Т., Асылбекова Г. Т. Элементтер химиясы
Практикалық сабақ 13. ІV, V, VI топтың қосымша топша элементтері
жүктеу/скачать 1.45 Mb.
|
| Практикалық сабақ 13. ІV, V, VI топтың қосымша топша элементтері.
Элементтер атомдарына жалпы сипаттама. Жай заттардың химиялық және физикалық қасиеттері. Хром. Хромның табиғи қосылыстары. Хромның қосылыстары-II,III, VI оксидтерінің, гидроксидтерінің, тұздарының алынуы. Химиялық және физикалық қасиеттері. Хромның комплексті қосылыстары, хром қышқылдары. Олардың қасиеттері. Хром (лат. Chromіum), Cr — элементтердің периодтық жүйесінің VІ тобындағы химиялық элементі, атомдық номері 24, атомдық массасы 51,996. Тұрақты төрт изотобы 50Cr(4,31%), 52Cr (83,76%), 53Cr (9,55%), 54Cr (2,38%) бар. Олардың ішіндегі маңыздысы жасанды жолмен алынған радиоактивті изотопы 51Cr (T1/2 = 27,8 күн ). Хром — ақ, сұр түсті, қатты, ауыр балқитын металл, балқу температурасы 1910°C, қайнау температурасы 2480°C, тығыздығы 7,14 грамм/куб сантиметр. Қалыпты температурада фтормен, 600°С-тан жоғары температурада галогендермен, күкіртпен, азотпен, көміртекпен, кремниймен, т.б. көптеген металдармен әрекеттеседі. Оттекпен өте жоғары температурада әрекеттесіп Cr2O3 тотығын түзеді, оның гидрототығы (Cr(OH)3) амфотерлі. Cульфидтері суда гидролизденеді. Сутекпен әрекеттесуге бейім емес, бірақ оны өзіне сіңіріп алады. Тотығу дәрежелері +1, +3, +6, кейде +1, +4, +6. Қосылыстары күшті тотықсыздандырғыш, тотығу дәрежесі +6болатын қосылыстары (хром ангридриді CrO3, хроматтар) тотықтырғыш. Сұйық қышқылдардан сутекті ығыстырады. Хром кешенді қосылыстар түзуге бейім. Ол құрамда оттек бар қышқылдармен әрекеттесіп нитрат Cr(NO3)3·9H2O, сульфат Cr2(SO4)3·18Н2О тұздарын түзеді. Хром қолданылуына қарай таза күйінде немесе темірмен қорытпасы — феррохром түрінде (құрамында 60 — 85% Cr) өндіріледі. Оны хром кентастарын тікелей тотықсыздандыру арқылы алады. Таза хром өзінің тотығын Cr2O3 алюминотерм. әдіспен, сондай-ақ кейбір тұздарын электролиздеу арқылы алынады. Тотығу дәрежесі +3 болатын хром көптеген тұздар, ашудастар түзеді. Хром-калий ашудасы былғары илеуде, мата өнеркәсібінде, кино пленкасын жасауда қолданады. Хром металдан жасалған бұйымдардың бетін хромдау үшін пайдаланылады. Құрамында хром бар болат таттанбайды, қажалмайды және үйкеліс пен қызуға төзімді келеді. Хромды 1797 жылы француз химигі Луи-Николя Воклен (фр. Louis-Nicolas Vauquelin; 1763 — 1829) крокоит минералының құрамынан ашқан. Хром кең тараған элемент. Жер қыртысындағы салмақ мөлшері 2•10–3%. Өнеркәсіптік маңызды минералы — хромит, оның бай кендері Солтүстік Оралда, Кавказ сыртында, Батыс Қазақстанда кездеседі. Батыс Қазақстандағы кені Ақтөбедегіхром қосылыстары заты мен ферроерітінді затын хроммен қамтамасыз етеді. Оның ішінде Хромтау қаласындағы (Дөң кең байыту комбинаты) Қазақстанға ең үлкен мөлшерде хромды қамтамасыз етеді. Хром рудалары - металл күйінде хром мен хром қосылыстарын бөліп алуға жарамды табиғи минералдық түзілімдер. Жер қыртысындағы хромның орташа мөлшері 70 г/т. Хром рудаларының минералдарынан саналатын хромпинелидтерге магнохромит, хромпикотит, алюмохромит, феррихромпикотит жатады. Металлургиялық мақсат үшін құрамында хром тотығының мөлшері 45% - тен астам жоғарңы сортты рудалар қажет. Хром рудалары Қазақстанда Қостанайда (Аққарға, Жетіқара, Құндыбай), Ақтөбе[[]]де(Кемпірсай) және Семей (Шар) облыстарының жерінде орналасқан. Барланған және пайдаланудағы ірі өндірістік кендері Кемпірсай хромит кендері тобымен байланысты. Осы кендер негізінде КСРО хромиттің барланған және жылдық өндірілу мөлшері жағынан, Қазақстанның арқасында дүние жүзілік рейтинг бойынша бірінші орынды иеленді. Дүние жүзінің қырық еліне экспортқа шығарылатын осы кендердің рудалары сапасына хром тотығы мөлшері жөнінен жер шарында сыңарлас келетін бір де бірі жоқ. Бұл кен рудалары Ақтөбе хром қосындылары зауыты, Ермак ферроқорытпа зауытында қорытылады. жүктеу/скачать 1.45 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|