Валюта операциялари ва уларнинг турлари


Узбекистонда валюта операцияларининг амалга ошириш муаммолари



бет8/9
Дата14.06.2022
өлшемі133.5 Kb.
#459232
1   2   3   4   5   6   7   8   9
21а-вариант.Валюта операциялари ва уларнинг турлари

Узбекистонда валюта операцияларининг амалга ошириш муаммолари.

1993 йилнинг майида кабул килинган “Валютани тартибга солиш туерисида”ги конунга биноан, Узбекистон Республикасида валюта операциялари иккига булинади:

  1. Жорий валюта операциялари;

  2. Капиталлар харакати билан боглик валюта операциялари.

Жорий валюта операцияларига товар ва хизматлар экспорти ва импорти, валюта кимматликлари олди-сотдиси, интеллектуал бойликка эгалик хукукини сотиш буйича хисоб-китоблар хамда карз маблаеларни бериш ёки жалб килишни кузда тутмайдиган ва тулов муддати узайтирилмайдиган хисоб-китоблар, яъни:

  • банк куйилмалари, кредитлар, инвестициялар ва бошка молиявий операциялар буйича фоиз, дивиденд ва бошка даромадларни хорижга ва хориждан утказиш;

  • нотижорат характерига эга булган утказмалар, шу жумладан, иш хаки, нафакалар, алиентлар, мерослар ва бошка шу каби операциялар киради.

Капиталлар харакати билан боглик валюта операцияларига:

  • инвестициялар, шу жумладан кимматбахо коеозларни сотиб олиш ёки сотиш;

  • кредитлар бериш ва олиш;

  • маблаеларни жалб килиш ва уларни хисоб вараклари хамда куйилмаларга жойлаштриш;

  • туловларни амалга ошириш ёки валюта кимматликларига эгалик хукуки вакт утиши билан бошка шахсларга утиши билан боглик ва молиявий операциялар.

Узбекистон Республикасида валюта операцияларини ваколатли банклар амалга оширади. Ваколатли банклар - бу Узбекистон Республикаси Марказий банкининг валюта операцияларини утказишга берилган лицензияга эга банклардир.
Валютавий лицензиялар уч хил:

  • бир мартали лицензия;

  • республика худудида валюта операцияларини амалга ошириш учун лицензия;

  • бутун дунё aeлан валюта операцияларини амалга ошириш учун (генеральнуй) лицензия кунишида берилади.

Хicирги кунда Узбекистонда 33 та тижорат банки мавжуд булиб, 27 таси ваколатли банк хисобланади.
Валюта лицензиясини олишининг асосий шартлари каторида банкларнинг молиявий баркарорлиги, мутахассисларнинг малакаси ва банкнинг техник ва коммуникацион алока воситалари билан таъминланганлиги туради.
Лекин хозирда Республикамизда валюта операцияларини ривожлантириш борасида жиддий муаммолар булиб куйидагилар чикади:

  1. Хорижий валюталарга булган баркарор талабнинг юзага келмаганлиги бу холатда Республика валюта биржасида АКШ долларини сотиб олишга талаб узлуксиз ошиб бораётганлиги курилади. Бунинг натижасида сумнинг АКШ долларига нисбатан алмашинув курси тухтовсиз пасайиб бормокда.

  2. Мамалакат жорий валюта бозорининг ликвидлигини таъминлаш имконияти юзага келмаган. Бунинг натижасида Узбекистон банклари томонидан муддатли валюта операциялари деярли амалга оширилмайди.

  3. Узбекистон суми бехаловчи валюта вазифасини бажара олмайди. Шунинг учун бахолови валюта вазифасини бажарадиган иккинчи валютага мухтожлик сезилади. Натижада Узбекистон худудида бир катор валюта инструментларида фойдаланиш доирасида кискаради;

  4. Корхона ваташкилотларнинг жорий валюта хисоб варакаларини юритиш тартиби хаддан зиёд расмийлаштирилган ва битимларнинг объектига караб йуналтирилган. Натижада корхоналар факат белгиланган товарларни харид килиш учунгина туловни амалга ошириш хукукига эга. Бу товарларни харид килиш учун тузилган шартномалар ташки иктисодий алокалар вазирлигида хамда мижозга хизмат курсатувчи банкда албатта кайд этилиши керак.

  5. ижорат “сопт”курсларининг бозор бахосини шакллантиришда айрим муаммоларни мавжудлиги. Бу жорий савдо операцияларини, банкларнинг депозит ссуда операцияларини амалга оширишга тускинлик килади, чунки бунда курснинг кескин ва фавкулотда узгариш хавфи сакланиб колади;

  6. Халкаро хисоб-китоб операциялари тулов нисбатан юкори даражада кафолатланган хисоб - китоб шаклларида амалга оширилмокда. Узбекистонда хужжатлаштирилган аккредитив билан хужжатлаштирилган инкассадан асосий хисоб-китоб шакли сифатида фойдаланилмокда.

Бу муаммоларни чукуррок анализ киадиган булсак, уларни юзага келтирган шарт-шароитларни куришимиз мумкин.
Хicирги пайтда валюта операцияларини амалга оширилишига тускинлик кeлаётган асосий омил - бу валютанинг ички ва ташки эркин айрбошланишидир. Валютани эркин айрбошлашнинг йуклиги, Марказий банк томонидан катъий белгиланган алмаштириш курсларининг урнатилишини валюта операцияларига булган кизикишни сезиларли даражада сундиради.
Ички айрбошлашнинг йуклиги биринчи навбатда махаллий банкларга валюта тушумларини ва валюта операцияларини амалга оширишдан келиши мумкин булган фойдадан махрум килади.
Ташки валюта айрбошлашишнинг эркин эмаслиги биринчи навбатда чет элдаги сармолдорларда мамлакатимиз иктисодиётига булган кизикишни анъа сустлаштирган. Бунинг натижасида хорижий сармоялар натижасида келиб тушиши мумкин булган валюта тушумларининг анча кисмидан махрум булганмиз. Натижада хозирги кунда хам биз пассив тулов балансига эгамиз.
Бундан ташкари валюта хисоб вараклари буйича чекловлар мавжуд. Масалан, республика резидентлари жисмоний шахс булса чет элда валюта хисоб-варахини узи факат чет элда булган муддатга очилиб, кайтиши билан бу валюта Узбекистондаги ваклолатли банкларга утказилиши шарт ва х.к. Тижорат банкларининг корреспондент - счётлари очилиши чекланган. Бундай хукука хозирда бир неча фаворит банклар эга (ТИФ миллий банки, Саноаткурилиши банки ва х.к.)колган банклар эса чет эллар билан муомалани ана шу банкларнинг воситачилиги ёрдамида амалга оширадилар ёки уз мижозларидан махрум булиш хавфига дучор булишади.
Капиталлар харакати буйича чекловчи хам инвестиция жараёнларини анча сусайтирди.
Узбекисон Республикасида конуний тулов воситаси Узбекистон суми булгани уун, барча инвестицион проектлар, карзлар, кредитлар Узбекистон Республикаси Марказий банк оркали амалга оширилади. Бу эса валютани Марказий банк урнатган шархарда сотишни кузда тутади ва албатта бундай холат корхна (фирма)ларнинг зарар куришига олиб келади. Натижада капиталларнинг республикага окими жуда паст ва бу хам уз навбатда олтин-валюта резервлрини ошишга ёрдам бермайди. Олтин-валюта резервларининг паст даражада булиши эса, уз навбатида, конвертацияни очиб юборишга халакит беради, чунки хукумат очик конвертация шароитида узининг барча олтин-валюта захираларидан ажралиб колишдн куркади.
Лекин асосий муаммо - бу импорт хажмининг юкорилиги ва экспорт таркибининг оптимал эмаслигидир. Республикамиз миллионлаб АКШ долларларини асбо-ускуна, янги технологиялар, ноу-хау, бундан ташкари машиналарнинг комплектуюхийларини харид килишга сарфлайди. Бу сарфларни коплаш учун етарли даражада валюта тушумлари булиши лозим. Бизнинг асосий валюта маблаелари манбаимиз сифатида эса хозиргача пахта ва олтин булиб келмокда.
Айнан хозирги пайтда, ана шу икки республиканинг асосий экспорт объектлрига булган нарх дунё бозорида деярли икки баробар тушиб кетган шароитда экспортга юкори сифатли, ракобатбардош тайёр махсулотларни чикариш катта ахамият касб этмокда.





  1. Достарыңызбен бөлісу:
1   2   3   4   5   6   7   8   9




©dereksiz.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет