Терминологиясы



Pdf көрінісі
бет20/124
Дата07.02.2024
өлшемі1.84 Mb.
#491029
1   ...   16   17   18   19   20   21   22   23   ...   124
революция, совет, теория, практика, тенденция, меди-
цина, хирургия, климат, абсолютный, конкретный т.с.с. 
халықаралық сипаты бар терминдерді сол түпнұсқадағы 
қалпынша қазақ тіліне аудармай алу; екінші шарт бойынша, 
əдеби тілдер тəжірибесінде аударылып алынып жүрген про-
изводство, труд, деньги, корень, стебель, мышцы, деление, 
умножение тəрізді халықаралық терминдерді аудару керек. 
Ал сословие, состав, клетка, слет сияқты қазақ тілінде ба-
ламасы жоқ немесе терминнің қазақша нұсқасы бастапқы 
мағынадан ауытқитын болса, онда оны аудармай алған жөн.
Үшіншіден, əртүрлі ғылым салаларына ортақ термин-
дер болуы мүмкін. Мысалы, материя термині философия 
мен физикада, түбір термині математика, ботаника жəне 
лингвистикада, реакция термині химия, биология жəне сая-
си ұғым есебінде, экскурсия сөзі оқу-ағарту ісі мен физио-
логия ғылымында кездеседі. Бұларды сол бірыңғай түрде 
қалыптастыру керек.
Төртіншіден, əрқилы жағдайда əр алуан мағынаны 
білдіретін мануфактура (тарихи-экономикалық жəне товар-
тану мағынасында), продукт (өндіріс өнімі жəне азық-түлік 
мағынасында) сияқтылар бір пəнде термин ретінде алынсын 
да, екіншіде жай сөз ретінде аударылсын.
Бесіншіден, халықаралық терминдер орысшада қалай 
алынса, қазақшада да солай алынады. Егер ол сөздерді таң-
балайтын кейбір əріптер жетіспесе, қазақ алфавитінің бар 
мүмкіндігі пайдаланылатын болсын. Мысалы: роrта (фор-
ма), qіmіa (химия), rebolutsіja (революция) т.б.
Алтыншы тармақ бойынша, аударуға келетін терминдерді 
аударғанда оның ғылыми мəні дəл берілуін қадағалау қажет. 


75
Аудару кезінде қазақ тілінің грамматикалық ерекшеліктері 
қатаң сақталуы тиіс. Веrіlіs – передача, kopkіl – много-
угольник, toqьma – текстиль, təqіrіjbe – практика тəрізді 
терминдерді түсініксіз ететін жасанды сөзжасамға үйір 
болмаған жөн.
Жетінші тармақта былай деп көрсетіледі. Есім жəне 
есімденген етістік түріндегі халықаралық (интернационал) 
терминдер сол түрінде алынсын. Ал -изация, -ификация, 
-ация жұрнақтарымен келетін машинизация, электрифика-
ция, объективация сөздеріне қазақ жұрнақтары жалғанып 
алынсын (машиналандыру, электрлендіру, объективтену).
Ал -ский, -ный жалғаулары арқылы жасалған анықта-
уыш сын есімдер қазақшасында қысқартылып популар кітап 
(популярная книга), абсолют шама (абсолютная величи-
на), буржуаз идеология (буржуазная идеология), эктсен-
сив шаруашылық (экстенсивное хозяйство), дифференциал 
теңгерме (дифференциальное уравнение) түрінде алынуға 
тиіс. Сондай-ак, түбір сөздің к дыбысы ч-ға айналып -ский 
жұрнағымен келетін сын есімдер жалғауы қазақшасында 
қысқартылып электр шам (электрическая лампа), физика 
география (физическая география) т.б. түрінде берілсін.
«Изолировать», «машинизировать» тəрізді есімнен бол-
ған етістік формалар қазақ тілінің жұрнақтары арқылы изо-
ляциялау, машиналандыру деп аталсын.
Сегізінші тармақта халықаралық терминология тəжіри-
бесінде қолданылып жүрген кейбір -ист, -изм тəрізді суф-
фикстер мен ре-, син-, де-, ант-, контр- тəрізді сөзалды 
префикстерінің қазақ тілінде баламасы жоқ болғандықтан
термин сөздермен бірге бұлар да қабылдансын, басқа қо-
сымшалардың бəрінде қазақша түрінде алу керек.
Тоғызыншы тармақта қысқарған сөздер жайы əңгіме бо-
лады, авто, аэро, авиа т.б. қазақ сөздерімен біріктіріп, ав-


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   16   17   18   19   20   21   22   23   ...   124




©dereksiz.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет