Т. Н. Ермекова, К.Ә. Бер ті леуова, Р. Н. Мұ на саева 11 Қ азақ тілі
жүктеу/скачать 3.86 Mb. Pdf көрінісі
|
| 129
§7. Жер жан на ты – Же ті су 1. Сұ рақ тар ға жау ап беріп, ойларыңды ортаға салыңдар. 1. «Жер жан на ты – Же ті су» деп не лік тен ай та ды? 2. Же ті су өл ке сі нің ту рис тік ба ғыт та рын бі ле сің дер ме? 2. Мә тіндегі ақ па рат пен та ны сып, бе ріл ген мә лі мет тер ді са лыс ты- рың дар. Кө не та рих ізі мен Ал ма ты об лы сын да мә де ни жә не та ри хи ес ке рт кіш тер дің көп бо луы на бай ла ныс ты об лыс ту ри зм нің да муы на қо лай лы өңір дің бі рі бо лып са на ла ды. Же ті су же рі нен не бір та ри хи ес- ке рт кіш тер ді кө ру ге бо ла ды. Ер те ден қал ған ес ке рт кіш тер: Іле қор ған да ры жә не сақ тар дың ал тын бұй ым да ры, Ұлы Жі- бек жо лын да ғы ор та ға сыр лық қа ла лар жә не қо ла дә уі рі нен жет кен тау ға са лын ған су рет тер (пет рог лиф тер). Же ті су да қо ла дәу ірі нің бір не ше та ри хи қо ныс та ры қа- зыл ған. Бұлар – бал шық қос па сы мен тас тан жа сал ған жер де- гі қа быр ға лар, те рең ді гі 1–2 метр шым үй лер жә не жер ке пе- лер. Осын дай қаз ба лар ды Түр ген шат қа лын да ғы Асы же рін - де (XII–X ғғ.) жә не Көк су өзе ні нің бой ын да ғы Құй ған жә не Та лап ты қо ныс та ры нан (X–IX ғғ.) кө ре ала мыз. Же ті су да ғы ер те те мір дәу ірін де гі ең ірі қо ныс тар Ша рын өзе ні нің бо йын- да, Са ры то ғай ал қа бын да жа тыр. Бұл ай мақ та шой ын қа зан- ның, түр лі ыдыс тар, құ мы ра ның, со ны мен қа тар тастан жа- сал ған ең бек құ рал да ры ның түр-тү рі та был ған. Ал ма ты об лы сын да ат та ры ұқ сас екі мә де ни-та ри хи ес - керт кіш бар: Там ға лы (Таң ба лы) – ал ғаш қы пет рог лиф тер- мен жа зыл ған жар тас тар жә не Там ға лы тас – Буд да ның тас қа қа шал ған су ре тте рі. Ең ба ға лы кө не ес ке рт кіш тер дің бі рі – Там ға лы шат қа лы. Там ға лы Ал ма ты қа ла сы на 180 ша қы рым жер де, Жам был ау- да ны Қа ра бас тау ауы лы на жа қын ор на лас қан. Он да түр лі жа- ну ар лар мен Құ дай лар ды су рет тейт ін 4500 пет рог лиф бей не- лен ген. Там ға лы аса құн ды адам зат мұ ра сы ре тін де мем ле кет қор ғау ын а алынып, ЮНЕС КО ті зі мі не ен гі зіл ді. Все учебники Казахстана на OKULYK.KZ * Книга предоставлена исключительно в образовательных целях согласно Приказа Министра образования и науки Республики Казахстан от 17 мая 2019 года № 217 Все учебники Казахстана на OKULYK.KZ * Книга предоставлена исключительно в образовательных целях согласно Приказа Министра образования и науки Республики Казахстан от 17 мая 2019 года № 217 130 Шат қал шың да ры – б.з.б. XIV–XIII ға сыр лар да ғы ежел гі тү рік жә не Сақ дәу ірі нің пет рог лиф те рін біз дің за ман ға жет- кіз ген өте си рек кез де се тін мұ ра. Су рет тер шың дар дың бе тін- де ор на лас қан дық тан, олар ды бір ден кө ру ге бо ла ды. Ежел гі су рет ші лер түр лі жа ну ар лар дың бей не сін, адам дар дың аң ау- лау сәт те рі нің кө рі ні сін, ми фо ло гия лық сю жет тер ді тас қа қа- шап қал дыр ған. Пет рог лиф тер ден кө не та рих ту ра лы ма ңыз- ды ақ па рат тар ала мыз. Бұл та ри хи ес ке рт кіш ашық ас пан ас- тын да ор на лас қан. Ал ма ты – Тал ды қор ған тасжо лы ның 110 ша қы ры мын да Іле өзе ні нің жа ға сын да Там ға лы тас (Жа зыл ған тас тар) шат- қа лы жа тыр. Шат қал дың шы ңын да қы зыл тас ке се гі бар, оның би ік ті гі екі қа бат ты үй мен тең. Жал пы, мұн да су рет қа шал ған 18 тас бар. Су рет тер дің ішін де гі ең үл ке ні – Буд да ның бей не сі. Бұл ме кен ге буд дизм- ді мис сио нер лер әкел ген ге ұқ сай ды. Буд да ның ай на ла сын да та ғы екі Құ дай дың бей не сі бе ріл ген. Үшбас ты Құ дай дың шы- ғыс жағын дағы тік жартаста ай да һар лар ха ны бей не лен ген. Все учебники Казахстана на OKULYK.KZ * Книга предоставлена исключительно в образовательных целях согласно Приказа Министра образования и науки Республики Казахстан от 17 мая 2019 года № 217 Все учебники Казахстана на OKULYK.KZ * Книга предоставлена исключительно в образовательных целях согласно Приказа Министра образования и науки Республики Казахстан от 17 мая 2019 года № 217 131 Ой жай лау таң ба лы тас та ры – қо ла дәу ірі пет рог лиф те рі . Жам был об лы сы Қор дай ау да ны Отар стан сы сы нан ба тыс қа қа рай 40 ша қы рым жер де гі Кін дік тас тау ының Ой жай лау шат қа лын да, те ңіз дең гей інен 1200 би ік тік те ор на лас қан. Жар тас қа тү сі ріл ген пет рог лиф тер дің са ны 100-ге жу ық. Пет рог лиф тер дің ішін де қол да ры на най за, ту ұс та ған салт ат ты адам дар дың, бұ ғы ның, түйе нің, өгіз дің бей не ле рі кез- де се ді. Еш кі өл мес пет рог лиф те рі – Ал ма ты об лы сын да ғы Еш кі- өл мес жо та сы бой ын да ор на лас қан қо ла дәу ірі нен сақ тал ған құн ды ес ке рт кіш тер, жар тас қа таң ба лан ған су рет тер. Еш кі- өл мес пет рог лиф те рі Қа зақ стан аумағында ор на лас қан әй гі лі ес ке рт кіш тер ре тін де «ЮНЕС КО Әлем дік мұ ра ны сан да ры» ті зі міне ұсынылған. Еш кі өл мес жо та сы Же ті су Ала тауы ның ба тыс бө лі гін де Тал ды қор ған қа ла сы нан 30 ша қы рым қа - шық тық та ор на лас қан. («Қа зақ үні» га зе ті нен) 3. Ты ныс бел гі ле рін дұ рыс қой ып, өлең мә ті ні н көшіріп жа зың дар. Жер тап пан жер ге же тер Же ті су ым Күр кіл дек Көк су Леп сі Іле Шуым Ас қар дың ас пан сүй ген сі ле кей ін Жан бар ма тат пайт ұғын айт пайт ұғын Бө лен ген бұлт қа мәң гі ме ңі реу құз Ну то ғай қо ға лы көл қо ңыр құ мым Ас қар дан ақ та ры ла ар қы ра ған Жө кең нің кім аң са мас бал дай суын Же ті су кеу дең ас қар ая ғың қол Қо ңың құм мы қы нын да бар сек сеуіл Тау жай лап қо ңыр кү зеп құм ды қыс тап Ол бір маң мал өсір ген өл ке де гі ел Көк тем де құм нан әсем жер бол сын ба Жай қа лып жау қа зы ны раң гүл дер Бой да ғы боз ба ла дай асыр сал са Қо зы сы құй рық та нып дөң ге ле нер (Ілияс Жан сү гі ров) Все учебники Казахстана на OKULYK.KZ * Книга предоставлена исключительно в образовательных целях согласно Приказа Министра образования и науки Республики Казахстан от 17 мая 2019 года № 217 Все учебники Казахстана на OKULYK.KZ * Книга предоставлена исключительно в образовательных целях согласно Приказа Министра образования и науки Республики Казахстан от 17 мая 2019 года № 217 |