Тема №1: «Тамашала алфавит»
II. «Цаван лук1ути ва дуч1ути дугьби» ибси темала чебкад ихтилат дураберк1ни
жүктеу/скачать 0.95 Mb.
|
| II. «Цаван лук1ути ва дуч1ути дугьби» ибси темала чебкад ихтилат дураберк1ни.
III. Темаличил дархдасунти мисалти дурни ва сагати омонимти гьаладирхьни. 1. Беткахъибх1ели сяг1ят, къяйц1ик1и Нух1 к1ел сяг1ят. 2. Чегиб зугьаси шиша – бячун улкьайла шиша. 3. Мукьрани дергун сага дик1ар гьар атх1еб сага. 4. Асира нуни ц1уб арц, харждарили дахъал арц. 5. Таманбиубмад арх1я, асиб дудешли арх1я. 6. Касили ц1уба кагъар, белк1ун Каримли кагъар. 7. Фотографлизи нуни ках1ейсахъисра сурат, кайсис рангла кьаламти – бирис жагаси сурат. 8. Дуц1арагибх1ели нергъ, гьаббак1иб Гъанила нергъ. 9. Гьаргбаррагу жузла бях1 – вякьсабизур пурсла бях1. 10. Кьяцалангбизур газа – бячун кьяшмауб газа. 11. Ч1ала буршисра или, касиб Чанкурли ч1ала. 12. Хъубзурани ц1а бикьур, бахчалаб вякья бикьур. 13. Х1елуга виталра чисалра салам, гьавулхъан бяркъличи х1еркуси Салам. 14. Г1ярг1я-ч1алализибри нушала бялхъя г1ярг1я. 15. Бялихъуни дерцахъес, к1ибайкабарира тур, бяхъили бугаси тур. 16. Дях1ила кьялубачил дурх1ни хъярхъли иртулри, зугьати кьялубачил ахътерек гьак1бик1улри. IV. Омографунала чебкад ихтилат барни ва илдас мисалти дурни. 1. Мазала дирни бала бишт1атанира бала. 2. Ицули г1ярг1нала баз, рузи рузи абзур баз. 3. Балули г1ях1ли башни, башун Бикали башни. 4. Галгала дях1ц1илиур Зайнабли дурсри лук1и, гьая бирисра или дурайси нешли лук1и. 5. Х1ейгулри нешлис г1урра Г1ябдуллагьла у ахъес, царх1ил г1ямал х1ебаргиб ил кайили уахъес. 6. Чини бячунси вара китайла жагал чини? 7. Умц1уррра х1ерк1ла лут1и баргес урчила лут1и. 8. Х1уни итини итни баласри, марлира, итни барх1и х1якьира ну х1ушачи. 9. Ванабиалли урхьу, вазахъес узи урхьу. Баян. Ишдигъунта дугьби дек1ар-дек1арти гъайла бут1нили диубли дашар. V. Х1улбук1рила манзил. Валих1ян дарсличи къанкайуб. Г1яш-г1яшли кьут1дяхъили, ил класслизи ух1навхъун. Урузиубдешли урши селра эс х1ейрули дадкайзур. – Валих1ян, гьари х1ела салам? – пишяхъиб учитель. – Г1елавад лявкьули хев, – х1унт1ениубли, жаваб чарбатур уршили. VI. Разити назмурти. – Наб чакар х1еги рик1ар, Ц1удара х1улбар Чакар, – Муридешли рукули Журугдиуб ляжубар. ***
Нушала ник1а Муса. Дугели усаайчи, К1ухдик1ахъу мер-муса. ***
Къунзкайк1ули сай Камал. Ири-камал камтала Х1ебирусиван г1ямал. ***
Вялхъя урши сай Мурад – Хъябшсила, ухънасила Биру итмадан мурад. ***
Бик1ар ц1удара къяна, – Къунба бугьули г1ямру Къянби-ургар аркьялра. ***
Хамис хамси сар бик1ар. Хамси сарил х1ебалас, Хариси риъни балас Ак1убси дунъяличи. ***
Вак1илри Кьади кьакьа Кьакьадаили дабри Дуи сунна кьасани. VII. Къалабали ая. Ца жумяг1 барх1и Жумяг1 Жумяг1лизи жирик1и: – Ва Жумяг1, г1урла жумяг1 Рашигу жунабличи! VIII. Хъарбаркь. Назмулизир цаван дуч1ути дугьби дургни. Байрам Байрамлис гьар барх1и Байрумти сари: Сагал дусла байрам Чесабиули. Рузизи ибгахъес Буруш батурли, Дура убшар урши: Кьанирус или, Репетицияби Гьалар сар или. Барткелван кункли ил Сай т1ях1ик1уси. Манай улугь кьяйда, Сай ил уч1уси, Кумек х1ебаралра, Неш гьимх1ерурк1ар, Улхъули чеибмад Дудеш х1улурк1ар. – Х1у кайрул мер х1унил Х1ебгулри или, Рургъаллира рузи, Иргъуси х1ейрар. – Сецад талих1 сабив Пагьла вег1 виъни – Х1язлис ах1енгу наб Байрам бихьибси, – Шят1бяхъили хъяша Дигнавях1 вашар. ХI. Кружокла итогуни каъни. Ишбарх1и нушани аргъира. 1. Цаван дуч1ути ва лук1ути дугьбас омонимти бик1ни. 2. Илдигъунти дугьбала мяг1нуби дек1ар-дек1арти диъни. 3. Дек1ар-дек1арти гъайла бут1нази кадурхути, амма цаван дуч1ути ва лук1ути дугьбас омографуни бик1ни. Х. Хъули х1янчи бедлугни. Цаван лук1ути ва дуч1ути дугьби дучес ва тетрадунази делк1ес. Тема 9. Ца х1ярпличил дек1ардулхъути дугьби. Кружокла мурадуни: а) дарган мезла лук1нила кьяйдуртачи буч1антала пикри бях1чиаэс; б) дарган девличи дурх1нала диги ак1ахъес. Кружокла г1яг1ниахълуми: суратуни, схемаби, методикала пособиеби. Кружокла каргьни. I. Хъули х1янчи ахтардибарни ва баянбарни. II. «Ца х1ярпличил дек1ардулхъути дугьби» ибси темаличила ихтилат дураберк1ни. III. Темаличил дархдасунти мисалти дурни ва «Гьари даргая дугьби…» бик1уси х1яз дураберк1ни. К1илизанти диубли, Гьардухъи сари х1урпри. Гьалмагъдикес х1ейубти Дархькадатурли х1урпри. Дашира чардирех1е Дебшибти к1илизанти. Къяйлизи т1ашдатурли, Цаладирхъех1е дугьби. 1. - - - к1 - . - - - ц1 - . Галгала камлизибад – к1 – калун, Х1ебикьусилизибад – ц1 – калун. 2. - - - - и - . - - - а - . Мурхьси г1якьлула вег1ла – и – калун, Дункъяла г1ялам халкьла – а – калун. 3. Къ - - - - . ч - - - - - . Урца г1ябуллизибад къ – калун Кьукьала лигубала ч – калун. 4. Къ - - - - . б - - - - - . Кагъарла арцлизибад къ – калун Убушлизибад цунни б – калун. Жавабти. 1. Г1янк1а – г1янц1а. 2. Г1ялим – г1ялам. 3. Къярда, чярда. 4. Къуруш – буруш. IV. Ишди г1ергъити дугьбазир мяг1нуби дарсдирахъути х1урпрала уди тугъаая. Берцес – берц1ес – беркес – берк1ес – беркьес – берчес – берхьес. Бигьи – биг1и. Дец1 – бец1. Бек1 – дек1. Диъ – ниъ – миъ. Азбар – акбар. Арши – урши. Шала – бала. Беркала – бергала – бержала. Бурала – дурала. Бурук1 – буругъ. Балга – далга. Вац1а – ваца. Далай – дарай. Куц – гъуц. Бирк1ан – бирц1ан – бирцан. Буйрукъ – къуйрукъ. Т1ент1 – к1ент1. Гурда – мурда – хурда – журда. Г1еба – г1ена – г1ежа. Кьанц1а – хьанц1а. V. Кружокла итогуни каъни. Ишбарх1и нушани аргъира. 1. Дарган мезлизир ца х1ярпличил дек1ардулхъути дугьби дахъал лерни. 2. Ца х1ярпличил дек1ардулхъути дугьбала мяг1на дек1арси биъни. 3. Ца х1ярпличил дек1ардулхъути дугьбазиб хат1а баралли, абзурли предложениела мяг1на барсбирни. VI. Хъули х1янчи бедлугни. Цаван лук1ути ва дуч1ути дугьби дучес ва тетрадунази делк1ес. Тема 10. Сих1рула дугьби. Кружокла мурадуни: а) дарган мезла лук1нила кьяйдуртачи буч1антала пикри бях1чиаъни; б) дарган мезличи дурх1нала диги мурхьдиахъни. Кружокла г1яг1ниахълуми: суратуни, схемаби. Кружокла каргьни I. Хъули х1янчи ахтардибарни ва баянбарни. II. Ца х1ярпличил дек1ардулхъути дугьбачила ихтилат даимбарни. III. Х1яз «Сих1рула дугьби». Ца х1ярп барсбирули, сагати дугьби алк1ахъни. Дугьбазиб барсдеш алк1ахъути х1урпрала уди тугъиъни. 1. «Къама» ибси дев «ваца» ибси девличи шурбатирая. 2. «Г1инц» ибси дев «чинт1личи» ибси девличи шурбатирая. 3. Кьар – шинничи шурбатирая. 4. Х1яж – къумличи шурбатирая. 5. Вава – хъараличи шурбатирая. 6. Урк1и – арзиличи шурбатирая. 7. Унза – ублаличи шурбатирая. 8. Чат1а – Зиначи шурбатирая. 9. «Т1ент1» ибси дев – «к1ант1» ибси девличи. Жавабти. 1. Къама – т1ама – т1акьа – вакьа – вац1а – ваца. 2. Г1инц – г1инт1 – чинт1. 3. Кьар – шар – шан – шин. 4. Х1яж—гъяж – гъям – гъум – къум. 5. Вава – дава – даба – хъаба – хъара. 6. Урк1и – урши – арши – арзи. 7. Унза – убза – убла. 8. Чат1а – к1ат1а – к1ана – к1ина – Зина. 9. Т1ент1 – к1ент1 – к1ант1. VI. Ца х1ярпличил дек1ардулхъути дугьбачил х1язани дирни. Х1яз «Дев г1еббура». 1. Т1 – личил палтар ицис, Р – личил духьби рурчис. К1 – личил лукъх1елукъас, Сецад буч1аслира М… 2. – Ну лебтачиб ц1акьсира Халаберхур… (…) Чичи бях1чибизасра, Дяръили руржахъулра. – Ц1акь лебу гьат1и х1ела? – Ургаберхур… (…). Чех1ебаили бургуд, Ну чедиберхурх1ели, Караматдеш дунъяла. 3. Хъучир диг1ун анк1или Агь, ц1ерхьбиахъуб…(…) Хамбиуб ил, арбякьун Чебаэс зумал… (…) Жавабти. 1. Т1ас, рас, к1ас, мас. 2. Буреба, х1уреба. 3. Ваца, вац1а, Х1яз «Деткахъибти х1урпри дургули, дугьби детаахъая». 1. … урда – ил вац1ализиб бирар, ургубалабра бирар. 2. … урда – ил урчиличив вирар, валриличивра вирар. 3. … урда – ил вахъ усалси вирар, 4. … урда – ил дагъала бек1личиб даим х1унт1енни бирар. Жавабти. 1. Гурда. 2. Мурда. 3. Хурда. 4. Журда. VIII. Тема аргъилил ахтардибарни. Ишбарх1и нушани аргъира: 1. Дарган мезла лук1нила кьяйдурти дархьли дузахъес г1яг1нили биъни. 2. Нушала мезла гьарил девличи мурхьси пикри бях1чиаэс г1яг1нили биъни. 3. Дарган мез дагьес багьандан, илди дигахъес г1яг1нили биъни. ХI. Хъули х1янчи бедни. Ца х1ярпличил дек1ардулхъути дугьби дучес ва тетрадунази делк1ес. Тема 11. Ца х1ярпличил дек1ардулхъути дугьби. Кружокла мурад: а) дарган мезла лук1нила кьяйдуртачила буч1антала багьуди имц1абиахъес; б) дарган мезличи дурх1нала диги мурхьдиахъес. Кружокла г1яг1ниахълуми: суратуни, схемаби, Р. Мях1яммадовла «Тамашала грамматика». Кружокла каргьни I. Хъули х1янчи ахтардибарни ва баянбарни. II. Ца х1ярпличил дек1ардулхъути дугьбачила ихтилат даимбарни. III. Х1яз «Х1урпрала мер барсбирули, сагати дугьби алк1ахъни». Кура – рука. Ц1ули – луц1и. Унза – зуна. Анк1и – к1ина. Убза – буза. Мура – амру. Ахир – риха. Барият – Рабият. Хъара – архъа. Х1яра – арх1я. Унра – нура. Урчи – чури. IV. Далдикибти х1урпри кадалтули, дугьби детаахъая. 1. Адамти жявли бел…ун. 2. Диъ г1ях1ил бел…ун. 3. Х1янчи жагали бел…ун. 4. Жуз к1ина бел…ун. 5. Анк1ила гавлаг бел…ун. 6. Сагаси хъали бел…ун. 7. Гъярц1а гьая бел…ун. 8. Халжалла бях1 бел…ун. 9. Г1ярг1я пух1лала бел…ун. Жаваб. Далдиркути х1урпри сари: х1, хь, к1, ч1, кь, ш, с, к, т1. V. Х1яз «Деткахъибти х1урпри даргая» жүктеу/скачать 0.95 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|