Тарих, археология және этнология факультеті
Қол егіншілігі ШМТ – өндіруші шаруашылық
жүктеу/скачать 1.72 Mb. Pdf көрінісі
|
| Қол егіншілігі ШМТ – өндіруші шаруашылық. Егер иемденуші
шаруашылықта бір ғанаШМТ болса, онда өндіруші шаруашылықта үш тип бөлінеді. Соның бірі қол егіншілігі, ол әдетте мәдени өсімдіктерді өсірумен қосалқы кәсіп үй жануарларымен айналысты. Егіншілік пен мал шаруашылығына өту, яғни өндіруші шаруашылыққа бет алу біртіндеп жүрді. Егіншіліктің негізін жоғары дамыған терімшілік салды, өсімдіктің қандай түрі азыққа жарайды, қай жерден қашан жинау керек, қалай оларды өңдеу керек деген мәселелер туындағанда егіншілік те қалыптасты. Сондай ақ негізін аңшылық салған мал шаруашылығына өту де біртіндеп жүзеге асты. Мал шаруашылығының пайда болу жөнінде де әір түрлі пікірлер бар: жараланған жануарларды не жас малды ет қорына қалдыру, діни ғұрыптарда құрбандыққа шалу үшін жабайы аңдарды пайдалануға аулау және т.б. Осындай жануарларды қолға ұстау мерзімі ұзара түсті, оларды белгілі бір уақыт көлемінде тірі ұстау үшін азықтандыру, арнайы орындарда ұстау қажеттігі туындады. Сонымен қатар оларды ұзақ уақыт қолда ұстау барысында көбейетіндігін де білді. Мұнан басқа адамдар олардан өнім алуды, сүтін сауу, жүнін алуды үйренді, кейін келе ауыр жүк көтеру не көлік құралы ретінде де пайдалана бастады. Алғаш қолға үйретілген ит жоғары палеолитте өтіп, ерекше шаруашылық маңызы болған жоқ. Шаруашылықтың иемденуші түрінен өндіруші шаруашылыққа өтуі мезолитте- неолиттің бас кезеңінде өтті. Өндіруші шаруашылықтың алғашқы ошағы Ескі әлемде б.э.д. Х мыңжылдықта Таяу шығыс пен Азияның оңтүстік шығысында болғандығы жөнінде мәліметтер бар. Алдымен бақша және дәнді дақылдар егіншілігі пайда болды, біраздан кейін басқа да азықтық дақылдар (бұршақ, түйнекті және т.б. тұқымдастар), сондай ақ техникалық (кеенп, мақта және т.б.). Сонымен бірге және біаз кешірек үй жануарларын, оның ішінде ірі және ұсақ малдарды онан кейін басқа түрлерін өсіру қолға алына бастады. Америкада өндіруші шаруашылықтың алғашқы нышандары б.э.д. VIII-VII мыңжылдықта Мексика мен Мезоамерикада және б.э.д. VI-IV мыңжылдықта Орталық Андта байқалды. Жаңа Әлемдегі егіншілік ең алдымен маис (жүгері), картошка, помидор (томат), күнбағыс, асқабақ, мақта және темекі дақылдарымен белгілі болды. Ал мал шаруашылығына келетін болсақ, б.э.д. V- IV ғғ. Оңтүстік Америкаға алғаш қоныс аударушылармен бірге келді, бірақ жануарларды қолға үйретудегі табиғат қолайсыздығынан тек лама мен альпак қана өсірілді. ШМТ қол егіншілігі болған қоғам дамудың алғашқы қауымдық деңгейінде тұрды, бірақ Ескі және Жаңа Әлемнің кейбір аймақтарындағы оның негізінде алғашқы мемлекеттік құрылымдар пайда болды. Олардың экономикасындағы мәдениет дәнді дақылдар, бидай және тары –Европада, күріш-Азияда, маис-Америкада, Африкада түйнек тектес өсімдіктер көбірек өсірілді. ХІХ-ХХ ғғ. Ескі және Жаңа Әлемде қол егіншілігінің орнына жыртпалы егіншілік келді. жүктеу/скачать 1.72 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|