Т. Н.Ермекова,Г. М.Найманбаева,Б. М.Найманбаева
жүктеу/скачать 6.15 Mb. Pdf көрінісі
|
| §7.
Қа зақ ки но сы – қа зақ та ри хы 1. Қа зақ ки но сы ның та ри хын бі ле сің дер ме? Қай отан дық фильм дер ді (қазіргі әлде кеңестік) сүйіп тамашалайсыңдар? 2. Ғы лы ми стиль де гі ма қа ла ның құ ры лы мы мен тіл дік ерек ше лік- те рін тал даң дар. Қа зақ ки но сы ның та ри хы Ұлы Қа зан кө те рі лі сі нен кей ін гі ке зең де қо ғам да ғы ала са- пы ран өз ге ріс тер ұлт өмі рі не әсер ет пей қой ма ды. Сон дық тан ұлт тық ки но ның да му та ри хын «көпұлт ты ке ңес ки но сы» де ген ұғым мен ты ғыз бай ла ныс та қа рас тыр мас қа бол май ды. Елі міз дің ки но өн ді рі сі жи ыр ма сын шы жыл дар со ңын да жол ға қой ыла бас та ды. Қа зақ ки но сы ның та ри хын бір не ше ке зең ге бө ліп қа рас ты ру ға бо ла ды. Ал ғаш қы ке зең –1910–1927 жыл дар ара лы ғы – Қа зақ стан ау ма ғын ки но фи ка ция лау ке зе ңі. Бұл кез де қа зақ кө рер ме ні ал ғаш рет эк ран дық шы ғар ма мен та ныс ты, ки но ның құ ді ре тін көр ді, оған аса қы зық ты. Ки не ма тог раф ұш қы ны 1910 жы лы Вер ный (қа зір гі Ал ма ты) қа ла сын да ашыл ған тұң ғыш ки но- те атр қыз ме ті нен бас тал ға ны та ри хи де рек тер ден бел гі лі. Екін ші ке зең – 1928–1938 жыл дар ара лы ғы – қа зақ же рін- де ал ғаш қы хро ни ка лық сю жет ті ки но өн ді рі сі нің пай да бо ла бас та ған тұ сы. Бұл кезде бүкіл әлем дік ки но өне рі нде ды быс- сыз ке зең өтіп, ки но ға «тіл біт ті», мон таж тео рия сы жүйе лен- ді. Ке ңес ки но сы да құ ла шын кең жай ып, Қа зақ стан да «Вос- ток ки но» тре сі нің бір бө лі мі ашыл ды. Тех ни ка лық мүм кін- дік тің шек теу лі бол ға ны на қа ра мас тан, ел өмі рі нен хро ни ка- лық сю жет тер көп теп тү сі рі ле бас та ды. Үшін ші ке зең – 1938–1944 жылдар ара лы ғы – ұлт тық ки но өне рі міз дің қа лып та суы на ал ғы шарт тар ту дыр ған ке зең. Ал ма ты ки нос ту дия сы құ рыл ды, ки нос це на рий лер кон кур сы ұй ым дас ты рыл ды, ки но са ла сы на жа зу шы лар бет бұ ра бас та ды. Қа зақ ки но сы ның ал ғаш қы то лық мет раж ды көр кем филь мі – «Аман гел ді» (реж. Марк Ле вин) тү сі ріл ді. Со ғыс жыл да ры Ал ма ты да шо ғыр лан ған «Мос фильм», «Лен- фильм» си яқ ты ірі ки нос ту дия лар дың қыз ме ті ұлт тық ки но- өне рі міз дің қа лып та суы на ті ке лей әсе рін ти гі зе ді. 242 Ұлт тық ки но өне рі міз дің өр кен дей бас та ған тұ сы – төр- тін ші ке зең – 1945–1960 жыл дар ара лы ғы. Осы жыл да ры Ал ма ты ки нос ту дия сы ның көр кем су рет ті филь мде рі өн ді- ріс ке жі бе ріл ді. Ұлт тық ре жис су ра мек те бі өріс ала ды. Шә кен Айма нов, Мә жит Бе га лин, Аб дол ла Қар сақ ба ев, Сұл тан Қо жы қов тар дың ки не ма тог ра фия лық, шы ғар ма шы лық жол- да ры қа лып та са бас та ды. Ки но са ла сын да кә сі би дең гей де ма ман дар да яр лау мүм кін ді гі ай қын дал ды. Бе сін ші ке зең, 1960–1970 жыл дар ара сы, ұлт тық ки но- мыз дың өр леу жыл да ры бо лып есеп те ле ді. Бұл ке зең де өмір шын ды ғы, кей іп кер пси хо ло гия сы си яқ ты те рең маз мұн ды құ бы лыс тар эк ран дық көр кем шы ғар ма та қы ры бы на ай нал ды. Ки но өне рі мен ұлт тық әде би ет ара сын да ғы бай ла ныс кү шейе түс ті, нә ти же сін де «Қи лы ке зең», «Ата ме кен», «Қыз Жі бек», «Ме нің атым Қо жа», «Тұл пар дың ізі», «Та қия лы пе ріш те», «Ал дар кө се» си яқ ты ки но ту ын ды лар эк ран ға шық ты. Ал тын шы ке зең, 70–80-жыл да ры, әде би шы ғар ма ны эк ран дау дың жа ңа са ты сы ки но ға театр ре жис сер ле рі нің ке луі не ұла са ды. Бұл жыл да ры клас си ка лық әде би шы ғар- ма лар же лі сі мен көп те ген фильм дер эк ран ға шы ға ды. Атап айт сақ: Мұх тар Әуе зов тің «Көк се рек» (1973 ж., реж. Т.Өкеев), Ду лат Иса бе ков тің «Гау һар тас» (1975 ж., реж. Ш.Бей сем- ба ев), Әб ді жә міл Нұр пейі сов тің «Қан мен тер» (1978 ж., реж. Ә.Мәм бе тов), Әну ар Әлім жа нов тың «Жау шы» (1980 ж., реж. Ә.Мәм бе тов) шы ғар ма ла ры кө рер мен ге жол тарт ты. Қа зақ ки но сы ның та ри хын да ғы же тін ші ке зең – «жа ңа тол қын» ке зе ңі. Шы ғар ма шы лық із де ніс тер қа зақ ки но сын та ғы бір дең гей ге кө тер ді, жас ре жис сер ле рі міз ді әлем та ни бас та ды. Соң ғы жыл да ры тү сі ріл ген филь мде рі міз ха лы қ- ара лық ки но фес ти валь дар да жо ға ры ба ға ла нып жүр. Бұл, сөз сіз, ұлт тық ки но өне рі нің зор же тіс ті гі бо лып есеп тел еді. («Қа зақ ки но сы ның та ри хы» оқу лы ғы нан) 3. Сұрақтар бойынша сұхбат құрыңдар. Шешен сөйлеген сынып тас- та рыңды анықтаңдар. 1. Қа зір гі отан дық фильм дер ту ра лы пі кір ле рің қан дай? 2. Ки но дан қан дай тә лім-тәр бие алу ға бо ла ды? 3. Са ған отан дық ки но ұнай ма, әл де ше тел дік ки но ұнай ма? |