Управление биологической активностью почв

СПИСОК ЛИТЕРАТУРЫ
1. Яковлев, А. Ф. Cовременные тенденции использования генетики в животноводстве / А. Ф. Яковлев, П. Н. Прохоренко // Вестник РАСХН. – 1997. – № 2. – С. 56-59.
2. Маниатис, Т. Молекулярное клонирование. / Т. Маниатис, Э. Фрич, Дж. Самбрук. – М. : Наука. – 1984.
3. Дэйвис, К. Анализ генома. Методы / К. Дэйвис. – М. : Мысль. – 1990.
4. Denicourt, D. Animal Genetics / D. Denicourt, M. F. Sabour et al – 1990. – 21. – P. 215-216.
5. Cowan, C. M. Genetics and Breeding / C. M. Cowan et al. – 1992.
6. Кузьмин, А. И. Молекулярная генетика, микробиология и вирусология / А. И. Кузьмин, С. Е. Холчицкий, Б. В. Скрябин, О. К. Кабоев, Е. И. Шварц. – М. : Наука – 1991.
7. Bahnak, B. R. A single and efficient vethod for isjlating high molecular weight DNA from mammalian sperm / B. R. Bahnak. // NAR. – 1988. – J Veter. Medic. Sci. – 1993. – V. 55. – p. 145-156.
8. Medrano, J. F. Genotyping of bovine kappa-casein loci folloüing DNA sequence amplificftion / J. F. Medrano. // Biotechnology. – Vol 8. – 1990. – p. 144-146.

ӘОЖ: 619:616.992.28.:636

КРИПТОКОКК ҚОЗДЫРҒЫШТАРЫНЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
Б. А. Шалабаев, вет. ғылымдарының кандидаты

А. А. Абуталип, вет. ғылымдарының докторы, Н. Ө. Керімбаев, ізденуші
«Қазақ ғылыми-зерттеу ветеринария институты» ЖШС
Мақалада зертханалық зерттеулерде қолданылатын, жылқылардың эпизооттық лимфангоит диагнозын қоюда әр түрлі өсіру әдістері және Cryptococcus farciminosus қоздырғышының физико-биологиялық қасиеттері келтірілен.
В статье приведены различные методы культивирования и физико-биологические свойства возбудителя Cryptococcus farciminosus, применяемые в лабораторных исследованиях, при постановке диагноза на эпизоотический лимфангоит лошадей.
Different methods of cultivation and physico-biological characteristics of incitant Cryptococcus farciminosus, used in laboratory researches at diagnosis on epizootic lymphangitis of horses are given in the article.
Кіріспе. Аурудың дамуы 1872 жылы италиян ғалымы С. Ривольтаның істеген еңбектерінің арқасында анықталды. Ауру қоздырғышын алғаш рет ауырған жылқының тері түйіндеріндегі уытты ойық жара іріңінен бөліп алған. Ол жұмсарған лимфа түйіндерінде, абсцесс іріңдерінде, лимфа тамырларында және танаудың кілегей қабығының гранулематоларында ашытқы тәрізді саңырауқұлақтардың үнемі болатынын байқаған. Жылқының мандам індетін жылқының маңқасынан ажыратып балау 1881 жылдан бастап қолға алынды [1, 2].

Бұл бағыттағы атқарылған көптеген ғылыми еңбектерге қарамастан шет елдік ғалымдардың зерттеу жұмыстары мандам індетінің өз алдына басқа ауру екенін дәлелдеп бере алмады.

Е. Н. Утешова, В. Д. Борзионов, И. А. Карповалардың жазған деректері бойынша мандам індетінің қоздырғышы болып алғаш рет 1873 жылы S. Rivoltа-мен ашылған Ascomycetes классына жататын, микроскопиялық саңырауқұлақ Cryptococcus farciminosus Rivolta болып табылды [3].

Басқа мал түліктерімен салыстырғанда жылқы шаруашылығынан өнім жоғары алынады, республикамызда жылқы басының өсу деңгейі жыл сайын артып келеді.

Республикамыздағы жылқы шаруашылығының ойдағыдай өркендеуіне кедергі болатын негізгі себептердің бірі-елеулі экономикалық шығын келтіретін жұқпалы аурулар, соның бірі жылқының мандам індеті.

ҚР АШМ мал дәрігерлік комитетінің берген есебінде жылқының мандам індеті күні бүгінге дейін тіркеліп, ауру деңгейі жыл сайын артып келеді. Жылқының мандам індетімен ауырған жылқылардың өлім-жітімге ұшырауы 11-ден 18,2 пайызға (%) дейін тіркелген және ауырған малдардың асқынған түрінің жазылуы көптеген қаражаттың жұмсалуына әкеп соғады.

Қазіргі нарық талаптарына сәйкес, шет елден әкелініп жатқан асыл тұқымды таза қанды жылқылардың құндылығы артуда. Жылқы өнімінің импорты мен экспорты ұлғайып, асыл тұқымды жылқылардың құндылығы артқан нарықтық уақытта, осы ауруға қарсы арнайы күрес және алдын-алу шараларының тиімді әдістері жоқ. Жылқының мандам індетінің жасырын түрінде өтуіне байланысты қазіргі кезде қолданылатын оңтайлы әдістерді табу өзекті.

Материалдар мен зерттеу әдістері. Ет пептон сорпасы, ет пептонды глицерин, глюкоза, маннит қосылған агар, Сабуро агары, Пептонды-бауыр агары, Чапека агары. Histoplasma farcimirosus өсінділерін мандам індетімен ауруға шалдыққан малдардан алынған таза қанды ірің және өлген жылқылардан алынған зардапты сынамалар (өкпе, бауыр, сөл бездері, көк бауыр) [4, 5].

Зерттеу нәтижелері және талдау. Алматы облысы, Талғар ауданында қарайтын «Панфилов» ЖШС асыл тұқымды жылқы шаруашылығы, «Сәрсебек» жеке шаруа қожалығы, «Жұмабаев» жеке шаруа қожалығында түрлі жастағы 800 бас жылқы табындарында тексеру жұмыстары жүргізілді. Мандам індетін балау барысында клиникалық белгілеріне, ауру малдардың лимфа түйіндері мен уытты жараларынан алынған қанда іріңдерінен жағынды дайындалып микроскоп арқылы тексерілді, өлім-жітімге ұшыраған малдардың ағзаларынан және мұрын қуысының кілегей қабықтарынан алынған ақпаларды арнайы дайындалған қатты және сұйық қоректік орталарға себінді жасап 28-30 ^оС температурада термостатта өсірдік.

Павлодар облысы, Лебяженск ауданы «Сыздықов» ЖШС жеке шаруашылығынан екі жылқыдан алынған зардапты сынамаларынан Histoplasma farciminosus түздік өсінділері бөлініп алынды. Осы Histoplasma farciminosus саңырауқұлағының 2 түрлі түздік өсіндісіне 2008 – жылы ғылыми зерттеу жұмыстарын жүргізу нәтижесінде №2 жылқыдан бөлініп алынғын түздік өсіндінің иммуногендік көрсеткіштері жоғары болғандығы анықталды. Сол себепті осы өсіндіні «Қазақ ғылыми-зерттеу ветеринария институты» микро ағзалар мұражайы зертханасында деполанып F-0269 КазНИВИ депозитарлық нөмірі берілді және № П 08 колекциялық нөмірі алынды.

Бөлініп алынған түздік өсінді криптококк саңырауқұлақтарын өсіру үшін Чапека және ЕПА қоректік ортасы қолданылды, оған себінді жасалып 28-30 ºC температурада 18-21 тәулік аралығында өсіруге термостатқа қойылды.

Histoplasma farciminosus өсіндісінің негізгі биологиялық қасиеттерін зерттеу барысында бір-біріне ұқсас екені анықталынды.

Криптококк саңырауқұлақ қоздырғыштары зардапты сынамаларда пішіні сопақ немесе жұмыртқа тәрізді әр түрлі болады, қозғалмайтын денешіктер бір немесе екі жағыда үшкірленіп келеді және қосарланған қабығы болады.

Лимфа түйіндеріндегі абсцесстердің іріңдерінде, саңырауқұлақ жасушасы (криптококк) қос қабаттан тұратын, үшкір ұшы бар сопақ пішіндес денешіктен тұрады. Жасуша протоплазмаларында бір немесе бірнеше дән тәрізді моншақтар болады. Криптококктардың ұзындығы 2,5-4 мкм дейін, 400 есе ұлғайтып микроскоппен оңай көрінеді.

Криптококк қоздырғыштары көбінесе лейкоциттер ішіне орналасады (нейтрофильдер, макрофагтар), кейде жасушадан тыс іріңде кездеседі біртіндеп немесе топтасқан түрлерін көруге болады. Бастапқы қабынған жерлерде криптококктар аз, абсцесс пісіп жетілген кезде олардың саны да көбейеді. Криптококктардың ең көп мөлшері түйінің әбден пісіп жетілуі кезінде байқалады. Фагоциттер жүйесінің жасушалары лейкоциттер мен макрофагтарды бұзып шығып іріңде бос күйінде жатып криптококктардың түйінін қалыптастырады. Бұл бөлшектер дами келе зооспораға айналады, олар өз кезегінде спораға, ал споралар бірнеше даму фазаларынан кейін сфера пішінді криптококқа немесе өз алдына дами алатын ұсақ бөлшектерге ыдырайды.

Криптококк денешіктерін (қосындыларын) мұқият зерттеп арнайы бояулармен бояғаннан кейін микроскоппен анық көруге болады. Оның қосындыларының пішіндері әр түрлі кейде кокктар тәрізді немесе моншақ тәрізді сан алуан пішінде кездеседі. Криптококктар грам оңға боялады, негізгі анилинді бояулардың барлығымен жақсы боялады. Бірақ қолданғанда ең тиімдісі Романовский-Гимзе және А. П. Новиков бояу әдістері қолданылады. Боялған кезде тек қана криптококктардың протоплазмасы боялады. Өліп қалған криптококктар мен сыртқы қабығы боялмайды. Қоректік орталарда өсіргенде мицелий түзді, ал ауру малдардың жасушаларында саңырауқұлақтар криптококк түрінде кездесті.

Қатты және сұйық қоймалжың қоректік орталарда криптококктардың жеке түрде көбірек өскені байқалды. Қоректік орта бетінде криптококк өсінділерінің шоғырлары негізінен қоректік ортаға себілген іріңнің шетінде немесе ұсақ түйіршіктер тәрізді өсті. Іріңнен пайда болған шоғырлар сарғыш түсті көптеген ұсақ шар тәрізді көрінді. Өсе келе тығыз қоректік ортаға терең ене өсіп, қатпарлы, сарғыш-қоңыр түстенді.

Зерттеу жүргізу барысында криптококк саңырауқұлақ өсінділері жылқының мүшелері мен ұлпаларынан (көк бауыр, бауыр, бұлшық ет, сөл түйіндері және теріден) дайындалған қоректік орталарда жақсы өсетіні анықталды. Ал басқа қолданылған қоректік орталарда мұндай нәтиже алынғанымен тез өсімталдық көрсеткен жоқ.

Ұсынылған қоректік орталардың ішіндегі ең тиімдісі жылқы ағзалары мен ұлпаларынан дайындалған қоректік орта болды.

Түйіндер, абцесстер және уытты ойық жаралардан бөлініп алынған жылқының мандам індетінің қоздырғыштары тексеру барысында физикалық, химиялық жағдайларға төзімді болды, ал қоректік ортада өсірілген криптококк өсінділері сыртқы орта жағдайларына төзімсіз болатындығы анықталды.

Жоғары температура мен залалсыздандырғыш дәрмектердің әсерінен жылқының мандам індетінің қоздырғыштары тез инактивтендіріледі. Мысалы: қайнатқанда 1-2 мин, залалсыздандырғыш дәрмектердің әсерінен 5-25 минут аралығында белсенділігін жоятындығы анықталып отыр.

Histoplasma farciminosus саңырауқұлақ өсінділерінің негізгі биологиялық қасиеттері бір жылдың ішінде тұрақты сақталды, ЕПА қоректік ортасына жылына үш-төрт рет жаңартылып себінді жасалынды. Тоңазытқышта өздерінің биологиялық қасиеттерін жақсы сақтайды.

Криптококк саңырауқұлақ өсінділері нативтік түрде алты ай, ал мұздатылған түрінде 4-20 ºC температурада бір жыл сақталады. Сыртқы қоршаған ортаға түскен кезде спора түзіп ұзақ сақталады.

Жылқының мандам індеті ауруының қлиникалық белгілері ұзақ уақытқа дейін білінбейді, ал күтімі мен бағымы нашарлағанда және жылқыларды шамадан тыс көп пайдаланған кезде, ауа-райы күрт өзгергенде тез кең көлемде өршіп, жылқы шаруашылықтарына үлкен экономикалық шығын келтіреді. Мандам індеті малдың жасына қарамайды, құлындар 6 айға дейін төзімді, ал таза қанды жылқылар өте сезімтал келеді.

Жылқылардың жаппай жарақат алуы және дұрыс күтіп-бағылмауы аурудың пайда болып, кең көлемде таралуына жағдай жасайды. Осының бәрі ауру малдардан бөлінген қоздырғыштармен зарарлануына байланысты, ауру көзінің ошағы болып саналады. Табында жүрген ауру малдардан басқа малдарға тікелей жұғады. Негізінен аурудың жұғуы мен таралуы әр түрлі жарақаттардан болады.

Қорытынды. Жүргізген ғылыми-зерттеу жұмыстарымыздың нәтижесінде жылқының мандам індетінің түздік өсінділерінен Cryptococcus farciminosus № П 08 штамы бөлініп алынды. Оған ҚР Ұлттық патент ведомстывасына иннавациялық патентке өтініш берілді. Осы бөлініп алынған штамнан жылқының мандам індетін балауда сезімталдылығы жоғары балаулық антигендік жиынтық ҚҰБР үшін және аурудың алдын алу мақсатында инактивтендірілген вакциналық дәрмек дайындау үшін протективті антиген алу жолдары іздестіріліп ғылыми-зерттеу жұмыстары жүргізілуде.
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1. Новиков, А. П. Культурально-биологические особенности возбудителя эпизоотичес-кого лимфангоита лошадей : автореф. ... канд. вет. наук. / А. П. Новиков. – М. : МВА. – 1950. – 18 с.
2. Плотников, К. И. Биология возбудителя эпизоотического лимфангоита лошадей / К. И. Плотников // Сб. научн. тр. Новосибирской науч.-исслед. вет. станции. – Новосибирск. – 1958. – Вып. 1. – С. 129-159.
3. Ламихов, К. Ф. Культивирование криптококка – возбудителя эпизоотического лимфангоита лошадей / К. Ф. Ламихов. // Сб. научн. тр. Новосибирской науч.-исслед. вет. станции. – Новосибирск. – 1958. – Вып. 1. – С. 95-115.
4. Суботник, А. С. Эпизоотический лимфангоит лошадей. К методике получения культур возбудителя эпизоотического лимфангоита / А. С. Суботник // Практическая ветеринария. – 1929. – № 4. – С. 15-21.
5. Васильченко, А. И. Культура Cryptococcus farciminosus на кортофельной среде / А. И. Васильченко. // Ветеринария. – 1947. – № 5. – С. 12-14.

ӘОЖ: 636.7:619.616.962

АЛМАТЫ ҚАЛАСЫНДАҒЫ ҚАҢҒЫБАС ИТТЕРДІҢ ГЕЛЬМИНТТЕРІНІҢ ЭПИДЕМИОЛОГИЯЛЫҚ ЖӘНЕ ЭПИЗООТОЛОГИЯЛЫҚ МАҢЫЗДЫЛЫҒЫ
А. А. Ысқақов, ізденуші
«ҚазАгроИнновация» АҚ «Қазақ ғылыми-зерттеу ветеринария институты» ЖШС
Алматы қаласындағы қаңғыбас иттерді гельминтологиялық сою және диагностикалық дегельминтизациялау нәтижесінде эпизоотологиялық маңызды 7 гельминт түрі табылған, оның бесеуінің эпидемиологиялық мәні бар.
У бродячих собак города Алматы по данным гельминтологических вскрытий и диагностической дегельминтизации обнаружено 7 видов гельминтов, имеющих эпизоотологическое значение, из них 5 видов имеют эпидемиологическое значение.
In the stray dogs in Almaty on the ground of helminthological autopsy and diagnostic dehelminthization there were discovered 7 helminthes species with the epizootic importance, from them 5 species have the epidemiological importance.
Ірі қалалар мен мегаполистер көптеген синантропты және иесіз үй жануарлары үшін потенциалды экологиялық жай болып табылады; ол жерлерде мекендеушілердің айқындалған кеңістіктік бөлінуімен және трофикалық байланыстарымен өзінің экожүйесі құрылады. Салынған құрылыстар типтерінің әр түрлілігі, қаланың көптеген аудандардағы тағам қалдықтарының қол жетімділігі, жиі және қасақана қаңғыбас иттерді азықтандыру үйсіз етқоректілердің санының өсуіне, ал нәтижесінде – эпидемиологиялық және эпизоотологиялық жағдайдың нашарлауына әкеліп соқтырады.

Ресейдің көптеген қалаларында бірнеше ондаған жылдар бойы қаңғыбас иттердің гельминтофаунасына зерттеулер жүргізілуде. Қазақстанда мұндай мәліметтер барлық қалалар бойынша жоқ, оның ішінде бұл мәселелер бойынша көптеген ірі облыс орталықтары да тексерілмеген. Алматы қаласында нақты бағытталған қаңғыбас иттердің гельминттерінің түрлік құрамын эпидемиологиялық және эпидемиологиялық маңыздылығымен сараптау зерттеулері бұрын атқарылмаған.

Біз 2006-2009 жылдар аралығында Алматы қаласының түрлі мөлтек аудандарында қаңғыбас иттердің асқазан-ішек жолдарындағы гельминттерін толық гельминтологиялық сою тәсілімен (52 бас) және бромсутекті ареколинді қолдана отырып диагностикалық дегельминтизациялау тәсілімен (14448 бас) тексеріп көрдік.

Асқазан-ішек жолдарын гельминтологиялық сою жалпы қабылданған тәсілдермен жүргізілді [1]. Жануарлардың залалдану көрсеткіштерінің ішінен инвазия экстенсивтілігін, инвазия интенсивтілігін және көптік индексін есептеп шығардық [2], сандық мәліметтерді статистикалық тәсілдермен өңдедік [3].

Нәтижесінде иттерден гельминттердің Taenia hydatigena, Multiceps multiceps, Echinococcus granulosus, Dipylidium caninum, Toxocara canis, Toxascaris leoninа, Uncinaria stenocephala деген 7 түрі анықталды.

Ең жиі кездесетін гельминттерге аскридаттың Toxocara canis, Toxascaris leoninа деген екі түрі және асқабақ тәріздес таспа құрт Dipylidium caninum жатты. Taeniidae тұқымдасына жататын цестодтар бірер жағдайларда ғана және қаланың ет базарлары аумағында ауланған иттерде кездесті (оның ішінде малдарды өз аумағында соятын «Катализатор» базары да бар). Қаланың мөлтек аудандарына айқын бейімділігі жоқ унцинария құрты сирек кездесетін гельминт түріне жатады.

Біз анықтаған гельминттердің барлығының эпизоотологиялық маңыздылығы бар (асыл тұқымды иттер, терісі бағалы аңдар үшін, ал цестодтар-тениидтер – үй тұяқтылары үшін), оның ішіндегі 5 құрт түрі белгілі бір мөлшерде эпидемиологиялық маңызды болып саналады.

Taenia hydatigena асқазан-ішек жолдарын толық гельминтологиялық сою мәліметтері бойынша 3,85 ± 2,67 % иттерде және диагностикалық дегельминтизация нәтижелері бойынша 1,24 ± 0,29 % иттерде табылды.

Multiceps multiceps 52 сойылған иттің (1,92 ± 1,90 %) біреуінен бір рет қана 1 экз. данада табылды. Бұл паразит диагностикалық дегельминтизация жасалынған 1448 иттің бесеуінің (0,34 ± 0,15 %) ішектерінен табылды.

Echinococcus granulosus жалпы саны 176 экз. мөлшерде екі сойылған иттен табылды (3,85 ± 2,67 %). Ал дегельминтизация жасалынғанда 12 иттің ішегінен (0,83 ± 0,24 %) стробиласының жалпы саны 1975 экз., инвазия интенсивтілігі 164,58 экз., көптік индексі 1,36 ± 1,08 экз. мөлшерде эхинококтар анықталды.

Аталған үш Taeniidae тұқымдасына жататын цестодтардың барлығы ет өнімдерін сататын сауда нүктелері маңындағы қаңғыбас иттерден табылды. Инвазия көзі үй тұяқтыларының залалсыздандырылмаған ішкі мүшелері болды. Осылардың ішінен эпидемиологиялық маңызды болып эхинококк және адамдардың миында балаң құрт сатысы кезінде тіркелген мультицепс саналады. Қаңғыбас иттердің эхинококтармен және мультицепстермен залалдану фактісі олардың нақты, әрі потенциалды эпидемиологиялық маңызы бар екенін айғақтайды. Ет өнімдерін сататын сауда нүктелерін санитарлық қадағалауды бәсеңдеткен жағдайда иесіз иттердің залалдану деңгейінің өсуі әбден мүмкін. Адамдардың залалдануы ауру қаңғыбас иттермен тікелей және жанама жанасқанда болуы мүмкін. Тікелей байланыс балаларда кез-келген жануарларды сипағанда немесе олармен ойнағанда, бұдан бөлек иесіз иттерді үйіне, ауласына, автотұрақтарды күзету үшін алып кеткен кездерде және т.б.жағдайларда орын алуы ықтимал. Әрине, егер де адам қаңғыбас итті қандай да бір мақсатта алу үшін шешім қабылдаса, ол ең алдымен жануарды дегельминтизациялау қажеттігін ескеруі шарт. Бұл әсіресе эхинококкоздың таралуына табиғи-климаттық жағдайлар ықпал ететін Қазақстанның оңтүстік аймақтары үшін өте маңызды.

Dipylidium caninum қияр тәріздес таспа құрты қаңғыбас иттердің цестодтары арасындағы ең көп таралғаны болып шықты. Ол сойылып тексерілген 32,69 ± 6,50 % иттерден 5,47 экз. инвазия интенсивтілігімен және ішінара 1,79 ± 0,57 экз. көптік индексімен табылды. Диагностикалық дегельминтизация кезінде бұл таспа құрт 30,25 ± 1,21 % иттерде 6,28 экз. инвазия интенсивтілігімен және 1,90 ± 0,51 экз. көптік индексімен анықталды.

Қияр тәріздес таспа құрттың эпидемиологиялық қауіптілігі айқын, бірақ та дипилидоз адам үшін сирек ауру болып саналады. 1952 ж. В. П. Подъяпольская және В. Ф. Капустин «Адамдардың глисті аурулары» атты ауқымды монографиясында [4] барлық әлем бойынша дипилидиоздың тіркелген 100 оқиғасының табылуын күмәндана жазған болатын. Бірақ та соңғы бірнеше онжылдықта басылымдарда дипилидиоздың жаңа оқиғалары туралы хабарлар жарық көре бастады. Қазіргі замандағы адамдардың аузына бүрге түсіп кетіп, соның салдарынан аталмыш инвазиямен залалдануы мүмкін емес жағдай. Алайда бүргенің майда балаң құрты алдымен адамның тырнағының астына, одан кейін аузына және асқазан-ішек жолдарына түсуі әбден мүмкін (бүргенің балаң құрттарында цистицеркоид тәріздес инвазиялық балаң құрттар қалыптасуы мүмкін). Адамның қаңғыбас иттерден дипилидиозды жұқтыруының жолдары ретінде балалардың кез-келген жануарлармен қатынаста болуын және де иесіз иттерді үйіне алып кету әрекеттерін айтуға болады. Бұл аурудың алдын алудың негізгі жолдары – кез-келген жануарларды ұстағаннан кейін жеке гигиеналық талаптарды сақтау және де иттерді бүрге мен басқа да эктопаразиттерге қарсы дәрілеп отыру болып табылады (әсіресе адам даладағы итті үйге немесе пәтерге алса).

Нематодтар-аскаридаттар Алматы қаласындағы қаңғыбас иттердің гельминттерінің арасындағы сан жағынан және таралу жағынан басым екені белгілі болды. Иттерді сойып тексергенде Toxocara canis 75,0 ± 6,0 % иттен инвазия интенсивтілігі 6,87 экз., көптік индексі 5,15 ± 1,98 экз. мөлшерде табылды. Қала иттерінің осыған ұқсас залалдану көрсеткіштері диагностикалық дегельминтизациялау кезінде де анықталды (инвазия экстенсивтілігі 70,51 ± 1,20 %, инвазия интенсивтілігі 7,38 экз., көптік индексі 5,20 ± 1,33 экз.).

Токсокара адам үшін потенциалды қауіп тудырады. Токсокароз адамның салыстырмалы сирек ауруына жатады, ол туралы медициналық әдебиеттерде мағлұматтар өте сирек. Ауру адам басқа адамдар мен жануарлар үшін жұқтыру көзі болып табылмайтыны белгілі, бірақ та балаң құрттардың миграция сатысы кезінде науқаста инвазияның ауыр клиникасы байқалады және жүйелі тұрғыда ауру шақырады. Токсокароздың жүкті әйелдерден іштегі нәрестеге құрсақ ішінде берілу мүмкіндігі туралы гипотеза да бар. Адамдардың осы аурумен залалдануының тікелей көзі иттер болып табылады. Адамның инвазиялануы жануарлармен тікелей байланыста болған кезде және елді мекендердің ит нәжістерімен ластанған жағдайында орын алуы ықтимал. Тек қана Ресей бойынша адамдардың токсокарамен залалдануы туралы статистикалық мәліметтер бар, ал Қазақстан бойынша ондай мәліметтер жоқ. Ресейде токсокарозға шалдыққан науқас саны мемлекеттік статистикалық бақылау ендірген 1991 жылы 15 оқиғаны құраса, бұл көрсеткіш 1999жылы 641-ге жетті, оның ішінде балалар арасында осыған сәкес 9-дан 447 оқиғаны құрады. Науқастану көрсеткіші жыл сайын ұлғаюда, әсіресе Ресейдің елді-мекендеріндегі балалар арасында [5]. Қазақстанда токсокароздың ресми түрде үш қана оқиғасы тіркелген. Олардың біреуі 1990 жылы Тараз қаласында анықталған [6].

Иттерде паразиттік тіршілік ететін токсокара түрі мысық және басқа етқоректілердің факультативті паразиті болуы мүмкін. Тәжірибе жүзінде олармен зертханалық кеміргіштер – ақ тышқандар мен егеуқұйрықтар жұқтырылады.

Toxascaris leoninа сиректеу кездесті. Ол 28,85 ± 6,28 % сойылып тексерілген иттерде 6,80 экз. инвазия интенсивтілігімен және 1,96 ± 0,67 экз. көптік индексімен кездесті. Диагностикалық дегельминтизация кезінде токсаскарис 29,35 ± 1,20 % жануарларда 6,84 экз. инвазия интенсивтілігімен және 2,01 ± 0,63 экз. көптік индексімен кездесті. Токсаскарис көптеген үй және жабайы етқоректілерде паразиттік тіршілік етеді және тек қана үй иттеріне ғана емес мысық пен терісі бағалы аңдарға да потенциалды қауіп төндіреді. Адамдарда токаскаристің паразиттік тіршілік етуі туралы әдебиеттерде келтірілмеген.

Uncinaria stenocephala сирек кездесетін гельминт түріне жатады. Сойылып тексерілген 52 бас иттің (1,92 ± 1,90 %) ішінен біреуінен ғана бұл құрт инвазия интенсивтілігі 2,0 экз., көптік индексі 0,035 ± 0,019 экз. мөлшерінде табылды. Иттерден бөлек басқа етқоректілер унцинариямен залалдануы мүмкін. Адамдарда бұл құрттың паразиттік тіршілік етуі әдебиеттерде жазылмаған.

ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1. Котельников, Г. А. Гельминтологические исследования животных и окружающей среды: Справочник. / Г. А. Котельников – М. : Колос. – 1983. – 208 с.
2. Беклемишев, В. Н. Биоценологические основы сравнительной паразитологии / В. Н. Беклемишев. – М. : Наука. – 1970. – 502 с.
3. Лакин, Г. Ф. Биометрия [Учеб. пособие для биол. спец. вузов] / Г. Ф. Лакин. – М. : Высшая школа. – 1980. – 293 с.
4. Подъяпольская, В. П. Глистные болезни человека. / В. П. Подъяпольская, В. Ф. Капустин. – М. : Медгиз. – 1952.
5. Абдыбекова, А. М. Эпизоотология, диагностика и профилактика гастроинтестинальных гельминтозов плотоядных семейства Canidae : автореф. … докт. вет. наук : 03.00.19 – паразитология. / А. М. Абдыбекова. – Алматы: ДГП «Научно-исследовательский ветеринарный институт» РГП «НПЦ ЖиВ». – 2007. – 346 с.
6. Жетибаев, Б. К. Гельминтозоонозы в Жамбылской области Казахстана / Б. К. Жетибаев, Ю. Ф. Вышепольская, А. Е. Усенбаев. // Материалы докладов научной конференции «Теория и практика борьбы с паразитарными болезнями (зоонозы)». – Москва. – 2002. – Вып. 3. – С. 133-135.