Тарих, археология және этнология факультеті
жүктеу/скачать 1.72 Mb. Pdf көрінісі
|
| Әлеуметтік мектеп. Диффузиноизмнің пайда болуымен бір кезеңде
европалық этнологияда онан гөрі жемісті болған әлеуметтік мектеп қалыптасты. Егер эволюционизмнің негізін қалаушылар этнологиядағы негізгі пәнді адамнан іздесе, диффузионистер мәдениеттен, ал, әлеуметтік мектептің өкілдері адамзат қоғамын нысана етіп алды. Қоғамды олар адамдар арасындағы адамгершілік (моралдық) байланыстар жүйесі деп қарады. Әлеуметтік мектептің отаны Франция, ал оның көрнекті өкілі –Эмиль Дюркгейм (1858-1957) болды. Ол ХІХ ғасырдың соңғы онжылдығындағы жаңа ықпалды бағыттың негізін қалаушы. Дюркгейм эволюционистерге қарама қарсы пікірді айта отырып, адамзат қоғамы адамдардың қоршаған орта жағдайына біртіндеп өтетін сатысы емес, ол жабық жүйе, оны зерттеу әлеуметтік фактілерді зерттеу арқылы жүзеге асады. Әлеуметтік фактілер әрекет тәсілдері, ойлау мен сезім, сыртқы ортаның тұлғаға қатынасынан, сондай ақ сыртқы қоршаған орта оған күшпен таңу, т.б. тәсілдерінен тұрады. Осыған байланысты әлеуметтік фактілер сол фактілер жөніндегі біздің ойымыздағы көріністер емес, оның өзі «жеке нысана ретінде» зерттелу қажет. Осы уақытқа дейін, олардың өзі емес біздің санамыздағы олар жөніндегі түсініктер зерттелді, бұл ғылым емес, идеология, - деді Э.Дюркгейм. Осыдан қоғамды танудың жалған сенімі, бір жақты қараушылық шығады. Қоғамның тұрақтылығын оның пікірінше, оның мүшелерінің әлеуметтік ынтымақтастығы қамтамасыз етеді. Қоғамды дамуы мен деңгейіне қарай жіктей отырып, Дюркгейм «әлеуметтік тип» не «әлеуметтік түр» деген түсінікті енгізеді. Жіктеудің негізіне ол ең қарапайым қоғамды алады: ол құрып біткен алғашқы қоғам ордасын алады. Орда күрделі қоғамдық құрылымға дами отырып, ол мүдделері бір қауымға (клан, сол сияқты рулық қауымға) айналады. Өз кезегінде, әртүрлі бірлесулер мен кландардың үйлесуі тайпаны, курия, фратрияны туғызады, одан күрделі қоғамдық организм пайда болып, ол империяға дейін жетеді. Сонымен, Дюркгеймше барлық кез келген қоғам сол алғашқы қоғамның белгілі күрделенген бір түрі деп, түсінуге болады. Дюркгеймнің келесі бір маңызды этносоциологиялық теориясының құрамдас бір бөлігі ұжымдық көрініс. Оның пікірінше, адамзат санасы біртекті емес, ол екі әртүрлі формада өмір сүреді: идивидуальды және ұжымдық. Біріншісі әрбір нақты адамға тән және оның жалпы психикасының ерекшеліктерімен анықталса, екіншісі жекелей адамдарға емес, жалпы барлық топқа бір, ортақтықпен айқындалады. Ұжымдық сана ұжымдық көріністерден – діни сенім нанымдардан, аңыздардан, морал және құқықтық нормалардан көрініс табады. Олар әлеуметтік өмірде тамырланып және барлық әлеуметтік топтармен өңделіп, өзіндік қабылдаудың әртүрлі аспектілерінен көрінеді. Э.Дюркгеймнің ілімін әрі қарай жалғастырған М.Мосс, К.Леви-Стросс, М. Гран, Л.Леви-Брюль болды. Осылардың ішінде француз әлеуметтік мектебінің өкілі Льюсен Леви- Брюлдің (1857-1939) ілімдері этнологияда маңызды рол атқарады. Ол да ұжымдық түсінікті қолдайды, ол адамда өзінің өмірлік тәжірибесі негізінде қалыптаспайды, оның санасында қоғамдық орта арқылы – тәрбие, қоғамдық пікір, әдет ғұрыппен енеді деп, түсіндіреді. Сонымен әлеуметтік мектеп өкілдерінің негізгі идеясы мынада: - Әрбір қоғамда қоғамның тұрақтылығын қамтамасыз ететін «ұжымдық түсініктің» кешені өмір сүреді; - Мәдениеттің қызметі адамдарды жақындастыра отырып, қоғамды Ынтымақтастыру; - Әрбір қоғамның өзінің моралі бар, ол динамикалық өседі және өзгереді; бір қоғамнан басқаға өтуі күрделі үдеріс және ол бір сарынды емес секіріспен жүзеге асады. жүктеу/скачать 1.72 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|