Түркі академиясы халықаралық Ұйымы йүСҮП ҰЛЫҚ хас-хажиб баласағҰНИ
жүктеу/скачать 1.36 Mb. Pdf көрінісі
|
| жақсы» деген атты алды? Аудармашы С.М.Ивановтың
түсіндіруі бойынша Заһһақ – Иран елінің эпикалық аңыздарында, соның ішінде Фирдоусидің «Шаһнама» дастанында да айтылып жүрген аңыздық қаніпезер бір ел билеуші, өзі жексұрын болған көрінеді. Оның екі иығында екі жылан жатады-мыс, Заһһақ оларды адамның миымен асырайды екен. Фаридун (Афридун) да – Ираннын мифтік билеп-төетеушісі, атақты Жәмшидтің тұқымы. Ол Заһһақты тақтан түсіріп тас қамал-үңгірге қамап тастапты. 274. Құты арылмас Алп Тоңа Ер еді (Алып Ер Тоңа) – көне түркі халықтарының эпикалық батыры. Ж.Баласағұни басқа авторлар сияқты оны Тұран жұртына елбасы болған Афрасиабқа теңейді (Тұран – «түріктер елі» деген сөз, кейінірек оны Түркістан деп атайтын болған). Фирдоусидің «Шаһнамасында» Афрасиаб бүкіл түркі жұртшылығының билеуші батыры ретінде суреттелген. Тауратта ол Яфеттің ұлы, өзі – түрік деп көрсетілген (С.Н.Иванов). М.Қашқаридың «Диуану луғат-ит-түрк» деген еңбегінде ел аузынан жиналған «Алып Ер Тоңаны жоқтау» деген жыр бар (Ә.Құрышжанұлы. Ескі түркі жазба ескерткіштері. 2001, 306 - 307 б.). 351. Одғұрмыш қолжазбада оның атын «Афийат деп жорыдым» деп айтады. Араб тіліндегі «афийат» сөзі «денсаулық» деген мағына береді. «Древнетюркский словарь» (қысқаша: ДТС) бұл сөзді «здоровье» деп аударады: аның да басасы бу Одғурмыш 545 ол // муны «афийат теб өзүм йөрміш ол» («следующий, после него – Одгурмыш, // это [имя] я истолковал как здоровье») деп берілген [ДТС, 16]. Қара сөзбен жазылған алғы сөзде Одғұрмыштың аты, танымдық таһаллусы – «Қанағат» деп келтірілген. Осы сөздікте: Одгур («будить»), Одгурмыш («пробуждающий»). Бұл өзі – тақуа адам. Аз ғана нәрсені қанағат тұтып, өз бетімен Аллаға тағат- ғибадат ететін, өзін-өзі ояу ұстап (дін жолымен алып қарағанда), бетіне шаң жуытпай өзін-өзі таза ұстап (гигиена тұрғысынан алып қарағанда), денсаулығын қатты қадағалап жүрген (медицина бойынша) кемеңгер ойдың иесі, белгілі оқымысты, сонымен бірге барынша қарапайым адам болғанға ұқсайды. Ескерту: «Құтадғу біліктің» басқа нұсқаларында осы сөз «ақибат» болып жазылған. Ол орысша «последствие, исход, результат, конец» болып аударылады [ДТС,48]. С.Н.Иванов осы вариант бойынша аударған [357-бәйіт]. А.Егеубаев «ақыбет – ақырет (?)» деген «түсінік» береді [357- бәйіт]. 362. «Отыз» жиды – сарп етті оны «елуі», Не болады сонда «алпыстың» келуі? Бұл бәйіт «отыз жастың жинап-тергенін елу жас келіп қайтарып алды, Енді алпыс жас келіп елу жасқа қол салса не қылар екен?» деген мағына береді. 380. Тіліме де таным берген өзі еді. «Құтадғу білікте» (қысқаша: ҚБ-те) тануқлуқ (орысша: «свидетельство», қазақша: «куәлік, айғақ»). Бұл жерде әңгіме Алла тағаланың авторға ислам дінін мойындап, оны уағыздап, оның символын білдіретін «Ла- Иллаһа Иллал-л-лаһ, Мұхаммед расул-л- Аллаһ» («Құдайдан басқа Құдай жоқ, Мұхаммед – оның елшісі») деген аятты айта білу танымын (калимаға тілін келтіруді) бергендігі туралы болып отыр. 386. Ақтық демім шаһадатпен үзілсін. «Шаһадат» – араб тілінде ислам дінінің символын білдіреді (Түркіше: тануқлук), 380-сілтемені қараңыз. 490. Ол – Көсеміш, о да мұны қостапты. Көсеміш – «қалаулы» деген мағына береді. Сөз түбірі – көсе (күсе) «қалау, сағыну» (ДТС,329). 493. Ерсіг деген хажиб бир ед өзі бір, Жақын еді патшаменен сөзі бір. Ерсіг көне түрік тілінде «батыл, ержүрек, айбынды, қажырлы, қайратты» деген мағына береді. 546 757. Бір селебе пышағы бар қолында, Шекер – оңда, ащы суы жүктеу/скачать 1.36 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|