Түзеу: Абзацтар қойылу керек
Қазақстандағы деструктивтідіни ұйымдардың қоғамға жат іс әрекеттерінен сақтандыру жолдары
жүктеу/скачать 173.38 Kb.
|
| Қазақстандағы деструктивтідіни ұйымдардың қоғамға жат іс әрекеттерінен сақтандыру жолдары.
Адам баласы сектаға өзі барып, жалыққаннан немесе уақыт өткізу үшін кірмейді. Оларды біреулер шақырады. Жарнамалар, сұхбаттар мен ұсыныстар легі арқылы. Секталарға бір-бірлеріне мүлде ұқсамайтын адамдар кіріп жатады, көбінің ақыл-есі дұрыс, қалыпты жағдайда. Басым көпшілігі жастардан құралады. Елімізде шамамен 14 пен 28 жас аралығында 4 483 287 жастар бар. Әрине, олар өмірлік орны мен мәнін тауып үлгермеген және биіктен көрінуге тырысады. Яки, әртүрлі жолға түсу, еліктеу, адасу жастарға тән. Әсіресе, студенттік қоғам әрқашан да жаңа өзгерістерге, жағымды не жағымсыз ықпалға бейімделгіш. Адасқан топқа түскен соң, бәрі ойлағандай болмай шығады. Жастық кезең, әсіресе студенттік шақта еліктеушілік, әртүрлі жолға түсу бейім келеді. Өздерінің өнер, ғылым іздеп, болашағының іргетасын қалайтын шақтарында күш-жігерлерін болмашы жалған діндерге жұмсайтыны алаңдатады. Сиқыршы немесе иллюзионистті көз алдыңызға елестетіп көріңіз. Олардың қолданатын тәсілдері көз бояушылық пен қолдың ептілігінде жатыр. Кейде ойыңды оқи аламын деп түрлі техника жасайды немесе өздерін экстрасенс, көріпкел дейтіндердің жалпы ұқсастығы, олардың «барнум эффектісін» қолдануда жатыр. Барнум әсері, адамның жеке қасиетін, өзіне ғана тиесілі ерекшелікті сипаттап бергендей болатын, ақиқатында жалпы адамдарға тиесілі функциялар жиынтығы. Яғни, жалған сенімдерді үгіттеу арқылы санаға әсер ету түрі [25, 81 бет]. Мысалы, сізде үлкен әлеует (потенциал) бар, бірақ сіз оны толығымен қолданбадыңыз. Әрбір адамда белгілі бір өзіндік ерекшелік, әлеует болады. Сектаға түскендердің барлығын жаппай аңқау, мақсатсық немесе қиялға берілгіш деп айтсақ дұрыс болмас. Арбалушылардың арасында мықты маман иелері, қабілетті және танымал адамдар да бар. Мәселе, отбасының тұрақсыздығында емес, азғырушының психологиялық шеберлікті қолдана біліп, жұмысын қандай дәрежеде кәсіби атқарғандығы, сендіру қабілеті, адамға және оның қиын күйіне қалай жақындауға болатынын сезіне білу дарыны жатыр. Секта – бұл кәсіп, сондықтан оған әртүрлі қызметтерді басқатын, ақысы төленбейтін жұмыстарды сәтті жүргізе алатын мамандарды тартады. Шынында, дәстүрлі емес ағымдар адамдарды ұйымнан шыға алмайтындай қылады. Ол адамды тек білікті де кәсіби маман иесі жұмыс жасау арқылы оңалта алады. Қазақ діндарлығын тарихи тұрғыдан сараласақ, бұл дүниеде барлығын «дін аманмын» мен өлшейтін қазақ XX ғасырдың 20-жылдары, әсіресе жастар діннен атеизмге бет бұрса, XX ғасырдың аяғында тәуелсіздікпен бірге діни сенімге де еркіндік алғаннан кейін, тағы да жастар, енді дінге аса қызығушылық танытты. Осылайша діни санадан атеизмге, атеизмнен діни санаға ауытқу үрдістері алмасты. 2015 жылғы сараптам бойынша Алматы облысында 557 діни бірлестік пен филиалдар жұмыс атқарған. Оның: 414 ислам мешіті, 47 православ, 10 рим католиктік, 84 протестанттық және 2 дәстүрлі емес діни бірлестіктер. Қазақстанда діннің ықпалын білу және діни жағдайды сараптау үшін қазақ халқының тарихи қалыптасуы жолында таныс емес ұйымдардың, олардың миссионерлік қызметін назардан тыс қалдырмау қажет. Олардың батыс елдерінен тәжірибе жинап келуін, миссионерлік тарихынан білуге болады. Бүгін ақпараттық қоғам тұсында дәстүрлі дінмен біте қайнасқан этномәдени болмыс, ұлттық мәдениет пен тіл ыдырай бастап, ұлттық құндылықтар мен дін, ұлттық бояу, дәстүріміз әлсіреп бара жатқанда, ел ертеңі саналатын жастардың басқа діни ағымдарға кетуі ұлт болашағына нұқсан келтіретіні айдан анық. Дін жасаруда, түрленуде. Дәстүрлі емес конфессиялар жастарды өз мақсаттарына қолданып жатыр. Адам санасының құрылымы өзгерістерге тез берілгіш келеді. Дәл қазір кітап оқып отырсаңыз, бірнеше уақыттан соң арман-қиялдарға беріле аласыз. Көптеген психолог мамандары үшін сананың өзгерген жағдайы барлық жерде бар. Кейбір ұйқы және түс секілді сананың өзгерген жағдайы бәрінің басынан өтеді, ал кейбір сананың күйлері медитация, гипноз, есірткі іспетті арнайы жағдайда құрылады. Яғни, арбаушы тарап не қолданса сол тәсілді әдеттегі қарапайым тіршілікке оралту үшін маман иелері де қолданады. «Суықты – суықпен қайтар» немесе «у-ға у бер» деген секілді тұжырымдар кездеседі. Бұл бекер емес, егер сіз өміріңізге қауіпті «у» қолдансаңыз – оның көзін жойып немесе ем-дом қылатын өзге «у»-лы дәрі-дәрмекпен емделесіз. Жыланның шаққандағы «у»-ы қауіпті болса, керек кезде ол шипа бола алады. Сол секілді өзге ағымның төзімсіз фанаттық жақтастары белгілі бір сектаның құрбанын арбаған соң, білікті маман иелерінен талап етілетіні сананың өзгерген күйін қайта қалпына келтіру. Қазақстан Республикасындағы «Жусан» операциясымен Сирия соғыс аймағынан қайтарылған азаматтармен білікті де, кәсіби маман иелері жұмыс атқарады. Діни сенімі өзгеше азаматтармен теолог, дінтанушы және психолог мамандары оңалту іс-шараларын өткізеді. Бәлки, жалған діни ұйымның жақтасына айналған тұлғаның санасын өзгерту үшін – теолог, дінтанушы және психолог қажет. Керек жағдайда әлеуметтанушы маман иесі де артық етпейді. Қазақстандағы діндердің дамуы мемлекеттің діни сенім бостандығын, рухани прогресті қамтамасыз етуге, елдегі азаматтық бейбітшілік пен конфессияаралық келісімді сақтау мен нығайтуға бағытталған жүргізіп отырған сындарлы саясатының нәтижесі болып табылады. Дін саласындағы мемлекеттік саясаттың мақсаты дін саласындағы тұрақтылықты қамтамасыз ету, ел дамуының зайырлылық қағидаттарын ілгерілету болып табылады. Діндердің бейбіт қатар өмір сүруі, экстремизмнің таралуына қарсы іс-қимыл, тұтастай алғанда, Қазақстанның бүкіл ішкі және сыртқы саясатының басым міндеттері болып табылады. Діни экстремизм мен терроризм бүгінде Адамзатқа ең басты қауіп-қатердің біріне айналды. Радикалды идеяларды басшылыққа ала отырып, діни ағымдар адамзат қоғамдастығының санасына ене бастады. Олардың басты мақсаты-адамның санасын бұзу, сол арқылы бүкіл қоғамның санасын уландыру. Егер біз адам қоғамын біртұтас организм ретінде қарастыратын болсақ, онда сіз кішкентай жара бүкіл ағзаның жұмысын блоктайды деп болжай аласыз, ал егер ауру емделмеген болса, онда көп ұзамай ағза ыдырай бастайды. Бұл «жұқпалы аурумен» әр түрлі жолдармен және әдістермен күресу керек, олардың қызметін біздің еліміздің аумағында жүзеге асыруға жол бермеу керек, ең бастысы, радикалды діни идеялар мен оның кез-келген түріндегі көріністеріне қарсы халықтың ұжымдық иммунитетін қалыптастыру қажет. Мемлекеттің осы бағыттағы жұмысы, әсіресе, бүкіл әлемде діни экстремизмнің «өркендеуі» жағдайында ең маңызды және өзекті болып табылады. Билік үшін, табиғи ресурстар үшін күрес жүргізу діни экранды жасырып, кез-келген діни экстремистік ұйымның немесе ағымдардың басты және басым міндеті болды. Бұл күресте қарапайым сенушілер негізгі, «жұмыс» деп аталатын күш ретінде қолданылады[26, 47 бет]. Бірақ мәселенің бүкіл мәні мынада: бұл қарапайым адамдар тұтынылатын, сатылатын және сатып алынған «тауар» деп күдіктенбейді және олардың әрқайсысы қоғамдағы әлеуметтік мәртебеге және атқаратын лауазымына байланысты өзінің «бағасына» ие (бір жалдаушының бағасы жалдаушының «құндылығына» байланысты). Мұндай экстремистік діни ұйымдардың «шыңдары» мен «түбінің» шынайы мақсаттары мен ойлары туралы айтудың қажеті жоқ. «Төменгі» деп аталатындар олардың қуыршақ болатынын түсінбейді, оларды басқарады. Менің жеке «мен» бұлдыр және ұжымдық «біз». Адам өзінің ойлауын, пікірін, өзін-өзі тануын жоғалтады, психологиялық тұрғыдан ол үлкен ұжымдық ағзаның бөлігі болады, мұндай жағдайда оның логикасына сену мүмкін емес, сыни ойлау мүмкін емес. Қоғам жеке басын, болашақ инженерді, дәрігерді, ғарышкерді, ғалымды, мұғалімді және т. б. жоғалтады, ал экстремистер оларға ортақ іс үшін бәріне дайын тағы бір «сенім ағасы» қосылғанына қуанады.Өкінішке орай, соңғы уақытта біздің қоғамда «жалдаушылар» деп аталатындар күшейе түсті, олардың мақсаты біздің азаматтарымызды экстремистік және террористік ұйымдардың қатарына тарту. Діни құндылықтарды жасыра отырып, олар ең алдымен адамның санасын өңдеуге тырысады, оларды біртіндеп «ұлы» діни идеялар үшін бәріне дайын мойынсұнғыш жақтаушыларға айналдырады. Мақсаттар шынайы діни құндылықтардан қарапайым ауытқудан өзгеше болуы мүмкін, осылайша басқарудың теократиялық формасын құру мақсатында өздерінің өзімшіл идеяларын енгізуге, төңкеріске жағдай жасайды. Діни экстремизмге қарсы күрестің басталуымен біздің күнделікті сөздік қорымызда латын тілінен аударғанда «бұзу, бүлдіру, құрту» деген мағынаны беретін «деструктивтілік» ұғымы пайда болды. Адам санасын бұзуға бағытталған діни ағымдарға мемлекет нақты анықтама береді – «деструктивті діни ағымдар» және мемлекеттің барлық күші көптеген адамдар қате ойлағандай дінге қарсы күреске емес, «деструктивті діни ағымдармен» күресуге бағытталған. Бүгінгі әлемдегі пандемия жағдайы көптеген адамдарға сенімсіздік, сенімсіздік сезімін тудырады. Мұндай жағдайда өмір мен өлім, өлместік проблемасына деген қызығушылық күшейе түседі. Ежелден бері дін бұл сұрақтарға жауап берді. Біз адам өз таңдауы бойынша және өзінің даралығына, сенімдері мен нанымдарына байланысты діни нанымдарды ұстануға ерікті қоғамда өмір сүріп жатырмыз, содан кейін дәстүрлі емес жалған діни бірлестіктер өздерінің ілімдерімен адамдарды өз қатарларына қалай тартады деген сұрақ туындайды. Дәстүрлі емес діндарлық – ХХ ғасырдың жаңа рухани құбылысы, соңғы онжылдықта біздің елде өзін тапты, оның өзіне тән белгісіне айналды. Қазіргі әлемде экстремизм мен терроризм елдің ұлттық қауіпсіздігіне нақты қауіп төндіреді. Олар-біздің заманымыздың ең қауіпті және өткір проблемаларының бірі. Қазір олар жекелеген құбылыстардан тұратын жүйелік проблемаға айналды. Экстремизм мен терроризм тұтас елдер мен аймақтардың болашағына қауіп төндіреді. Олармен күрес тек құқық қорғау органдарының ғана емес, мемлекеттердің де, мемлекеттер одақтарының да бірінші кезектегі міндеті болып отыр. Бұл мәселе БҰҰ деңгейіне шығарылды, онда жақында БҰҰ Бас хатшысының орынбасары-Контртеррористік басқарманың басшысы лауазымы құрылды. Бірақ, Қазақстан бұдан жырақта қалмады. Біздің елімізде терроризм мен экстремизмге қарсы күрес жүріп жатыр. Президент Н.Ә. Назарбаев өзінің «Сындарлы онжылдық» атты кітабында: «жеке террористер немесе террористік топтар арқылы терроризмнің пайда болуының геосаяси себептері қандай болса да, терроризм әлемдік және өңірлік державалардың бақылауынан түпкілікті шықты» [27]. Ішкі терроризмге қатысты террористік жоспардың белгілі бір көріністері бар: а) Террористік акциямен байланысты іс-әрекеттер (ұйымдастыру, жоспарлау, дайындау және іске асыру); б) Терроризмнің кез келген көріністеріне айдап салушылық; в) Террористік акциялар жасау үшін қандай да бір қылмыстық құралымдарды ұйымдастыру және оған қатысу; г) Террористерді тартуда, қаруландыруда, оқытуда және пайдалануда көрінетін көмектесушілік әрекеттер; д) Терроризмді қаржыландыру және оған өзге де жәрдемдесу. Қазақстанда терроризмге және діни экстремизмге қарсы іс-қимылдың алдын алу бағыты бар және елдің ұлттық қауіпсіздігін қамтамасыз етудегі бағыттардың бірі болып табылады. 2017 жылғы 30 қаңтарда ҚР Президенті Нұрсұлтан Назарбаев жыл сайынғы халыққа Жолдауында «Цифрлық Қазақстан» мемлекеттік бағдарламасымен сөз сөйледі, онда үшінші жаңғырудың бесінші басымдығында ол киберқылмыспен, діни экстремизммен және терроризммен күрес қажеттілігін белгіледі. «Қазіргі жағдайда адамзат терроризмнің өсуіне тап болды. Бұл жерде деструктивті күштерді қаржыландырумен және шетелдік террористік ұйымдармен байланыстармен күрес мәселелері түйінді болып табылады. Діни экстремизмді насихаттаудың, оның ішінде интернетте және әлеуметтік желілерде оның алдын алу жөнінде жұмыс жүргізу қажет. Қоғамда радикалды көріністерге байланысты, әсіресе діни қатынастар саласындағы кез келген іс-әрекетке мүлдем төзбеушілікті қалыптастыру қажет», - деп мәлімдеді Назарбаев. 2017-2020 жылдарға арналған Қазақстанның Ұлттық қауіпсіздік комитеті еліміздің мемлекеттік органдарымен бірлесіп ҚР-дағы діни экстремизм мен терроризмге қарсы іс-қимыл жөніндегі мемлекеттік бағдарламаның жобасын әзірледі. Жобада атап өтілгендей, бағдарламаның мақсаты 2020 жылдың соңына қарай (2016 жылмен салыстырғанда) діни өшпенділікті немесе алауыздықты қоздыру бойынша экстремистік идеяларды бөлісетін адамдар санын 20% - ға төмендету болып табылады. 2020 жылдың соңына қарай Қазақстан аумағында зорлық-зомбылық сипатындағы экстремистік көріністер мен терактілерге жол бермеу жөніндегі арнайы және құқық қорғау органдары жұмысының тиімділігін 95% - ға дейін жеткізу жоспарлануда. Құжатқа сәйкес, 2020 жылдың соңына қарай терроризм актілеріне ден қоюға, сондай-ақ терроризм салдарын барынша азайтуға, жоюға дайындық деңгейі 95% - ға жетеді. Сонымен қатар, мобильді топ мүшелері заңсыз жұмыс істейтін ғибадат орындарын (намаз үйлері, намазхана және т.б.), діни әдебиетті және өзге де ақпараттық материалдарды заңсыз таратумен айналысатын адамдарды, халықты деструктивті діни ағымдарға тарту бойынша үгіт-насихат жұмыстарымен айналысатын адамдарды, сондай-ақ олардың көшбасшыларын анықтау бойынша жұмыс жүргізуде. Діни экстремизм деструктивті діни ұйымдармен тікелей байланысты екенін ескере отырып, Қазақстан Республикасындағы діни экстремизм мен терроризмге қарсы күрестің құқықтық негіздерін, діни экстремизм белгілері мен деструктивті діни ұйымдар мүшелерінің сыртқы белгілерін зерделеу, ең бастысы – жастарды қазақстандық жат менталитеттің деструктивті идеологияларының ықпалына түспеуге және оларға шебер қарсы тұруға үйрету қажет. Осы орайда дін саласындағы заңнамаға тоқтала кеткен жөн – Қазақстан Республикасы Конституциясының бірінші бабына сәйкес Қазақстан демократиялық, зайырлы және құқықтық мемлекет болып табылады. Ар-ождан бостандығы – Ата заң арқылы танылған адам құқықтарының ең маңыздыларының бірі. Қазақстан Республикасы Конституциясының 22-бабында былай деп жазылған: 1. Әркімнің ар-ождан бостандығына құқығы бар. 2. Ар-ождан бостандығы құқығын жүзеге асыру жалпы адамдық және азаматтық құқықтар мен мемлекет алдындағы міндеттерге байланысты болмауға немесе оларды шектемеуге тиіс. Сондай-ақ Конституцияда төмендегідей құқықтар көрсетілген: – тегіне, әлеуметтік, лауазымдық және мүліктік жағдайына, жынысына, нәсіліне, ұлтына, тіліне, дінге көзқарасына, нанымына, тұрғылықты жеріне байланысты немесе кез келген өзге жағдаяттар бойынша ешкімді ешқандай кемсітуге болмайды (14-бап); – әркім өзінің қай ұлтқа, қай партияға және қай дінге жататынын өзі анықтауға және оны көрсету-көрсетпеуге хақылы (19-бап); – республиканың конституциялық құрылысын күштеп өзгертуді, оның тұтастығын бұзуды, мемлекет қауіпсіздігіне нұқсан келтіруді, соғысты, әлеуметтік, нәсілдік, ұлттық, діни, тектік-топтық және рулық астамшылықты, сондай-ақ қатыгездік пен зорлық-зомбылыққа бас ұруды насихаттауға немесе үгіттеуге жол берілмейді (20-бап). Ата заңда айшықталған нормалар негізінде 1992 жылдың 15 қаңтарында «Діни сенім бостандығы және діни бірлестіктер» туралы заң қабылданды. Заңда көрсетілген талаптар мен көзделген мақсаттар осыдан сол кезеңдегі Қазақстан қоғамының нақты ахуалына негізделген болатын. Бірнеше жыл ішінде еліміздің рухани-діни келбеті елеулі өзгеріске ұшырады. Діни қызмет белсенділігі күшейіп, діни бірлестіктер саны еселеп артты, теріс пиғылды діни іс-әрекеттер де бой көрсете бастады. Сондықтан заңдық нормаларды заманауи ахуалға сәйкестендіру мақсатында аталмыш Заңға 1994, 1997, 2004, 2005 жылдары бірқатар өзгерістер мен толықтырулар енгізілді.2011 жылдың 18 мамырында дін саласындағы дербес уәкілетті орган – Қазақстан Республикасының Дін істері агенттігі құрылды. Агенттік тарапынан мемлекеттің дін саласындағы стратегиялық бағытын айқындаған Қазақстан Республикасының «Діни қызмет және діни бірлестіктер туралы» заңы әзірленіп, 2011 жылдың 11 қазанында қабылданды. Аталмыш заңда мемлекеттік-діни қатынастардың негізгі қағидаттары көрініс тапты. Заңның 3-бабында төмендегі нормалар қамтылған: 1. Мемлекет дін мен діни бірлестіктерден бөлінген. 2. Діни бірлестіктер және Қазақстан Республикасының азаматтары, шетелдіктер мен азаматтығы жоқ адамдар дінге көзқарасына қарамастан заң алдында тең. 3. Ешбiр дiн мемлекеттік немесе міндетті дін ретінде белгіленбейді. Осы нормалар аясында мемлекеттердің діни бірлестіктерге бейтараптығы (нейтралитет), діни бірлестіктердің заң алдында теңдігі (паритет), ешбір дінге басымдық берілмеуі арқылы барлық діндерге бірдей қатынас пен көзқарастың орнықтырылуы (толеранттылық) қағидаттары қамтылған [32]. Адамзат дамуының бүкіл тарихында ақпарат адамдар, халықтар, мемлекеттер және әскери-саяси блоктар арасындағы күрестің маңызды құралы болды және болып қала береді. Ақпарат адамға әсер етудің өте күшті қаруы, өйткені ол өзінің дүниетанымын, басымдықтарын, көзқарастарын және т. б. қалыптастыруға әсер ете алады. Кең аудиторияға ақпараттық әсер етудің жеке фактілерін адамзат өркениетінің барлық кезеңдерінде табуға болады. Әрине, әр түрлі кезеңдерде әсер етудің белгілі бір әдістерін қолдану қарқындылығы, сондай-ақ олардың тиімділігі өте өзгеше болды. Арбалудың құрбаны болмас үшін, сектаның арбаушылары қолданатын тәсілдерді білу маңызды. Бұл сізге азғырушының арбап жатқанын лезде ұқтырады. Сіздің хабардар болуыңыз – сіздің қаруыңыз. Қаншалықты көбірек хабардар болсаңыз, соншалықты қорғауда боласыз. Негізінде, адам өзін арбап жатқанынан бейхабар. Көптеген секта мүшелері рухани әлсіздік күйінде болғанда арбалушының әсеріне тап болған. Бұл күйзеліс басқа орын, өзге шаһар, жұмысты ауыстыру секілді әдеттегі қарапайым тіршіліктен өзгеше күйге түсіретін кезең болуы мүмкін. Күйзеліс күйінде адамның қорғаныш механизмі ұзақ жүктеліп әлсіздікке соқтырады. Егер адам деструктивті ағымды ажырату мен қорғануды білмесе, онда ол жалған ілімнің құрбаны болып кетуі ықтимал [28]. Арбаудың әр кезеңі жоспарланған. Үй шаруасындағы әйелдер өз өмірінде бірдеңе өзгерту мақсатында, танысының үлгісімен сауда пирамидасына тап болады. Жоғары оқу орнының студенті курстастарының қысымы арқылы шайтани рәсімдерге қызыға түседі. Кейде, адамдар көшеде «ілім іздеушілер» атты конференцияға шақыру алады. Кейде, жұмысқа шақыру жарнамасы арқылы арбау жүргізеді. Ағымға тарту барысында азғырушының арбалушымен жеке байланысқа түсуі өте маңызды. Арбаушының міндеті еруші жайында көп ақпарат жинау. Ол арбалушының арман-мақсаты, үміті, тәуелділіктері, әлсіз тұстары, қорқыныш, қызығушылықтары мен қалауын білуі керек. Адам жайлы ақпараттарды біле отыра арбаушы оны мақтау, растау арқылы манипуляциялық әрекеттерін жасай алады. Деструктивті ағымға кіргендегі алғашқы уақытта адам қуаныш сезімін бастан кешеді. Бұл кезеңде адамды махаббат, қамқорлық пен ерекше назарға бөлей отыра ханға көңіл бөлгендей сезім қалдырады. Психологиялық бақылау мен сананы өзгерту тәсілдері қолданылатын секта мүшелері, әрдайым терең ішкі шиеленіс пен жанжалды бастан кешіріп, өзімен-өзі майдан күйінде жүреді. Оның ішінде екі тұлға өмір сүреді, жасанды және шынайы. Кейде ол белгілі бір терминдарды қолданып, агрессивті түрде әрекет етіп, фанаттық көрініс көрсетуі мүмкін. Кейін, күтпеген тұстан қайта бұрынғы қалпына келеді. Қай жағы белгілі уақытта басымдылықты алып тұрғанын білу үшін, мінездік белгілері бар. Адамның не жайлы айтып жатқанын, өзін қалай ұстауын бақылау керек. Екі жақта бір-бірінен сырттай, интонациалды және өз-өзін таныту бойынша ерекшеленеді. Бұл бағытта деструктивті діндерге қарсы қандай да бір құқықтық қарсы іс-қимыл ғана емес, сондай-ақ халықты тиісінше кеңінен хабардар ету мен ағарту, сондай-ақ тарих пен уақыт сынынан өткен діндарлықтың мәдени-жасампаздық нысандарын белсенді ынталандыру маңызды. «Ар-ождан бостандығы» проблемасына қатысты барлық халықаралық құқықтық нормалар, бір жағынан, жеке адамның ар-ождан бостандығына ажырамас құқықтарын, ал екінші жағынан, деструктивті культтердің құқықтары мен бостандықтарын қатаң шектеулерді (секталардың қорғаушылары үндемеуге тырысады) қарастырады. Егер психологиялық бақылауды еңгізуге болатын болса, ол бақылауды алып тастауға да болады. Нейропсихологтар мен психотеропевттер құрастырған психологиялық бақылаудан босататын көптеген тәсілдер бар. Егер сауатты кеңесші-психолог жұмыс атқарса, деструктивті секта мүшесін құтқаруға болады. Психолог ретінде өзі деструктивті культте болып қайтқан мамандардан көбіне мықты кеңесші шығып жатады. Арбалушы өзін және әлемді өзгеше сипатта көреді. Сондықтан, психолог маманы оның ойын, түсінігін ұғу үшін арбалушының сеніміне кіруі тиіс. Сенім неғұрлым берік болса, мәселе соғұрлым жылдам шешілмек. Адам өзі немесе біреудің ықпалы арқылы шығып жатады. Бұрынғы секта мүшелері, медитация, топтық құлшылық пен мантраларды белсенді түрде жүзеге асырғандықтан, осындай күйзелістерге ұшырайды. Ояну уақыты келгенде олардың кінәлік және үрей сезімі пайда болып, лидерге және топқа опасыздық жасаған іспетті күй кешеді. Ағымнан щығып кеткен арбалушылардың басым көпшілігі түңгі қорқынышты түстер көретіні де бар. Түстерінде соғыс, қуғын, оны әлде біреудің артынан қуып жүруі мен өзі жалғыз тығырыққа тірелгенін көреді. Бұл ұзақ уақытқа созылуы мүмкін. Негізінен, адамдар бастан кешкен оқиғалары үшін ұялып, теріс жадыда болады. Олар айлакерлік, жөзекшелікс және есірткі сатумен айналқаны үшін де, тіпті ондай әрекетке бармағанның өзінде, сектаға мүше болған кездегі отбасы мен достарына деген қарым-қатынастары жайлы еске түсіргілері келмейді. Осындай санада қалған азапты естеліктер, адамды кінә, ұят пен өкіну күйлерін оятып, сезімдік ауыртпалықтарды тудырады. Жат ағымнан көптеген адамдар өтеді. Біреулер қарапайым өмірге тез бейімделсе, біреулерге айлар, жылдар уақыи керек. Тез бейімделгіш тұлғалардың психологиялық қорғанысы мықты және әлеуметтік бейімделу деңгейі жоғары. Бейімделуге ұзақ уақыт алатын адамдарға психолог мамандарының көмегі керек. Егер дәрігер, ақылшы және жақын досың тек өзің ғана екенін ұғынбаса, мәселе шешілмеуі мүмкін. Сондықтан өзіне сеніп, өзінен бастауы керек.Барынша көп ақпарат жинамастан белгілі бір ағымға кіру дұрыс емес. Ешқашан асығыс қорытындыға келіп, асығыс шешім қабылдауға болмайды. Қашанда қабылданған ақпаратты байсалды түрде анализдеп ойлау керек. Ол топтың лидері, ілімі мен қандай өмір салтын жүргізетінін білген жөн. Ұйым жайлы ақпаратты оның лидерінен бастау керек. Оның кім, қандай білім алғанын, топты құрғанға дейін немен айналысқанын іздеу керек. Ағыммен танысқанда құрушының криминалдық өткен оқиғасы барынан хабардар болу қажет. Лидердің биографиясы мен өмір сүру күйін білу арқылы оған сеніп немесе сенбеуге болатыны жайлы түсінеміз. Мысалы, лекция оқушы керемет отбасын құру жайлы оқып жатса, бірақ өмірінде үш-төрт мәрте ажырасқан болса, бұл бірдеңені анықтап тұр. Егер секта басшысы Рон Хаббард секілді өмірінің бір кезеңінде есірткі қолданған болса, одан әлемнің күллі проблемасын шешеді деген үмітті күтпеген жөн. Ал, Сан Мюн Мун ғаламда бейбітшілік орнатамын деп жар салғанымен, бұл мультимиллионер Кореяда М-16 мылтығын шығаратын қару зауыты болған. Келесі, сектадағы күш құрылымына назар аудару керек. Кейбір ұйымдарда басшылар жиыны бар. Көбіне билік пирамида іспетті жүреді. Міндеттер лидерден келіп түседі. Егер лидер күмәнді тарихы бар, ағымның құрылымы толық бақылауда болса – деструктивті секта белгісі анық бар. Ақпараттанған болсаң, қаруланғансың[29]. Елімізде үкімет басқаратын көптеген дін мәселелерін зерттеу орталығы, дін істер басқармасы, антитеррорлық ұйым, деструктивті діни ағымға ұшырағандарды оңалту, діни экстремизмге қарсы іс-қимыл секілді діни қауіпсіздікке, әсіресе радикалды идеологияның алдын алуға қатысты орталықтар бар. Солардың бірі – Алматы облыстық дін істер басқармасы. Көпшілік мынау күрбелең тіршілікте керекті дәрежеде, қажетті деген салада сауатты бола бермейді. Көптеген алдаушылардың арбауына түсіп жатамыз, шыны керек заман талабына сай қорғаныс орнаған сайын, айлакерлер де соншалық дәрежеде өздерін шыңдай түседі. Діни мәселе әлеуметтік және әлемдік күрделі проблемалық сипат алады. Әсіресе, жат ағымдар мәселесіне келгенде көпшіліктің иммунитеті әлсіз. Себебі, діни сауаттылықтың жоқтығы, дәстүрлі дініміздегі ұғымдар мен түсініктерді білмейміз және мағынасын түсінбейміз. Кейінгі кездері бұқаралық ақпарат құралдарында және ғылыми әдебиеттерде «мәңгүрттендіру» деген терминді жиі кездестіреміз. Орысшалап айтар болсақ, «зомбирование». Бұл құбылысты түсіндірушілер, адам психикасын өзгертетін техниканы игерген адамдар басқара алатын, «психоробот» жасап, тұлғаға әсер ететін бірнеше әдіс-тәсілдер барын хабарлайды. Көптеген деструктивті ұйымдар стрессті және фобияны қабылдауды өз қатарларында ұстау құралы ретінде қолданады. Фобияны енгізу механизмі тікелей немесе жанама ұсыныс әдістерімен жүзеге асырылады. Бұл тетіктерді білу консультантқа және зардап шеккен адамға сәтті оңалтуға және фобиядан арылуға көмектеседі. Тоталитарлық діни құрылымдардан зардап шеккендерді қалпына келтіру, зерттеу барысында анықталғандай, бірнеше бағытта жүзеге асырылады: ең алдымен, бұл психологиялық оңалту, оның барысында белгілі бір эмоционалды мәселелерді, сондай-ақ психологиялық табынушылыққа тәуелділік мәселелерін шешу қажет [37]. Бұл жағдайда деструктивті культтар бойынша психолог-сарапшы ең жақсы көмекші бола алады. Екінші бағыт: рухани қалпына келтіру, оған діни қызметкердің жұмысы және діндарлар қауымдастығының эмоционалды қолдауы кіреді. Бірте-бірте адам Құдаймен жеке қарым-қатынасты үйренеді (сектадан тыс мүмкіндікті әдетте оның басшылары жоққа шығарады) және шіркеу дәстүрінің таусылмайтын құнарлы көзіне қосылады. Егер экс-культ өзінің бұрынғы ағалары мен мамандарына сектадан алданған басқа адамды шығару үшін көмектесе бастаса, рухани оңалту процесі жеделдетіледі. Үшінші бағыт әлеуметтік бейімделу мәселелерін қамтиды, онсыз деструктивті ұйымның бұрынғы мүшесінің одан әрі толыққанды өмір сүруі мүмкін емес. Көптеген бұрынғы сектанттар көбінесе көшеде кездеседі: жоғалған тәуелсіз өмір сүру дағдыларымен, баспанасыз, жұмыссыз, әлеуметтік шеңберден тыс, бұл психологтар, әлеуметтік қызметкерлер мен заңгерлер үшін жұмыс. Бұл кезеңде адамға сектадан тыс қоғамда қайта өмір сүруді үйренуге көмектесу керек. Оңалту басталар алдында тиімді жұмыс істеу үшін деструктивті секталар мен басқа да діни емес құрылымдардың ықпалына түскен адамдардың контингентін алдын ала саралау жүргізіледі. Жақын адамның сектаға кетуі әрқашан отбасы үшін қайғылы жағдай болып табылады. Алайда, көпшілігі отбасы мүшелерінің дұрыс мінез-құлқына қаншалықты тәуелді екенін білмейді. Туыстардың міндеті – деструктивті топқа психологиялық тәуелді қиыншылыққа тап болған адаммен ең аз байланысын сақтау. Бұл байланыс жақын эмоционалды жіп қалдырады, оған сәйкес ол топішілік қатынастардың дағдарысы жағдайында және оның Ұйымға қатысуын қайта бағалау кезінде психологиялық лабиринттен шыға алады. Есте сақтау керек, кез-келген басталатын діндарлыққа тән белгілер бар ( соның ішінде шығармашылық), тек Деструктивті культтер мен секталардың типтік белгілері бар. Адамның сектаға кіруінің басты белгісі-оның жеке басының жан-жақты теріс өзгеруі, ол ең алдымен өмір салтын, мұраттарын, мінез-құлқын, мүдделерін, келбетін, әдеттерін, сөйлеуін өзгертуде көрінеді. Оның рухани, дүниетаным, қоғамдық байланыстар, қарым-қатынас, отбасындағы қарым-қатынас өз-өзіне елеулі өзгеріс жүреді. Мұсылманшылыққа, мешітке, мемлекетке және мемлекеттік институттарға, өзін-өзі басқару органдарына, патриотизмге, дәстүрлерге, храмдарға деген сыни және агрессивті көзқарас жиі көрінеді (бұл белгілер культтік және деструктивті идеяны жақтаушылар арасында өте күшті). Адамда кітапхананың құрамы күрт өзгереді, діни заттар пайда болады, тамақтану режимі өзгереді; ол тым жоғары немесе жабық болады. Мұндай мінез-құлық дабыл қағуға және осындай жағдайда өзін қалай ұстау керектігін дұрыс айтатын мамандарға жүгінуге себеп болып табылады. Дін істері басқармасы немесе деструктивті діндердің жақтастары мен діни экстремизм құрбандарын оңалту орталығының білікті маман иелері арнайы көмек бағдарламалары және кәсіби дайындық бағдарламалары сектада болған адамның өмірін айтарлықтай өзгерте алады. Егер сіз белгілі бір тұлға немесе топты (ұйым өкілін) деструктивті діни ағым/культ мүшелігіне немесе тоталитарлық жат ағымға арбаушы деп күдіктенсеңіз, бәлкім себептермен бір діни жамағатқа тап болсаңыз – ендеше дереу келесі ақпараттарға мән беріңіз: * Ең алдымен, өз-өзіңізді байсалды ұстаңыз. Жақын адамға қатысты ең бастысы-контактіні сақтау. Позитивті, сабырлы, диалогқа ашық болыңыз. * Бірінші кезекте мамандарға жүгіну, дінтанушы маманнан және психологтан кәсіби кеңес алу қажет. * Оны белсенді түрде сендіруге тырыспаңыз-бұл қалпына келтірілмейтін салдарға әкелуі мүмкін және сіздің қарым-қатынасыңызды бұзуы мүмкін. Әдетте, деструктивті ұйымдар немесе культтар өздерінің жақтастарының отбасымен және жақын адамдарымен байланысын үзуге мүдделі. * Қақтығыс пен ұрыс-айқайға жеткізбеңіз. Жақын адамыңызбен сенімді қарым-қатынасты сақтауға тырысыңыз. Онымен барынша жақсы қарым-қатынаста болуды, ол жақындарының жылулығын жаңадан сезінуіүшін барымызды салуымыз керек. Онымен бұрынғы өмірінің қуанышты эпизодтарын, бірлескен отбасылық іс-шараларын еске түсіру ұсынылады. Себебі, жат ағымға жақындардың назарынан тыс қалғаннан кіріп жатады. * Түсіну, жағдайды түсіну немесе ақыл-ой тұрғысынан бағалау үшін сұрақтар қойыңыз. Топтың қателігін дәлелдеуге араласпаңыз [38]. Теріс идеологияның құрбанына айналған азаматтармен жұмыс жүргізу өте күрделі. Осыған байланысты «Діни экстремизм құрбандары мен деструктивті ағым мүшелерін оңалту орталығы» құрылды. Бұл орталық дәстүрлі діннен адасып, жат діни ағымның құндылықтарын ұстанып жүрген азаматтармен жұмыс жүргізеді. Басты мақсат — олардың радикалды идеяларына түсінік беріп, ханафи мазхабына қайтару. Біздің қоғам — толерантты қоғам. Әсіре діншілдік, дінге қатты беріліп, зайырлы мемлекетіміздің құндылықтарын мойындамау — мемлекеттің дамуына кедергі келтіреді. Біздің қоғам — толерантты қоғам. Елімізде барлық діни сенім, ұстанымдарға бостандық берілген. Әр азамат өз еркімен, дәстүрлі дінін ұстана алады. Заң тек радикалды идеологияны насихаттайтын, діни алауыздық тудыратын шараларға тыйым салады. «Зайырлы» деп айтсаң, «дінді мойындамау», «дінге қарсы шығу» деп қате қабылдайтындар бар. Негізінде зайырлы ел болу — барлығына бірдей қарау, төзімділік таныту ұстанымы. Мемлекет діни экстремизм мен терроризмнің алдын алуға ерекше ықылас танытып отыр. Заңға өзгерістер еніп жатыр. Қазақстан Республикасында діни экстремизм мен терроризмге қарсы іс-қимыл жөніндегі 2018-2022 жылдарға арналған бағдарлама қабылданды. Онда осы мәселелердің барлығы қамтылған. Қазір мектептерде «Зайырлылық және дінтану негіздері» пәні оқытылады [39]. Осы пәннен беретін ұстаздарды екі жыл қатарынан арнайы семинарлардан өткізіп, дайындап келеміз. Олар мемлекеттің дін саясатындағы басымдықтарын, оқушылармен жұмыс істеу, т.б. туралы біліктіліктерін арттырады.Алдымен жастармен түсіндіру жұмыстарын жүргізіп, діни радикализмге қарсы иммунитет қалыптастыру басты назарға алынды. Қазіргі жастар ізденуге, білім алуға құштар. Бірақ «діни білім аламын» деп талаптанған жастардың жат ағымға ілесіп, содырға айналып кету қаупінің де бар екенін ескерген жөн. Бүгінгі таңда діни білімді шетелден алуға ниеттілерді тексеру ісі де күшейді. Талапкер бакалавр білімін алдымен Қазақстаннан алуы керек. Содан кейін ғана екінші жоғары білімін тек ресми оқу орындарында жалғастыра алады. Болашақта дамыған 30 елдің құрамына кіреміз, өркениетті қоғамды құрамыз деген мақсат қойдық. Мақсатымызға дәстүрімізді, тарихымызды, құндылықтарымызды, сақтай отырып, қол жеткізуіміз керек. Діни радикалданудың алдын алу бойынша біліктілігі жоғары маман теолог, дінтанушылар және психологтардың бірнеше кеңесіне тоқталсақ: а) діни білімді отандық оқу орындарынан алған дұрыс. Шетелде рухани азықты алудан асықпаңыз, алдымен іргетасын еліңізде қалыптастырыңыз. Кейін, рухани байлығыңызды кеңейту мақсатында шетелдік ресми оқу орындарына барсаңыз болады; в) Отбасы балаларының ақпаратты қайдан алып жатқандығына қадағалау керек; г) Діни сұрақтар мен мақаланы тек ресми, мойындалған сайттар, парақшалардан қарағаныңыз жөн. Мысалы, ҚМДБ ресми сайттары және дін істері басқармасының парақшаларын қарап шықсаңыз болады. Бұлар — дәстүрлі діннен адаспаудың, жат ағымның құрбанына айналудың алдын алатын маңызды әрекеттер.Ел бірлігі мен мемлекет қауіпсіздігіне зиян келтіретін ағымдардың жетегіне кетіп қалмау шараларына баршамыз атсалысуымыз қажет. Діни білімге сусаған кезде, бір діни мәселеге тап болған сәтте әркімге жүгінбей, арнайы «дін мамандарынан» кеңес сұрағанымыз абзал. жүктеу/скачать 173.38 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|