Тулегенова газиза адилбековна

40 
Қаралған ғылыми еңбектерде «патриоттық тәрбие» ұғымына басқаша 
анықтама беріп, жеке құрылымның ерекше құрылым ретіндегі 
маңыздылығын атап көрсетеді. Егер «бағдар» ұғымын осы жерде 
қарастыратын болсақ, онда ол екі жолмен қарастырылады: 
- 
мақсатты адамның эмоционалды жағдайы: қызығушылық, 
берілгендік, белсенділік, икемділік. Бұл өнер әлеуметтік қызметті сәтті 
жүзеге асырудың басты шарты болды. 
- бағдарлау сапасы: көзқарас, сенім, идеал, дүниетаным. Ол ізгіліктер 
әлеуметтену процесінде қалыптасады және әр адамның кеніштері алтынның 
белгілерінің бірі ретінде белгіленеді. 
Адамның өмірлік бағдарының әлеуметтік-психологиялық дамуы оның 
білімі, тәрбиесі мен тәрбиесі үшін маңызды екені белгілі. 
Кейбір ғалымдар патриоттық тәрбиені адамның жалпы әлеуметтік 
бағыты деп санайды, ал басқалары патриоттық тәрбиені адамның әлеуметтік 
құндылықтарға субъективті қатынасы деп санайды.
«Патриоттық тәрбие» ұғымына әлеуметтануда былайша анықтама 
берілген: «Жеке тұлғаны патриоттық тәрбиелеу - бұл тұлғаның белгілі бір 
әлеуметтік-патриоттық тәрбиеге деген мақсаты, яғни әлеуметтік-патриоттық 
тәрбиенің белгілі бір тобына қатынасы». Сонымен, патриоттық тәрбие - бұл 
адамның қоғам дамуының ерекшеліктерін біліп, оның «Менің» біліп, оның 
«Менің» мәні мен маңыздылығын сезіне білу қабілетінің көрінісі деп айта 
аламыз. 
Ал философия ғылымында патриоттық тәрбие екі түрлі сипатталады: 
- Біріншіден, қоғам үшін жеке тұлға үшін құндылық деңгейі, 
талаптарға және оның нақты жағдайына сәйкес келеді; 
- екіншіден, адам үшін құндылық қаншалықты құнды және олардың 
қажеттіліктеріне қаншалықты сәйкес келетіндігін айтады. 
Патриоттық тәрбиенің адам өміріндегі рөлі психология ғылымында 
көрінеді. Психологтар патриоттық тәрбиенің маңыздылығын тұлғааралық 
қатынастар тұрғысынан атап өтіп, патриоттық тәрбие тұлғаны реттеуде 
ерекше рөл атқарады дейді (М.Г. Казакина, Д.Н. Узнадзе, С.Л. Рубинштейн 
және т.б.). Кеңес психологы В. Мясищевтің пікірі бойынша: «Патриоттық 
тәрбие - бұл жеке тұлғаның рухани дамуының өзегі, жеке тұлғаның қоғамға, 
белгілі бір топқа, еңбекке және өзіне деген саналы қатынасы болып 
табылады». 
Психолог С.Л. Рубинштейн [43, б. 45] патриоттық тәрбиені әлеуметтік-
психологиялық тұрғыдан қарастырып, өзіндік теориясын ұсынды. Оның 
пікірінше, құндылықтар мектебі адам іс-әрекеті процесінде адамның 
қажеттіліктерін қанағаттандыруда белгілі бір реттеуші рөл атқарады. 
Сонымен қатар, адамның бойында патриоттық тәрбиенің болуы адамның 
қоршаған ортаға және қоғамға немқұрайлы қарауының көрсеткіші болып 
табылады. Оның ойынша, адамның ішкі әлеміндегі өзгерістер нәтижесінде 
белгілі бір құндылықтар өзекті, негізгі қажеттіліктерге айналады. 
Қажеттіліктің екі түрі бар: табиғи қажеттілік және әлеуметтік қажеттілік. 

41 
Табиғи қажеттіліктер: адамның күнделікті өмірде тамақ, киім, баспанаға 
қажеттілігі. Әлеуметтік қажеттіліктер: әлеуметтік белсенділік, еңбекке 
ұмтылу, рухани әлемге қызығушылық. Адамның маңызды қажеттіліктерінің 
бірі - патриоттық тәрбиені тану және қабылдау. Шынында да, патриоттық 
тәрбиені тану арқылы адамның мінез-құлқы реттеліп, белгілі бір дәрежеде 
жеке тұлғаның әлеуметтік тәртібі қалыптасады. Патриоттық тәрбиенің 
психологиялық табиғаты қажетті қатынас, қызығушылық және мотивациямен 
анықталады.
Атақты психолог Д.Н. Узнадзенің [44, б. 81] зерттеу барысында 
патриоттық тәрбие адамды белгілі бір мақсатты іс-әрекетке дайындаудың бір 
түрі ретінде қарастырылады, бір жағынан, сан алуан құбылыстардың 
мағыналық сипаттамаларын санаға бейнелеу және шоғырландыру және 
маңыздылығын анықтау. Субъект үшін объект. Әрекет - бұл адамның рухани 
өмірінің байлығы, ақыл-ой тереңдігі, қайғы-қасірет, қиял мен ерік-жігер, 
икемділік пен мінез-құлық. Іс-әрекет адамның өмір салтын анықтайды, 
белгілі бір мақсаттағы іс-әрекет қоршаған ортада көрініс табады және мінез-
құлық процесіне айналады. Адам әртүрлі жағдайлардың әсерінен өзара 
әрекеттеседі. Мұны келесі сызба түрінде ұсынуға болады: Қажеттілік - Іс-
әрекеттің қажеттілігі; Әрекет - бұл қажетті әрекет.
А.И. Титаренконың [45, б. 115] зерттеулері көрсеткендей, патриоттық 
тәрбие - бұл адамгершілік тұжырымдамасына ұмтылатын жалпы бағалау-
командалық, оның әрекеті мен мінез-құлықты мақсатты түрде реттеуді 
қамтамасыз ететін бірлік. Патриоттық тәрбие адамның ішкі жағдайын 
сипаттайды және оның санасының нақты құрылымы болып табылады. 
Сонымен, патриоттық тәрбие - бұл адамның ынтасын реттейтін, 
байланыстыратын, негіздейтін фактор. Патриоттық тәрбие жеке тұлғаның 
рухани дамуының негізі болып табылады және қоғамның қоғамға, еңбекке 
және өзіне деген саналы қатынасының тұтас жүйесі түрінде көрінеді. 
Сонымен, патриоттық тәрбие бастауыш сынып оқушыларының идеалдары 
мен сенімдерін анықтайды, бұл олардың тұлға ретінде қалыптасуында 
жетекші рөл атқаратын тұлға құрылымы. Бұл теориялар бастауыш 
сыныптардағы гуманитарлық пәндерді оқыту арқылы оқушыларға 
патриоттыққа тәрбиелеудің алғышарты деп санаймыз. Патриоттық тәрбие 
жүйесінде шараның дұрыстығы табылған кезде жеке тұлғаның тұрақты және 
өзгермелі өмірге дайындығы көрінеді. Патриотизмді тәрбиелеу адамға 
маңызды және маңызды емес деп санайтын жағдайларды ажыратуға 
көмектеседі. Бұл адамның әлеуметтік, интеллектуалды және шығармашылық 
қызметін анықтауға да әсер етеді. Адамның патриоттық тәрбиесін сезіну 
қоғамдық өмірдің айнасы болып табылатын қоғамдық сананы қалыптастыру 
үшін маңызды. Патриоттық тәрбие сезімі арқылы адам осы құндылықтарға 
саналы түрде ұмтылады және оларды өзінің өмірінің негізгі принциптері 
ретінде қолданады. Патриоттық тәрбие тұлғаның маңызды сипаттамасы 
ретінде адамға қоғамның даму ерекшеліктерін сезінуге және оның әлеуметтік 

42 
ортасына енуге көмектеседі және адамның ойлау тәсілін, әлеуметтік бейнесін 
анықтайды (А.И. Титаренко).
Қазіргі қоғамның білім беру жүйесіндегі маңызды міндеттерінің бірі - 
жас ұрпақты әлеуметтік маңызды құндылықтарға баулу. Себебі адамның 
белгілі бір құндылықтарға бағдарлануы оның бүкіл өмірлік тәжірибесіне әсер 
етеді, ал адам көптеген құндылықтарды осы құндылықтардың көмегімен 
шешеді.
Жеке тұлғаның санасындағы патриоттық тәрбиенің тетіктері жеке 
тұлғаның рухани қажеттіліктерін түсінуге көмектеседі. Олар жеке тұлғаның 
өзін-өзі анықтауы, белгілі бір әлеуметтік-патриоттық тәрбиеге ұмтылуынан 
көрінеді және өзін-өзі реттеу мен өзін-өзі жүзеге асыруда шешуші рөл 
атқарады. Әр адамның мінез-құлқының негізгі сипаттамалары оның 
патриоттық тәрбиесімен де анықталады. Көптеген педагогикалық 
зерттеушілер өз еңбектерінде адамды патриоттыққа тәрбиелеу кез-келген 
қоғамда баланы тәрбиелеу объектісі, мақсатты ықпал ету объектісі деп 
санайды және олардың әрқайсысы өз тұжырымдарын ұсынады (4-кесте). 
Кесте 3 - «Патриоттық тәрбие» ұғымына берілген анықтамалар 
Р
/с 
Авторлардың
аты-жөні 
Анықтамалар 
1 
2 
3 
1 Мясищев В.И. 
Патриоттық тәрбие - бұл жеке тұлғаның рухани 
дамуының орталығы, жеке тұлғаның қоғамға, белгілі 
бір топқа, еңбекке және өзіне деген саналы 
қатынасы. 
2 Рубинштейн С.Л. 
Адам бойында патриоттық тәрбиенің болуы - 
адамның қоршаған орта мен қоғамға немқұрайлы 
қарауының көрсеткіші. Адамның ішкі әлеміндегі 
өзгерістер нәтижесінде белгілі бір құндылықтар мен 
негізгі қажеттіліктер өзекті бола бастайды. 
3 Узнадзе Д.Н. 
Патриоттық 
тәрбие, 
бір 
жағынан, 
әртүрлі 
құбылыстардың мағыналық сипаттамаларын білуден 
және объектінің субъект үшін маңыздылығын 
анықтаудан көрінеді, екінші жағынан, іс-әрекетке 
жеке дайындық формасы ретінде қарастырылады. 
4 Титаренко А.И. 
Патриоттық 
тәрбие 
- 
бұл 
адамгершілік 
тұжырымдамасының 
жалпы 
бағалауыштық 
мотивациясы, оның әрекетін қамтамасыз ететін 
бірлік, мінез-құлықты мақсатты түрде реттеу. 
5 Круглов Б.С. 
Патриоттық тәрбие оқушылардың мақсаттарын, 
идеалдары мен сенімдерін анықтайды. Ол үшін 
маңызды немесе маңызды емес жағдайларды 
ажыратуға көмектеседі. 

43 
3 – кестенің жалғасы 
1 
2 
3 
6 
Кирьякова А.В. 
Патриоттық тәрбие өзін-өзі анықтауда, өзін-өзі 
реттеуде және өзін-өзі жүзеге асыруда шешуші рөл 
атқарады. 
7 
Казакина М.Г. 
Патриоттық тәрбие - бұл іс-әрекет пен мінез-
құлықтың әлеуметтік мәнді үлгілерін сіңіру 
нәтижесі ретінде қарастырылатын жеке тұлғаның 
ерекше құрылымы. 
8 
Нұрғалиева Г.Қ. 
Патриоттық тәрбие - бұл оқушының құндылық 
қабілеттері, оның сапасы, іскерлігі және адамның 
ішкі әлеуеті. Патриоттық тәрбие адамның сезімін 
оятады, әрекеттердің себептері мен салдарын 
анықтайды, 
осыған 
байланысты 
әрекеттерді 
реттейді, олардың жүзеге асырылуына ықпал етеді. 
9 
ҚұдышеваБ.К. 
Патриоттық 
тәрбие 
адамның 
барлық 
іс-
әрекеттерінің мотивациясына және әрбір жеке 
тұлғаның мінез-құлық мотивтеріне әсер етеді, 
сондықтан патриоттық тәрбие - белсенді өмірлік 
ұстанымдар мен еңбекке саналы қатынасты 
қалыптастырудың бірден-бір тиімді әдісі. 
10 Тілеуова С.С. 
Жеке тұлғаның білім деңгейіне осы адамның 
патриоттық 
тәрбиесінің 
көрінетін 
белгілері 
бойынша баға беруге болады. 
 
«Патриоттық тәрбие» тұжырымдамасының мәнін ашатын ғылыми 
еңбектерді талдай отырып, біз мынандай тұжырымға келеміз: 
- патриоттық тәрбие қоғам дамуының ерекшеліктерін қабылдау нысаны 
бола отырып, оқушылардың өмірлік ұстанымдарын анықтайды және жеке 
тұлғаны қалыптастыруда маңызды рөл атқарады; 
- патриоттық тәрбие адамның маңызды сипаттамасы ретінде оның 
мінез-құлқын қалыптастыруда жетекші рөл атқарады; 
- патриоттық тәрбие адамның дүниетанымын анықтайды, оның 
әлеуметтік, интеллектуалды және шығармашылық қызметін көрсетеді. 
- патриоттық тәрбие - бұл болашақ, ол болашақтағы іс-шаралар 
жоспарын анықтауға үлгі болады. 
Жеке тұлғаның санасына әлеуметтік ұғымдардың енуі нәтижесінде 
жалпы адамзаттық құндылықтар жеке тұлғаның қажеттіліктеріне айналады 
және іс-әрекеттің қозғаушы күші ретінде қызмет етеді. Адамға патриоттыққа 
тәрбиелеу проблемасының философиялық, педагогикалық, психологиялық 
негіздерін қарастыра отырып, біз оның өзіндік механизмдеріне ерекше назар 
аударамыз. 

44 
Философ В.П. Тугариновтың пікірі бойынша құндылықты тануда 
бағалаудың рөлі зор. Бағалау үшін когнитивті және эмоционалды 
компоненттердің араласуы қажет. Бағалау адамның тәжірибесі мен біліміне 
байланысты. Адамның өзін-өзі тануы құндылықты бағалауда шешуші рөл 
атқарады. Нәтижесінде адам белгілі бір құндылықтық қатынастарды 
дамытады. Құндылық қатынас теория мен практиканың арасындағы «көпір» 
ретінде көрінеді. Алынған объектіні құндылық ретінде қарастыру объектінің 
адам үшін жағымды мәнге ие болуына байланысты [88, с. 24]. 
Зерттеу барысында біз мұғалім А.В. Кирякова. Сонымен қатар, 
ғалымның патриоттық тәрбие беру процесінің үш кезеңі туралы пікірлері 
назар аударуға тұрарлық. Оның айтуынша, патриоттық тәрбие процесі өзара 
тығыз байланысты үш кезеңнен тұрады: 
1 - жеке тұлғаны патриоттыққа тәрбиелеу кезеңі (оқушылардың әлемге 
деген құндылық қатынасы «Әлем бейнесі»); 
2 
- 
оқылған құндылықтарға негізделген тұлғаның өзгеруі 
(оқушылардың «Мен - имиджі» өзін-өзі бағалауы); 
3 - өзін-өзі болжау, жобалау («Болашақтың бейнесі» бастауыш сынып 
оқушыларының болашаққа деген құндылық қатынасы) [46, с. 71]. 
Педагогика ғылымында М.Г. Казакина өзінің зерттеуінде тану, білімге 
сұраныс және білім беру тобын құру сияқты құндылық бағдарын 
қалыптастырудағы маңыздылықты атап өтті. Оның пікірінше, патриоттық 
тәрбиенің құрылымдық компоненті болашақ мінез-құлық талаптарына сәйкес 
келеді. Ол сондай-ақ патриоттық тәрбие - бұл іс-әрекет пен мінез-құлықтың 
әлеуметтік мәнді үлгілерін сіңіру нәтижесінде көрінетін жеке тұлғаның 
ерекше құрылымы дейді. 
Сонымен бірге М.Г. Казакина [47, с. 69] бірлескен ұжымдық іс-шаралар 
барысында бастауыш сыныптардағы гуманитарлық пәндерді оқыту арқылы 
мектеп оқушыларына патриоттық тәрбие беру жалпыұлттық патриоттық 
тәрбиені алдымен ұжым құндылықтарына, содан кейін құндылықтарға 
айналдыруы керек екенін көрсетті. ұжымның. тұлғалық құндылықтар. Ғалым 
патриоттық тәрбиені тұрақтандыруда құндылық идеалының қосарланған 
рөлін атап көрсетеді: 
- болжамды мақсатқа бағытталған, яғни тұрақты моральдық ұмтылыс, 
мотивация жүйесі (патриоттық тәрбие); 
- Бағалау, яғни әртүрлі өмірлік жағдайлардағы жеке мінез-құлықтың 
адамгершілік критерийлерін ұсына білу. 
Бастауыш сынып оқушыларының тұлғалық дамуының негізі - олардың 
патриоттық тәрбиесінің құрылымы. Жалпы патриоттық тәрбиенің сапасы 
жеке тұлғаның мақсаттарымен, өмір салтымен және ұмтылыстарымен 
анықталады. Осылайша, патриоттық тәрбиеге деген қызығушылық ерекше 
орын алады. 
Егер адамның мүдделері өзінің мазмұны мен бағыты бойынша 
әлеуметтік пайдалы болса, онда мұндай қызығушылықтар адам үшін құнды 
болады және адамның патриоттық тәрбиесінің деңгейін көрсетеді. 

45 
Қызығушылық оқушының рухани әлеуетін белсендіреді және белсенділікті 
арттырады. Бұл өз кезегінде патриоттық тәрбие беру тетіктерін іске асыруда 
маңызды рөл атқарады (іздеу-бағалау-таңдау-көшіру). 
Қазіргі қоғамды жаңарту жағдайында жалпыадамзаттық патриоттық 
тәрбиенің мәні өзгеріп, ұлттық рухани құндылықтар ұғымы басқа сипатқа ие 
болды. Егемендігіміздің, еліміздің нышаны ретінде патриоттық тәрбиемізді 
қазіргі әлеуметтік өзгерістер жағдайында қайта қарау және оның мәні мен 
маңызын болашақ ұрпаққа түсіндіру қажеттілігі артып отыр. Осыған орай, 
құндылықтарға негізделген тәрбие, патриоттық тәрбие мәселелері отандық 
педагогика ғылымының әр деңгейінде зерттеледі. (Г.Қ. Нұрғалиева,
Б.Қ. Құдышева., С.С. Тілеуова және т.б.). 
Атап айтқанда, профессор Г.К. Нургалиева [58, б. 15] өзінің еңбегінде 
патриоттық тәрбиенің философиялық-педагогикалық және психологиялық 
негіздерін талдап, бастауыш сыныптардағы гуманитарлық пәндерді оқыту 
арқылы оқушылардың патриоттық тәрбиесіне әсер ететін факторларды 
анықтайды. Патриоттық тәрбиенің әлеуметтік-этикалық мазмұнын қарастыра 
отырып, оның құрамдас бөліктерін, олардың өзара байланысы мен 
тәуелділігін ашады. Оның пікірінше, патриоттық тәрбие - бұл жеке тұлғаның 
құндылық қабілеттерін, қасиеттерін, іскерлігі мен ішкі әлеуетін бейнелейтін 
категория. Бұл оқушының оқу-танымдық іс-әрекетін ынталандырады. 
Патриоттыққа тәрбиелеу мәселесі адамның сезімін оятады, 
әрекеттердің себептері мен салдарын анықтайды, осыған байланысты 
әрекеттерді реттейді, олардың жүзеге асырылуына ықпал етеді. Автор 
патриоттық тәрбие процесінде төрт негізгі компонентті бөліп көрсетеді: 
- мотивациялық бағытталған; 
- мазмұны; 
- жедел; 
- бағалау және нәтижелік. 
Патриоттыққа тәрбиелеу үдерісі екі жақты сипатқа ие және мақсатқа 
жету және құндылық ретінде қабылданатын бағдарларды қалыптастыру үшін 
мұғалім мен оқушының өзара әрекетін қажет етеді. Патриоттыққа тәрбиелеу 
адамның өзін-өзі анықтауда, өзін-өзі басқаруда, адамның өзін-өзі тануында 
шешуші рөл атқарады, адам үшін объектінің оң құндылығын көрсетеді. Сана 
мен мінез-құлықты қабылдау патриоттық тәрбие деп саналады. Патриоттық 
құндылықтар сезім арқылы қабылданады, сана арқылы түсініледі, 
нәтижесінде адам патриоттық тәрбиеге ие болып, әрекет етеді.
Ғалым Б.К. Кудышева [59, с. 15] өзінің зерттеу жұмысында 
мамандыққа патриоттық тәрбие берудің өзіндік алгоритмін ұсынады. Әр 
мамандық бойынша патриотизмге тәрбиелеу іздеу-бағалау-таңдау-көшіру 
мақсатты, мағыналы, тиімді, бағалау компоненттерінде қарастырылған. 
- ең алдымен кәсіби өзін-өзі анықтау және мамандық таңдау; 
- өзін-өзі бағалау; 
- кәсіби өзін-өзі жүзеге асыру. 

46 
Ол патриоттық тәрбие адам санасының барлық жақтарына әсер 
ететіндігін атап өтті және патриоттық тәрбие адамның барлық мотивтері мен 
жеке мінез-құлық мотивтеріне әсер ететіндігін көрсетті. Оның жаңалықтары 
патриоттық тәрбие - бұл белсенді өмірлік ұстанымдар мен еңбекке деген 
саналы қатынасты қалыптастырудың бірден-бір тиімді әдісі екенін көрсетті. 
С.С. Тілеуова [62, б. 98] өзінің «Болашақ мұғалімдерді бастауыш мектепте 
гуманитарлық пәндерді оқыту арқылы оқушылардың патриоттық тәрбиесіне 
даярлау» атты еңбегінде патриоттық тәрбие мәселесін теориялық және 
әдістемелік тұрғыдан зерттеді. Ол адамның білім деңгейін сол адамның 
патриоттық тәрбиесінің көрінетін белгілерімен анықтауға болады дейді.
Осы 
еңбектердегі 
«патриоттық 
тәрбие» 
ұғымына 
берілген 
анықтамаларды талдай отырып, оның негізгі мазмұны білім беру процесімен 
байланысты екендігі анықталды. Сонымен бірге, біз патриоттық тәрбие - бұл 
қоршаған ортамен, басқа адамдармен және өзімізбен байланысты әлеуметтік 
мәні бар іс-әрекеттер мен мінез-құлық үлгілерін сіңіру нәтижесінде пайда 
болатын құндылықтар жиынтығынан тұратын ерекше тұлға құрылымы деп 
атап өттік. Сондықтан патриоттық тәрбиенің мазмұны мен сапасына назар 
аударған жөн. Қазақстанның белгілі ғалымдары бастауыш мектепте 
гуманитарлық пәндерді оқыту арқылы мектеп оқушыларына патриоттық 
тәрбие беру мәселесін зерттеді, монографиялар, оқу-әдістемелік құралдар, 
оқулықтар жазды. 
Қ.Ж. Қожахметова «Қазақ этнопедагогикасының теориялық және 
әдіснамалық негіздері» атты еңбегінде мектеп оқушыларына патриоттық 
тәрбиені этнопедагогикалық тұрғыдан жан-жақты қарастырады. Ол 
патриоттық тәрбиені әке, ұл баланың дәстүрі, қыз тәрбиесі үлгісінде 
жалғастыра отырып, патриоттық тәрбиені тәрбиенің өзегі деп санайды және 
қазақ халқының дәстүріндегі тәрбиенің оттан басталатынын көрсетеді [62, б. 
28].
Ғалым патриоттық тәрбиенің тиімді жолдарына назар аударады: ана 
мен әкені құрметтеу, үлкенді, үлкенді сыйлау ақылы, үмітті ақтау, 
міндеттемелерді орындау, бедел және т.б. Ол бұл еңбегінде халықтық білімді 
қазақ этнопедагогикасының негізгі блогы ретінде қарастырады, бұл білімнің 
рөлін келесідей көрсетеді: 
- мұндай білім оқушылардың этникалық көзқарасын қалыптастырады 
және этникалық әлем идеясының негізін құрайды; 
- бұл білім патриоттық тәрбиені қамтамасыз етеді және дербес әрекетке 
бағыттайды; 
- этноәлеуметтік рөлдердің негізін тану, этностар арасындағы 
қатынастарды реттеу. 
Мақалада этноәлеуметтік рөл дәстүр тұжырымдамасымен тығыз 
байланыста қарастырылады, туыстық қатынастардың өзіндік тәртіптері, 
ғасырлар бойы сақталып келген нормалары сипатталған. Демек, олардың 
көмегімен жалпы әлеуметтік құзыреттілікті анықтайтын бастауыш сынып 
оқушыларына патриоттық тәрбиені жақсартуға болады. Оқушының өмірлік 

47 
ұстанымын қалыптастыруда патриоттық тәрбие ерекше маңызға ие. Себебі 
патриоттық тәрбие жеке тұлғаның ішкі мәдениетінің негізі болуы керек. 
Жеке адам мен қоғам құндылықтарын жаңғырту адам өмірінің негізгі 
тамырлары болып табылатын адамгершілік, ұқыптылық, ар-намыс пен 
абырой, парыз бен жауапкершілік, ізгі істер сияқты қазақ халқының 
патриоттық тәрбиесімен тығыз байланысты қажет етеді. 
Р.К. Төлеубекова жаңа әлеуметтік мәдени ортада ұлттық және жалпы 
адамзаттық құндылық қасиет сапаларымен субъекті ретінде танылатын 
тұлғаны тәрбиелеудің ғылыми-әдістемелік негіздеріне ерекше көңіл бөледі 
[100, б. 27].
Патриоттық тәрбиені жүйелеп, ол мыналарды ажыратады: Адам, Жер, 
Отан, Әлем, Еңбек, Білім, Отбасы. Отбасылық құндылықтарға ерекше назар 
аударылады. Отбасы ұғымының қасиетті мағынасын талдай отырып, ол 
халықтық дәстүрлердің қайнар көзі жылу, жылулық, отбасы мүшелерінің 
өзара 
бағалауы 
мен 
мейірімділігінде 
екенін 
көрсетеді. 
Баланы 
адамгершілікке, әдептілікке, жақсы қасиеттерге тәрбиелеуде отбасы 
беделінің маңыздылығын атап өтіп, бала отбасында үлкенге құрмет, кішіге 
қамқорлық, бауырмалдық қасиеттерін ұлттық қасиет етіп қалыптастыру 
керек деді. біздің адамдар. Қазақтың бауырмалдық және қонақжайлылық 
дәстүрлерін сипаттайды. Ғалымның бұл тұжырымдары бастауыш сынып 
оқушыларға патриоттық тәрбие беруде маңызды. 
С.К. Мұхамбетованың [101] зерттеуі бастауыш мектеп оқушыларының 
әлеуметтену үдерісіндегі этникалық білімнің маңыздылығын жан-жақты 
қарастырады. 
Оқушының 
әлеуметтік 
бағытын 
қалыптастырудың 
педагогикалық-психологиялық негіздерін ескере отырып, оның мазмұнын 
халықтық педагогика материалдарымен толықтыру ұсынылады. Ол 
патриоттық тәрбие - бұл әлеуметтік бағыттың ажырамас бөлігі деп тұжырым 
жасап, қазақ халқының дәстүрлерінің тәрбиелік әсерін атап көрсетеді. 
Ш.С. Кирабаева өзінің ғылыми жұмысында [102] оқушылардың 
әлеуметтік құнды қасиеттерін қалыптастырудың теориялық және әдістемелік 
шарттарын зерттеді. Бастауыш сынып оқушылары үшін маңызды 
этноәлеуметтік рөлдер: ұлы, қызы, немересі, жиені, ағасы, әпкесі, әкесі, 
шешесі, әжесі, атасы, нағашы апасы. Бала өзінің рөлін әлеуметтік жағдайына 
байланысты сезіне бастайды. Күрделі туыстық жүйені меңгеру. Отбасылық 
құндылықтарды бастауыш сынып оқушыларына білдіру кезінде осы жастағы 
оқушылардың білімі мен түсінігіне қатысты ұғымдарды қолдану қажет. 
Осылайша, отансүйгіштікке тәрбиелеу мүмкін болады. Мысалы: бірінші ұл 
келесі қарындас, ол ағаларына қамқорлық жасауы керек «Ағасының жағасы 
бар». Кіші ұлға, әке мұрасының иесі, «қара шаңырақты» сақтаушыға да 
ерекше жауапкершілік жүктелген. Ұл - ұрпақтың аты, әкенің мұрагері. 
Сонымен қатар студент басқа адамдардың туыстарын - ата-аналарын, ата-
әжелерін, апайларын, нағашыларын және т.б. Студенттерге патриоттық 
тәрбие беру этносаралық қатынастарды реттеуде маңызды рөл атқарады. 

48 
Зерттеуші Б.Игенбаева білім мен білік дағдыларын дамыту арқылы 
жалпыадамзаттық патриоттық тәрбиені қалыптастыру критерийлері - оқушы 
тәрбиесінде білім берудің негізі деп санайды. Ол өз жұмысында бастауыш 
сынып оқушысының рухани әлеміне әсер ете отырып, ең алдымен оқушының 
әдептілігіне назар аудару керектігін айтады. Өйткені, бұл халқымыздың 
ұлттық психологиясының өзегі екені белгілі. Сонымен қатар рухани-
адамгершілік тәрбиесін дамытуда оқушылардың эмоционалды-мотивациялық 
саласына әсер ету тәсілдері көрсетілген. Жеке тұлғаның патриоттық 
тәрбиесінің жоғары деңгейін қамтамасыз ету үшін: 
- когнитивті және сенсорлық; 
- ұтымды және практикалық; 
- адамның және жеке ерекшеліктерінің диалектикалық бірлігін ескеруді 
ұсынады [134]. 
Г.К. Нургалиева [63, б. 45] өзінің «Оқу-тәрбие процесінде 5-9 сынып 
оқушыларына патриоттық тәрбие беру» атты ғылыми еңбегінде «патриоттық 
тәрбие», «адами құндылықтар» ұғымдарының жүйесін талдап, патриоттық 
тәрбиенің бастауларын анықтайды. Ғалым оқушылардың өзін-өзі 
анықтауының алғашқы кезеңдерінде патриоттық тәрбиенің мәнін ашып, 
жалғандықтан құтылу үшін оларды қолданыстағы ұғымдармен салыстыра 
отырып, патриоттық тәрбиенің тетіктері адамның өзін-өзі анықтау моделі 
арқылы жүзеге асырылатындығын көрсетеді. болжамдар және қорытындылар 
жасау. Құндылықтар иерархиясын қарастыра отырып, ол оқушыларға 
патриоттыққа тәрбиелеудің өзіндік моделіндегі модульдік технология 
теориясына негізделген. Әрбір тарихи кезеңде «құндылықтар» және 
«патриоттық тәрбие» сұрақтары өзекті болғанын көреміз.
Патриоттыққа тәрбиелеу нормалар мен дәстүрлер сол кезеңнің 
әлеуметтік жағдайын сипаттайды, бірақ бұл құндылықтар бүгінгі күнге дейін 
маңызын жоғалтқан жоқ. Сондықтан оларды қолдана отырып, сіз бастауыш 

жүктеу/скачать 2.31 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: