Тақырыбы: жобалаудың теориялық негіздері

13 
кең қолданыста жүрген «ОДИ – организационно -деятельностные игры» – 
«ұйымдастырушылық - әрекеттік ойындар» атымен белгілі әдістеме жасалды.
Аталған жүйелі ой - әрекеттері теориясына сай жобалау қызметінің
дамытушылықты көздейтін идеясы тұжырымдамалық және технологиялық 
түрде дәлелденген. Осыған орай, жүйелі ой - әрекеттері әдіснамасы дамыту 
принциптерін табиғи немесе әлеуметтік ортада болып жатқан үрдістердің 
кейбір көріністері ретінде емес, қоршаған ортаны түсінуді ұйымдастыратын 
орта ретінде қарастырылуын ең алдымен талап етеді. Аталған принципке 
сәйкес дамытудың жалпы сипаттамасы белгілі бір жүйенің осы кездегі 
жағдайымен салыстырғанда жобаланып отырған болашақ жағдайының 
басым тұрған құндылық екенін мойындауды білдіреді. Бұл жерде 
жобалаушыға даму қадамдарын жүзеге асырушы «белсенді агент» позициясы 
беріледі, оның санасында өзінің мақсаттық - құндылықтық ұстанымдары 
негізінде болашақтың бейнесі пайда болады және бекітіледі. 
Осылайша, жобалаудың ең басты операционалдық ерекшелігі – оның 
қайта құрулар мен жаңғыртуларға бағытталғандығында, «жобалау белгілі 
бір объектіні жаңа түрге айналдырып, оны қайта жаңғырту қызметін 
атқарады». Осыған сәйкес, жобалаудың басқарудың ерекше қызметі ретінде 
дамытудың маңызы зор екені дәлелденуде. 
Әлеуметтік жүйелерде «қазіргі өркениеттік дағдарысқа рефлексия» 
ретінде өндірістік қызмет салаларында (әкімшілік басқару, өндіріс 
технологиялары т.б.) және өндіріспен байланысы жоқ салаларда – театр, 
бейнелеу өнері, әдебиет, философия, жаратылыстану ғылымы және 
педагогикада жалпы ғылыми және арнайы сипаттағы әдіснамалық 
проблемаларға қызығушылық пайда болды. Жекелеген және бөлек - бөлек
сипаттағы өзгерістерді көздейтін дәстүрлі әрекеттерге қарағанда жаңа 
әдістердің ерекшелігі пәнаралық байланыстарды және тұтастықты көздейді. 
Олар бір жағынан, дәстүрден тыс әдістер, екінші жағынан – адамның жеке 
тәжірибесіне бағытталған әдістер.
Осылайша, басқарудың субъективтік факторларына сай жаңа 
қоғамдағы қайта құрудың барлық күрделі құрылымдарында олардың жүйелік 
байланыстарын сақтап және жүйелік қасиеттеріне сүйене отырып,
жобалаудың мүмкіндіктерін талдау, ұйымдастырушылық қызметінің мәнін 
ашу қажеттігі бар деп есептеледі. 
Күрделі жүйелердегі жобалау стратегиялық бағдарға сай жүйе 
құрылымдарының өзгермелі жағдайларда дамуына мүмкіндік береді, атап 
айтқанда: 
жүйені белгілі бір қызметтері, қарым -қатынастары және қасиеттері 
деңгейінде жетілдіріп отырады; 
жүйенің жаңа қарым - қатынастарын, қасиеттерін және икемділігін 
қалыптастыратын қосымша қызметтерді дамытып отырады; 
тұтас құрылым құрамында пайда болатын жаңа жүйелердің қызметі мен 
орнын қарастырады; 
белгілі бір қызметтердің, қарым –қатынастардың және қасиеттерінің 
өзгерістерге түсуіне сәйкес жүйенің түрленіп отыруын қамтамасыз етеді; 

14 
Көрсетілген бірінші және екінші қызметтер арқылы жүйенің типтік 
ұқсастығы қамтамасыз етіледі, жобалау нәтижелерінің алдын ала
белгіленетіндігі де осыдан болады.
Жобалау қызметінің негізі болып табылатын «жоба» түсінігінің өзі де 
ғылымда түрліше қарастырылғанан көруге болады. Философиялық тұрғыдан 
қарастырушылар оны рухани қайта жаңғыру әрекеттері нәтижесі десе, 
әрекеттік тұрғыдан қарастыру жоба –жобалаудың мақсаты мен нәтижесі деп 
түсіндіреді. Жалпылай келгенде, жоба – «белгілі бір уақыт ішінде жүргізілетін, 
нәтиженің сапасына нақты талап қойылған, ұйымдастыруға қажетті 
құралдары мен қолжетімдік ресурстары айқындалған белгілі бір жүйені 
мақсатты түрде өзгерту» деген пікірге сай дей аламыз, өйткені бұл жобаның 
мақсаты мен нәтижесін көрсетеді. 
Әлеуметтік салаларды дамыту мақсатына жобалаудың сай ресурстық 
ұйымдастыру тиімділігін пайдалану идеясы. Өзгермелі ортада құрамындағы 
элементтердің күрделі, әрі көпжақты өзара байланысы мен өзара 
әрекеттесулері жағдайында күрделі жүйелердің жоғары деңгейдегі тиімді 
қызметін қамтамасыз ететін тетіктерді күні бұрын дәл анықтау мүмкін емес. 
Сонымен қатар, басқаруды қатаң тәртіпте ғана ұстау әдісі оның жұмысын 
баяулатып, өзіндік дамыту, жаңа жағдайларға бейімделу мүмкіндіктерін 
тежейді. Ал, алдын - ала белгіленген мақсатты нақты бағдар ретінде 
пайдалану күрделі жүйелердің икемділігін және өзіндік ұйымдастырылуын, 
оның барлық деңгейлердегі кіші жүйелерінің іс - әрекеттеріндегі дербестікті 
дамытудағы түрлі қатынастардың өзара үйлесімділігін қамтамасыз ететін 
құрал болып табылады. 
Жүйелік тұрғыдан басқарудың ұйымдастырушылық құрылымын 
қалыптастырудың басты ерекшелігі – ондағы басты жауапкершілік қызметтік 
міндеттерді атқару емес, қойылған мақсатқа жетуді көздейтін жобалау 
қызметін реттеу болып табылады. Күрделі жүйелер құрамындағы кіші 
жүйелерде нақты мақсатқа жету жолдарының мазмұндық түрлілігіне
байланысты басқару жүйесі компоненттерінің мақсаттық - бағдарлы 
құрылуы қызметтік бағдарлылыққа қарағанда тиімді екені сөзсіз. 
Жүйелерді басқарудағы мақсатқа бағдарлы ұйымдастырушылық 
құрылым қалыптастырудағы жобалаудың мәнісі әрбір кіші жүйенің басқару 
құрылымы мен деңгейлеріне дербес мақсат пен міндеттер қоюда болып 
табылады, ал бұл мақсат - міндеттердің реттелген жиынтығы үлкен 
жүйенің мақсатын жүзеге асыруға мүмкіндік береді. Сөйтіп, қазіргі 
замандағы күрделі әлеуметтік жүйелерді, соның ішінде білім беруді 
жаңғыртуға қатысты өзгерістердің қарқынды жүргізілуіне байланысты 
ендіріліп жатқан жобалау - әлі де теориялық зерделеу, оны білім саласында 
одан әрі пайдаланудың жолдарын айқындау қажеттігі бар жаңа қызмет. 

15 

жүктеу/скачать 0.51 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: