсыздықтар, қоршаған ортаны қорғау жөніндегі қүжаттама мен есептілікті жүргізудің дүрыстығы туралы түжырымдарды қамтуға тиіс.

2. Бастамашылық экологиялық аудит есебінің нысаны экологиялық аудитті жүргізуге арналған шартта белгіленеді.

3. Бастамашылық экологиялық аудиттің есебі қүпия болып табылады. Бастамашыл экологиялық аудиттің есебіндегі мэліметтерді жария ету қүқығына аудиттелетін субъект ғана ие болады.

Міндетті экологиялық аудит есебін қарау тэртібі

Міндетті экологиялық аудиттің нэтижелері бойынша экологиялық аудиторлық есепті экологиялық аудитор немесе экологиялық аудиторлық үйым бір мезгілде қоршаған ортаны қорғау саласындағы уэкілетті органға жэне аудиттелетін субъектінің басшысына жібереді.

Міндетті экологиялық аудиттің нәтижелерін аудиттелетін субъект Қазақстан Республикасы экологиялық заңнамасының талаптарын сақтау, қоршаған ортаға қызметтің теріс салдарларын азайту және қоршаған ортаға залал келтірудің алдын алу, экологиялық есептіліктің дүрыстығын қамтамасыз ету жөніыдегі шараларды қабылдау үшін пайдаланады.

Міндетті экологиялық аудит барысында аудиттелетін субъектілердің экологиялық есептілігінде дүрыс емес фактілер анықталған жағдайда, аудиттелетін субъект экологиялық аудиторлық есепті алған күннен бастап бір айдан кешіктірмей өзінің есептілігін экологиялық аудит үсынымдарына сэйкес келтіруге, Қазақстан Республикасының экологиялық заңнамасын сақтау жөніндегі өзге де шараларды қолдануға жэне бүл туралы қоршаған ортаны қорғау саласындағы уәкілетті органды хабардар етуге тиіс.

Қоршаған ортаны қорғау саласындағы уэкілетті орган міндетті экологиялық аудиттің нәтижелері бойынша экологиялық аудиторлық есепті алған күннен бастап бір ай мерзімде оны қарауға міндетті.

Міндетті экологиялық аудиттің нәтижелерін қоршаған ортаны қорғау саласындағы уэкілетті орган аудиттелетін субъектінің экологиялық талаптарды жэне қоршаған орта сапасының нормативтерін сақтауы туралы дұрыс ақпарат алу үшін пайдаланады.

Міндетті экологиялық аудиттің экологиялық аудиторлық есебін қараудың нэтижелері бойынша қоршаған ортаны қорғау саласындағы уәкілетті орган:

1) аудиттелетін субъектінің қызметін тоқтата тұру туралы талап қою арқылы сотқа жүгінуге;

2) экологиялық рұқсат талаптарына өзгерістер енгізуге немесе табиғи ресурстарды пайдалану және алып қою шарттарының (келісімшарттардың) жэне табиғат пайдалануға өзге де рұқсаттардың талаптарын өзгерту туралы ұсыныспен арнайы уэкілетті мемлекеттік органдарға жүгінуге;

3) өндірістік экологиялық бақылау бағдарламасына өзгерістер енгізу ұсынымдарын беруге құқылы.

Міндетті экологиялық аудиттің экологиялық аудиторлық есебі бойынша туындайтын даулар Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тэртіппен шешіледі. Экологиялық аудитор

Қоршаған ортаны қорғау саласындағы жұмыстарды орындауға жэне қызметтер көрсетуге лицензия алған жеке тұлға экологиялық аудитор болып табылады.

Экологиялық аудитор экологиялық аудиторлық қызметті дара кэсіпкер немесе экологиялық аудиторлық ұйымның қызметкері ретінде жүзеге асыруға құқылы. Экологиялық аудиторлық ұйым

Экологиялық аудиторлық ұйым - жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің ұйымдық-кұқықтық нысанында кұрылган жэне қоршаған ортаны қорғау саласындағы жұмыстарды орындауға жэне қызметтер көрсетуге лицензия алған коммерциялық ұйым.

Шетелдік экологиялық аудиторлық ұйымдар Қазақстан Республикасында экологиялық аудиторлық қызметті тиісті экологиялық аудиторлық ұйымдарды - Қазақстан Республикасының резиденттерін күрған кезде ғана жүзеге асыра алады.

Экологиялық аудиторлық ұйымның қүрамындағы экологиялық аудиторлардың саны үш адамнан кем болмауға тиіс. Экологиялық аудиторлар палатасы

Экологиялық аудиторлар палатасы экологиялық аудиторлар мен экологиялық аудиторлық үйымдардың қүқықтарын қорғау және мемлекеттік органдарда олардың заңды мүдделерін білдіру үшін күрылады.

Экологиялық аудиторлар палатасы өз мүшелерінің жалпы жиналысында бекітілген жарғының негізінде жүмыс істейтін жэне мүшелік жарналар мен Қазақстан Республикасының заңнамасында тыйым салынбаған өзге де көздер есебінен қаржыландырылатын коммерциялық емес, тэуелсіз, кэсіби жэне өзін-өзі басқаратын ұйым болып табылады.

Экологиялық аудиторлар палатасы экологиялық аудиторлар мен экологиялық аудиторлық ұйымдардың қызметін реттейді, халықаралық тэжірибе негізінде Қазақстан Республикасының заңнамасына сэйкес экологиялық аудит стандарттарын әзірлейді.

Экологиялық аудиторлардың және экологиялық аудиторлық үйымдардың қүқықтары Экологиялық аудиторлар мен экологиялық аудиторлық үйымдар:

1) экологиялық аудитті жүргізудің эдістерін дербес айқындауға;

2) экологиялық аудитті жүргізуге арналған шарттың талаптарын орындау үшін қажетті қүжаттаманы алуға жэне тексеруге;

3) экологиялық аудитті жүргізуге қатысуға осы Кодекстің 92-бабында көрсетілген адамдардан басқа әртүрлі кэсіп мамандарын шарттық негізде тартуға;

4) аудиттелетін субъект экологиялық аудитті жүргізуге арналған шарттың талаптарын бүзған жағдайда, экологиялық аудитті жүргізуден не экологиялық аудиторлық есепті беруден бас тартуға қүқылы.

Экологиялық аудиторлардың және экологиялық аудиторлық үйымдардың міндеттері Аудиттелетін субъект:

1) экологиялық аудиторды немесе экологиялық аудиторлық үйымды таңдау туралы шешімді дербес қабылдауға;

2) экологиялық аудитордан немесе экологиялық аудиторлық үйымнан экологиялық аудитті жүргізуге қатысты Қазақстан Республикасы заңнамасының талаптары туралы егжей-тегжейлі ақпарат алуға;

3) экологиялық аудитордың немесе экологиялық аудиторлық үйымның ескертпелері мен қорытындыларына негіз болған нормативтік қүқықтық актілермен танысуға;

4) экологиялық аудитордан немесе экологиялық аудиторлық үйымнан экологиялық есептіліктің жэне өзге де қүжаттардың Қазақстан Республикасының заңнамасына сэйкессіздігі анықталған жайлар туралы үсыныстар, ақпарат алуға;

5) экологиялық аудитор немесе экологиялық аудиторлық үйым экологиялық аудитті жүргізу шартының талаптарын бүзған жағдайда олардың қызмет көрсетуінен бас тартуға қүқылы.

Аудиттелетін субъект:

1) міндетті экологиялық аудиттің жүргізілуін үйымдастыруға;

2) экологиялық аудитті уақтылы эрі сапалы жүргізу үшін экологиялық аудиторға немесе экологиялық аудиторлық үйымға жағдай жасауға;

3) экологиялық аудитті жүргізу үшін экологиялық аудиторға немесе экологиялық аудиторлық үйымға қажетті толық эрі дүрыс қүжаттаманы жэне өзге де ақпаратты үсынуға, ауызша немесе жазбаша түрде түсініктемелер беруге;

4) қоршаған ортаға эсер ету туралы дүрыс есептілікті жэне экологиялық аудитті жүргізуге қажетті өзге де қүжапарды табыс етуге;

5) егер экологиялық аудитті жүргізу шартында өзгеше көзделмесе, экологиялық аудитордың немесе экологиялық аудиторлық үйымның қызметін шектемеуге;

6) экологиялық аудитордың немесе экологиялық аудиторлық үйымның талабы бойынша қажетті ақпарат алу үшін өз атынан үшінші түлғаларға жазбаша сауал жіберуге;

7) экологиялық аудиторлардың немесе экологиялық аудиторлық үйымның қызметтер көрсетуіне ақы төленуін қамтамасыз етуге;

8) экологиялық аудитті жүргізу шарты бойынша міндеттемелерден туындайтын өзге де талаптарды орындауға міндетті. Экологиялық менеджмент жүйелерінің аудиті

Экологиялық менеджмент жүйелерінің аудиті бастамашылық аудит болып табылады.

№ 14-15 дәрістер