Тақырыбындағы халықаралық ғылыми-практикалық конференция материалдары

223 
Қай салада болмасын, ондағы жұмыстың нәтижесі сапасымен өлшенеді. Мектептегі сан-саналы 
жұмыстың құйылатын арнасы да білімнің сапасында болатыны даусыз. Бүгінгі білім беру сапасы – бұл 
қоғамымыздың ертеңі. Сол себепті ел болашағының ертеңі мен бүгіні ұлттық құндылықтарға 
бағдарланған сапалы білім мен оны үйлестіруші мұғалімге байланысты болмақ. Осы орайда оқушының 
танымдық, шығармашылық қабілетін дамыту — мектеп мұғалімдердің алдында тұрған жауапты 
міндеттердің бірі. 
Қазақ филологиясының тұңғыш профессоры Қ.Жұбанов қазақ тілі сабақтарында оқушыларға тілді тек 
құрылымдық тұрғыдан игертіп қоймай, сонымен қатар сөз бен сөйлеудің, тіл мен ойлаудың 
байланыстарын да танытып отырудың қажеттігін айтқан. [1, 96] 
Профессор Ф.Оразбаева қазақ тілін танымдық тұрғыдан оқытудың мақсатын – «тіл біліміндегі 
танымдық теорияның ғылыми негіздерін меңгерту арқылы теория мен практиканы ұштастыра отырып тіл 
үйренушінің ой-өрісін кеңейту»,- деп тұжырымдайды. [2, 116]
Сонымен қатар профессор қазақ тілін танымдық тұрғыдан оқытудың бірнеше алғышарттарын атап 
көрсетеді: 
1. 
Қазақ тілі пәнінің білім мазмұнын бағдарламаға сәйкес тілдік қағидаларды басшылыққа ала отырып, 
жалпы адамзатқа тән қасиеттермен сабақтастықта оқыту; 
2. 
Сабақ барысында жеке тұлғаның психологиялық жай күйін ескеру, оның есте сақтау қабілетін, 
жадысын, қабылдау дағдысын, сөйлеу әрекетін жетілдіру; 
3. 
Сабақтағы материал сынып шеңберінен шығып, табиғи орта мен қоғамдық өмірмен байланыста 
оқыту; 
4. 
Тілдік және қатысымдық бірліктердің мағыналық ерекшеліктерін нақты мысалдармен түсіндіріп, әр 
сөздің мағыналық реңкін тіркес пен сөйлем құрамында қолдана отырып, сөзді әр түрлі жағдаятқа сәйкес 
бейнелі жеткізуге үйрету арқылы оқушының танымдық қабілетін жаттықтыруға болатынын айтады. 
[2,119] 
Тілді оқыту сабақтарында оқушылардың танымдық әрекеті мен шығармашылық қабілеттерін 
арттыруда мәтіннің алатын орыны ерекше. Соның ішінде этномәдени мәтінді оқып-үйренуде оқушы 
өзінің шығармашылық ойлау қабілетін дамытып, сол оқыған туындысы негізінде дұрыс пайымдаулар 
жасауға ұмтылады. Мәтіндерді оқу, талдау барысында оқушылардың аялық білімдері мен білім, іскерлік 
дағдылары қалыптасады. Халықтық педагогика негізінде тәлім-тәрбие алады.
Этномәдени мәтіндерді оқылым әрекеті арқылы жүргізуде тиімді әдістерді таңдап алудың, оқылым 
әрекетінің маңызын айқындаудың мәні зор.
Профессор Ф.Оразбаева оқылым теориясын «графикалық таңбалар арқылы қағаз бетіне түскен сөздер 
мен тіркестердің мағынасы мен мазмұнын ой мен сананың нәтижесінде қабылдай отырып, сауатты, 
дұрыс, мәнерлеп, ұғынықты оқу және одан қажетті деректі түсініп, сұрыптап алу»,- деп түсіндіреді. 
Сонымен қатар оқылым процесіне қатысатын төрт негізгі компонентті ажыратып көрсетеді. Олар: 
1. 
Көру мүшелері 
2. 
Ойлау мүшелері 
3. 
Тілдік тұлғалардың таңбалық тізбегі 
4. 
Қатысымдық тұлғалардың мағыналық тізбегі. 
Сонымен қоса әдіскер оқылым түрлерін қолданылу мақсаты мен тапсырмалық көрсеткішіне қарай 
бөлген: 
 
Танымдық оқылым; 
 
Зерделік оқылым; 
 
Ізденімдік оқылым; 
 
Көрсетімдік оқылым. [3, 97] 
Танымдық оқылымда – мәтіннің барлық мазмұны тұтас есте қалмай, соның ішінен өзінің қабілеті мен 
қажетіне қарай ең маңыздысын ұғып пайдаланады.
Зерделік оқылымда – оқушы берілген материалды не мәтінді толық түсініп оқуы керек. 
Ізденімдік оқылымда – оқушы мәтін ішінен өзіне керек фактіні, сілтемені, хабарды іздеп тауып, ең 
керектісін пайдаланады.

224 
Көрсетімдік оқылымда – берілген ақпаратты жүйелеп қарап шығып, оның не туралы екенін қысқаша 
анықтап біледі. [3, 99]
Камбурн (1988) оқылымға арнап мәтін таңдаған кезде мәтін деңгейіне мән берумен қатар оның 
мазмұны да қызықты болуына назар аударған жөн деп тұжырымдайды. Себебі мәтін оқушы деңгейіне сай 
келіп, әрі оқушы үшін қызықты, мыңызды болса, оқушының ол мәтінді зерделеу үдерісі де табысты 
болады.
Карелл (1998) оқылым әрекетін жүргізуде тиімді әдіс-тәсілдерді таңдай білу маңызды екенін атап 
көрсетеді. Оқылым дағдыларын дамытуға арналған жаттығуларды:
1. 
Мәтінді оқудың алдында (оқылым алды); 
2. 
Мәтінді оқу кезінде (оқылым кезі); 
3. 
Оқығаннан кейін (оқылым соңы) деп жіктейді. [4, 29]
Осы іс-әрекеттер жүйесін этномәдени мәтіндерді оқыту барысында «5 – 5 – 1 » әдісін пайдалану 
арқылы іске асыруға болады. Мысалы:

жүктеу/скачать 4.33 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: