Суармалы егіншілікке келешектегі су және жер ресурстарды пайдалану. Сценариилер

Суармалы егіншілікке келешектегі су және жер ресурстарды пайдалану. Сценариилер

Қазақстанның жер қоры суармалы жерлердің аудандарын қалпына келтіруге мүмкіндік береді, бірақ мұндағы тежейтін факторы аймақтарда экологиялық жағдайдың сақталуын қамтамасыз етуге арналған, қолайлы құралдардың іздеулерін ұсынатын су қорларының дефициті болып табылады.

Су-жер мен еңбек қорлары және табиғатты пайдалану мүдделері бар қажетті ауылшаруашылық өнімін алу бойынша аймақтық мақсаттардан шыға отырып, республикадағы қажетті суғару аудандары үш сценарийде қарастырылған:

Бірінші сценарий – «Минималды», ол 2040 жылдың деңгейіне дейін өзгеріссіз қалып, суармалы аудандарды үлкейтусіз саланың дамуынан шығады және 1560,4 мың га құрайды, с.і. жүйелі суғару – 1391,1 мың га және лимандық суғару – 169,3 мың га.

Сонымен қатар суармалы егін шаруашылығының даму сценарийіне болашақта Қазақстан халқын негізгі азық-түлікпен өнімдерімен (ет, сүт, жұмыртқа және жемістер), ал мал шаруашылығын азықпен қамтамасыз ету қиын болады. Осы сценарии бойынша суармалы жерлердің ауданы ұлғайюы аз болады (10 % жуық).

Екінші сценарий – «Тиімді», ол Қазақстанның шиеленіскен аймақтарында экологиялық тепе-теңдікті сақтау басымдылығымен су қорларын максималды үнемдеуді ескере отырып, суармалы аудандарды тиімді үлкейту мен саланың дамуынан шығады.

Сонымен қатар, даму сценарийінде 2040 жылдың аяғына қарай барлық суармалы аудандарды 1987,91 мың га-ға, с.і. жүйелі суғару 1747,3 мың га және лиманды суғару 410 мың га дейін жеткізу қарастырылған.

Үшінші сценарий – «Максималды», ол ауылшаруашылық өндірісі үшін суармалы жерлерді максималды пайдалану, басымдылықпен республиканың су шаруашылығы кешенінің экономикасының толығырақ дамуынан шығады.

Осы сценарий бойынша ауылшаруашылық айналымға Қазақстанда есепте тұрған барлық суармалы жерлер – 2692,9 мың га, с.і. жүйелі суғарудың – 2100,0 мың га және лиманды суғарудың – 592.0 мың га жерлері қатысуы тиіс.

Осы сценарий бойынша суармалы жерлер 70-75 % ұлғаяды. 3 сценарий бойынша суғаруға суды қамтамасыздандыру үшін көрші мемлекеттерден келетін ағысты, бассейн аралық суды тасмалдау және реттеу, өзендердің трансшекарылық мәселелерді шешу қажет.

Жоғарыдағыларды ескере отырып, суармалы жерлердің «маскималды» сценарилы дамуы, осы айтылып кеткен шарттары орындалса жүзеге асады.

Бұл сценарий мемлекеттің экономикалық тұрақтылығы жақсарған кезде, өзендердің трансшекаралық мәселелері шешілген кезде, ауылды халықтың әл-қуаты жоғарылаған және саны өскен кезде, суғаруда суды сақтау технологиясы нақты іс жүзеге асырылғанда 2030 жылдың деңгейінен кейін қарастырылуы мүмкін.

Суармалы жерлерді үш сценарий бойынша сауықтырудың талдауы Қазақстанның шиеленіскен аймақтарында экологиялық жағдайды тұрақтандыру үшін қажетті су қорларының пайдалануын шамалы көбейтумен ауылшаруашылық өнімдерімен халықты және қайта өндеу өндірісті қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін екінші «тиімді» сценарийдің принципиалды басымдылығын көрсетті.

Қазақстан Республикасында даму сценарийлері бойынша суармалы егін шаруашылығының аудандарын үлестірудің жалпы деректері 4.3.3. кестеде келтірілген.

Айтып кетерліктей, 2040 жыл деңгейінде әкімшілік облыстарындағы өзен бассейндер қатары бойынша жер аудандардың олардың суармалы жерледің нақты санаулы және аудандардың нақты сумен қаматамасыздандырылуы кезінде ғана максималды пайдалануын қарастырылды.

3. Жоспарланған суармалы аудандар (оптималды сценарий)

1. Суармалы егін шаруашылығын қалпына келтіру

"Жаңартылған бас сұлбадағы..." егін шаруашылығын суару жүйесінің қалпына келтіруі суарғыш егін шаруашылығымның жәңе экономикалық және материалдық факторларының есебімен бассейннің халқын азық-түліктерінің қамтамасыздандыру стратегиясына сүйене отырып алынды.

Суармалы жерлерден ауыл шаруашылық өнімнің өндірісінің өсуі, мынандай жұмыстармен жетуі мүмкін:

• 
  ауыл шаруашылық айланысына қалпына келтірілген суарылатың ауданның енгізудің
  
• 
  суару жүйесін техникалық жөндеуден өткізу;
  
• 
  Агротехникалық шараларының кешенің жүзеге асыру.
  

4.3.3 –Кесте