Александр Исаевич Солженицын

Общий обзор и изучение одной из монографических тем (по выбору учителя). Поэзия Серебряного века. Многообразие направлений, жанров, видов лирической поэзии. Вершинные явления русской поэзии XX века.

Штрихи к портретам

Александр Александрович Блок. Слово о поэте.

«Ветер принес издалека...», «Заклятие огнем и мраком», «Как тяжело ходить среди людей...», «О доблестях, о подвигах, о славе...». Высокие идеалы и предчувствие перемен. Трагедия поэта в «страшном мире». Глубокое, проникновенное чувство Родины. Своеобразие лирических интонаций Блока. Образы и ритмы поэта.

Сергей Александрович Есенин. Слово о поэте.

«Вот уж вечер...», «Той ты, Русь моя родная...», «Край ты мой заброшенный...», «Разбуди меня завтра рано...», «Отговорила роща золотая...». Тема любви в лирике поэта. Народно-песенная основа произведений поэта. Сквозные образы в лирике Есенина. Тема России – главная в есенинской поэзии.

Владимир Владимирович Маяковский. Слово о поэте.

«Послушайте!» и другие стихотворения по выбору учителя и учащихся. Новаторство Маяковского-поэта. Своеоб­разие стиха, ритма, словотворчества. Маяковский о труде поэта.

Марина Ивановна Цветаева. Слово о поэте. «Идешь, на меня похожий...», «Бабушке», «Мне нра­вится, что вы больны не мной...», «С большою нежностью – потому...», «Откуда такая нежность?..», «Стихи о Москве». Стихотворения о поэзии, о любви. Особенности поэтики Цветаевой. Традиции и новаторство в творческих поисках поэта.

Николай Алексеевич Заболоцкий. Слово о поэте.

«Я не ищу гармонии в природе...», «Где-то в поле возле Магадана...», «Можжевеловый куст». Стихотворения о человеке и природе. Философская глубина обобщений поэта-мыслителя.

Анна Андреевна Ахматова. Слово о поэте.

Стихотворные произведения из книг «Четки», «Белая стая», «Вечер», «Подорожник», «Тростник», «Бег времени». Трагические интонации в любовной лирике Ахматовой. Стихотворения о любви, о поэте и поэзии. Особенности поэтики ахматовских стихотворений.

Н. Языков. «Пловец» («Нелюдимо наше море...»); В. Соллогуб. «Серенада» («Закинув плащ, с гитарой под рукой...»); Н. Некрасов. «Тройка» («Что ты жадно глядишь на до­рогу...»); А. Вертинский. «Доченьки»; Н. Заболоцкий. «В этой роще березовой...». Романсы и песни как синтетический жанр, посредством словесного и музыкального искусства выражающий переживания, мысли, настроения человека.

Античная лирика

(4-й акт). «Гамлет» – «пьеса на все века» (А. Аникст). Общечеловеческое значение героев Шекспира. Образ Гамлета, гуманиста эпохи Возрождения. Одиночество Гамлета в его конфликте с реальным миром «расшатавшегося века». Трагизм любви Гамлета и Офелии. Философская глубина трагедии «Гамлет». Гамлет как вечный образ мировой литературы. Шекспир и русская литература.

Теория литературы. Трагедия как драматический жанр (углубление понятия).

Иоганн Вольфганг Гете. Краткие сведения о жизни и творчестве Гете. Характеристика особенностей эпохи Просвещения.

«Фауст» (обзор с чтением отдельных сцен по выбору учителя, например: «Пролог на небесах», «У городских ворот», «Кабинет Фауста», «Сад», «Ночь. Улица перед домом Гретхен», «Тюрьма», последний монолог Фауста из второй части трагедии).

«Фауст» – философская трагедия эпохи Просвещения. Сюжет и композиция трагедии. Борьба добра и зла в мире как движущая сила его развития, динамики бытия. Противостояние творческой личности Фауста и неверия, духа сомнения Мефистофеля. Поиски Фаустом справедливости и разумного смысла жизни человечества. «Пролог на небесах» – ключ к основной идее трагедии. Смысл противопоставления Фауста и Вагнера, творчества и схоластической рутины. Трагизм любви Фауста и Гретхен.

Итоговый смысл великой трагедии – «Лишь тот достоин жизни и свободы, кто каждый день идет за них на бой». Особенности жанра трагедии «Фауст»: сочетание в ней реальности и элементов условности и фантастики. Фауст как вечный образ мировой литературы. Гете и русская литература. Теория литературы. Философско-драматическая поэма.

Для заучивания наизусть

«Слово о полку Игореве» (Вступление или «Плач Ярославны»).

М.В. Ломоносов «Вечерние размышления о Божием величие при случае великого северного сияния» (отрывок).

Г.Р. Державин «Властителям и судиям», «Памятник» (на выбор).

Н.М. Карамзин «Осень»

А.С. Грибоедов «Горе от ума» (один из монологов Чацкого).

А.С. Пушкин «К Чаадаеву», «Анчар», «Мадонна», «Пророк», «Я вас любил…»

«Евгений Онегин» (отрывок)

М.Ю. Лермонтов «Смерть поэта», «И скучно и грустно…», «Родина», «Пророк», «Молитва».

Н.В. Гоголь «Мертвые души» (отрывок «Эх, тройка! птица-тройка…»)

А.А. Блок. «Ветер принес издалека…», «Ушла. Но гиацинты ждали», «О доблестях, о подвигах, о славе…» (по выбору)

С.А. Есенин. «Край ты мой заброшенный…», «Гой, ты, Русь моя родная…», «Разбуди меня завтра рано», «Отговорила роща золотая» (по выбору)

В.В. Маяковский. Люблю (отрывок).

М.И. Цветаева. «Идешь на меня похожий…», «Мне нравится, что вы больны не мной…». Стихи о Москве. Стихи Блоку. Из циклов «Ахматовой», «Родина» (по выбору).

А.А. Ахматова. «Сероглазый король», «Молитва», «Не с теми я, кто бросил землю…», «Что ты бродишь, неприкаянный…», «Муза», «И упало каменное слово…» (по выбору).
8.5.3. Татарский язык (татарские группы)

5 сыйныф

Башлангыч сыйныфларда үткәннәрне кабатлау. Тел белеме бүлекләреннән лексика, морфология, сүз төзелеше, сүз ясалышы, лексикология, синтаксисны искә төшерү.

Фонетика. Орфоэпия. Графика һәм орфография. Аваз, хәреф, басым, иҗек, иҗек калыбы, сөйләм органнары, транскрипция, увуляр тартык, ирен гармониясе, сингармонизм законы. Аваз-хәреф анализы. Сүзләргә басым кую тәртибе. Татар телендә сузык һәм тартык авазлар классификациясе. Сүзләргә фонетик анализ ясау. Я,Ю,Е,Ъ,Ь хәрефләренең язылышы.

Лексика һәм лексикография. Билгеле бер телдәге сүзләр һәм әйтелмәләр җыелмасының шул телнең лексикасы дип аталуы. Телнең лексикасын өйрәнүче фәннең лексикология дип аталуы. Сүзнең лексик мәгънәсе (сүзнең үзенә генә хас мәгънәсе). Сүзнең туры һәм күчерелмә мәгънәләрен аера белү. Төрле типтагы сүзлекләрнең төзелү принциплары, алардан дөрес файдалану.Сүзләргә лексик анализ ясау.

Сүз төзелеше һәм ясалышы. Сүзнең тамыры, нигезе һәм кушымчалар. Сүз ясалу ысуллары: ясагыч кушымчалар белән яңа сүзләр ясау. Кушма, парлы, тезмә сүзләр ясау. Бер сүз төркеменнән икенчесенә күчү юлы белән яңа сүзләр ясалу. Сүзләрне кыскарту юлы. Фонетик ысул белән сүзләр ясалу. Тамырга кушымчалар ялгану үзенчәлеге. Сүзләрнең төзелешен һәм ясалышын тикшерү.

5 нче сыйныфта үткәннәрне кабатлау. Тел белеме бүлекләреннән фонтетика, морфология, сүз төзелеше, сүз ясалышы, лексикология, синтаксисны кабатлау

Бәйләнешле сөйләм үстерү. Бирелгән терәк сүзләрне кулланып, өйрәнелгән сүз төркемнәрен файдаланып кечкенә хикәя төзү, язу; бирелгән репликалардан логик бәйләнешле диалог төзеп язу; тәрҗемә итү; изложение, сочинение язарга өйрәнү; төрле характердагы диктантлар язу.

6 сыйныф

5 нче сыйныфта үткәннәрне кабатлау. Авазлар һәм хәрефләр.Сузык һзм тартык авазлар. Татар теленең үзенчәлекле авазлары. Сүзләрнең басымын билгеләү. Сүзләргә фонетик анализ ясау.

Сүзлекләр турында белешмә бирү, аларның төрләре.Татар һәм рус телләрендә тамыр һәм кушымчаларның үзенчәлекләрен искә төшерү, өйрәнгәннәрне ныгыту. Төрле сүз төркемнәрен ясаучы кушымчалар. Сүзләрнең грамматик мәгънәләрен үзгәртә торган мөнәсәбәт белдерүче кушымчаларны дөрес билгеләү күнекмәләрен булдыру.

Алмашлыклар.Алмашлыкларның мәгънә төркемчәләре: зат алмашлыклары, сорау алмашлыклары, билгесезлек алмашлыклары, юклык алмашлыклары, билгеләү алмашлыклары, тартым алмашлыклары күрсәтү алмашлыклары.

Әдәбият дәресләрендә өйрәнелгән әсәрләрне кулланып, сочинениеләр язу.

Сүз төркемнәрен өйрәнгәч, алган белемнәренә таянып, грамматик биремле диктантлар язу.

Төрле сүз төркемнәре кергән җөмләләрне татарчадан русчага һәм русчадан татарчага тәрҗемә итү. Сүзлекләрне куллану.

Уңай кешелек сыйфатлары тәрбияләү максатыннан чыгып сайланган текстлар буенча изложениеләр язу.

7 сыйныф

Морфология буенча 6 нчы сыйныфта үткәннәрне кабатлау.

Фигыль.

Татар телендә фигыльнең нигезе (башлангыч формасы) турында гомуми мәгълүмат. Фигыльнең барлык-юклык формалары.

Фигыль юнәлешләре.

Фигыль төркемчәләре. Затланышлы фигыльләр.

Боерык фигыль, аның мәгънәләре, зат-сан белән төрләнеше, дөрес интонация һәм басым белән кулланылышы.

Хикәя фигыль, аның заман формалары.

Хәзерге заман хикәя фигыль, аның мәгънәләре, форма­лары, зат-сан белән төрләнеше.

Үткән заман хикәя фигыль, аның мәгънәләре, формалары, зат-сан белән төрләнеше.

Киләчәк заман хикәя фигыль, аның мәгънәләре, форма­лары, зат-сан белән төрләнеше.

Шарт фигыль, аның мәгънәсе, формасы, зат-сан белән төрләнеше.

Сыйфат фигыль, аның мәгънәсе, заман формалары, исемләшүе һәм исемгә күчүе. Сыйфат фигыльләрнең сөйләмдә кулланылышы.

Хәл фигыль, аның мәгънәләре, формалары, сөйләмдә кулланылышы.

Исем фигыль, аның мәгънәсе, формасы, сөйләмдә кулланылышы. Аларның исемгә күчү очраклары. Татар телендә фигыльләрнең төп формасы буларак сүзлекләрдә бирелүе.

Инфинитив фигыль, аның мәгънәсе, формалары, сөйләмдә дөрес кулланылышы һәм дөрес язылышы.

Татар телендә ярдәмче фигыльләрнең кулланылышы.

Кайбер мөстәкыйль мәгънәле фигыльләрнең ярдәмче фигыль буларак кулланылу очраклары.

Фигыльләрнең ясалышы.

Фигыльләргә морфологик анализ ясау.

Кабатлау.

Аваз ияртемнәре турында гомуми мәгълүмат.

Аларның ясалуы, морфологик-синтаксик үзенчәлекләре. Аваз ияртем­нәреннән ясалган исемнәр һәм фигыльләр.

Аваз ияртемнәренә морфологик анализ ясау.

Кабатлау.

Татар телендә хәбәрлек сүзләрнең тоткан урыны, алар турында төшенчә. Хәбәрлек сүзләрнең форма­лары һәм җөмләдә кулланылышы.

Хәбәрлек сүзләргә морфологик анализ ясау.

Кабатлау.

Аларның сөйләмдә кулланылу үзенчәлекләре. Бәйлекләрне төркемләү. Бәйлек сүзләр, аларның формалары, җөмләдә кулланы­лышы. Бәйлекләргә морфологик характеристика бирү. Кабатлау.

Теркәгечләрне куллану үзенчәлекләре, аларның интона­циягә бәйле булуы.

Теркәгечләрне төркемләү.

Теркәгеч сүзләр. Аларның формалары, теркәгечләрдән аермасы.

Татар һәм рус телләрендә теркәгечләрнең уртак яклары, җөмләдә кулланылышы.

Теркәгечләрне морфологик яктан тикшерү.

Кабатлау.

Кисәкчәләр турында гомуми мәгълүмат. Аларны мәгънәләре буенча төркемләү. Татар телендә кисәкчәләрнең дөрес язылышы.

Кисәкчәләргә морфологик анализ ясау.

Кабатлау.

Ымлыклар турында гомуми мәгълүмат. Аларның ясалу үзенчәлекләре һәм сөйләмдә кулланылышы. Ымлыкларны төркемләү.

Морфология буенча үткәннәрне гомумиләштереп кабатлау.

Бәйләнешле сөйләм үстерү.

1. 
   Башкалар ачык күзалларлык итеп, яратып укыган берәр әдәби герой турында сөйләү.
   
2. 
   Мәктәптә уздырылачак берәр дәрестән тыш чара турында белдерү язу.
   
3. 
   Бәйрәм белән котлау тексты язу.
   
4. 
   Грамматик биремле контроль диктантлар язу.
   
5. 
   Рәсемгә карап, хикәя төзү.
   
6. 
   Грамматик биремле төрле типтагы диктантлар язу.
   
7. 
   Программага кертелгән әдәби әсәрләрдән алынган өзек­ләрне файдаланып, изложениеләр язу.
   
8. 
   Мөстәкыйль һәм ярдәмче сүз төркемнәрен кертеп төзелгән җөмләләрне тәрҗемә итү.
   
9. 
   Экскурсиядә һәм төрле спектакль-концертларда, мәктәптә уздырылган бәйрәм кичәләрендә алган тәэсирләрдән файдаланып, сочинениеләр язу.
   

Синтаксис буенча гомуми мәгълүмат. Телебезнең синтак­сик һәм сөйләм берәмлекләре (сүз, сүзтезмә, җөмлә кисәк­ләре, җөмлә һәм текст) турында төшенчә.

Гади җөмлә синтаксисы, кушма җөмлә синтаксисы һәм текст синтаксисы хакында кыскача мәгълүмат.

Җөмләдә сүзләр бәйләнеше. Сүзтезмә. Сүзләр бәйләнеше турында гомуми мәгълүмат. Сүзләр арасында тезүле һәм ияртүле бәйләнеш. Аларны белдерә торган тел чаралары. Ияртүле бәйләнешнең сөйләм оештырудагы роле.

Сүзтезмә турында гомуми төшенчә. Сүзтезмәдә ияртүче һәм иярүче кисәкләр. Татар телендә сүзтезмәләрнең төрләре һәм үзенчәлекләре.

Кабатлау.

Җөмлә кисәкләре. Җөмлә кисәкләре турында гомуми мәгълүмат (башлангыч сыйныфларда үтелгәннәрне кабатлау һәм тирәнәйтү).

Җөмләнең баш кисәкләре. Ия һәм аның белдерелүе, төрләре. Хәбәр һәм аның белдерелүе, төрләре. Ия белән хәбәрнең җөмләдәге урыны.

Хәбәрнең ия белән ярашуы. Ия белән хәбәр арасында сызык куелу очраклары.

Кабатлау.

Җөмләнең иярчен кисәкләре. Аергыч, аның белдерелүе һәм аерылмыш белән бәйләнеше.

Тәмамлык һәм аның белдерелүе. Туры һәм кыек тәмам­лыклар.

Хәл һәм аның төрләре. Урын хәле. Вакыт хәле. Рәвеш хәле. Күләм хәле. Сәбәп хәле. Максат хәле. Шарт хәле. Кире хәл. Аерымланган хәлләр турында төшенчә. Телебездә төрле хәлләрнең аерымлану үзенчәлекләре. Алар янында тыныш билгеләре.

Кабатлау.

Аныклагыч турында гомуми мәгълүмат. Аныклагычның аныкланмыш белән бәйләнеше. Аныклагычларның аерым­лануы һәм алар янында тыныш билгеләре.

Җөмләнең баш һәм иярчен кисәкләрен гомумиләштереп кабатлау.

Кабатлау.

Кабатлау.

Сүзләрнең уңай һәм кире тәртибе. Төрле сөйләм стиль­ләрендә сүз тәртибен билгеләүче факторлар. Җөмлә кисәклә­ренең җөмләдәге урыны. Татар һәм рус телләрендә сүзләрнең урнашу тәртибе үзенчәлекләре.

Кабатлау.

Гади җөмлә төрләре. Җөмлә турында гомуми төшенчә (башлангыч сыйныфларда үтелгәннәрне кабатлау һәм тирә­нәйтү).

Әйтү максаты буенча җөмлә төрләре: хикәя җөмлә, сорау җөмлә, боеру җөмлә һәм тойгылы җөмләләр (башлангыч сыйныфларда үтелгәннәрне кабатлау һәм тирәнәйтү). Әйтү максаты буенча төрле җөмләләр янында куела торган тыныш билгеләре.

Кабатлау.

Бер составлы җөмлә төрләре һәм аларның үзенчәлекләре. Бер составлы исем (атау) җөмлә. Бер составлы фигыль (иясез) җөмләләр. Бер составлы сүз җөмлә.

Кабатлау.

Тиешле җөмлә кисәгенең кулланылу-кулланылмавы буенча җөмлә төрләре: тулы һәм ким җөмләләр турында гомуми мәгълүмат. Ким җөмләләрнең төрләре һәм аларның кулланылышы.

Кабатлау.

Кабатлау.

1. 
   Укыган әдәби әсәр героена адресланган хат язу.
   
2. 
   Тормышта үрнәк булырдай берәр кеше турында очерк язу.
   
3. 
   Концертка яки театрга баргач алган тәэсирләр турында сөйләшү, диалогик һәм монологик сөйләм үрнәкләре табу.
   
4. 
   Татар һәм рус телләрендәге кушма җөмләләрне төзелешләре, бәйләүче чаралары һәм функцияләре ягыннан чагыштыру.
   
5. 
   Әдәби геройларга характеристика язарга өйрәнү.
   
6. 
   Татар телендәге сүз тәртибе үзенчәлекләрен чагылдыр­ган кыска текстларны тәрҗемә итү күнегүләрен үтәү.
   
7. 
   Экологик темага сочинение элементлары булган изложениеләр язу.
   
8. 
   Үтелгән темаларга таянып, грамматик биремле диктантлар язу.
   
9. 
   Дәрестән тыш укылган әдәби әсәрләргә таянып, сочинениеләр язу.
   

Кушма җөмлә һәм кушма җөмлә синтаксисы буенча гомуми төшенчә (башлангыч сыйныфларда үтелгәннәрне кабатлау һәм тирәнәйтү). Кушма җөмләне төзүче аерым җөмләләрнең грамматик, мәгънә һәм төзелеше ягыннан бәйләнеше турында кыскача мәгълүмат.

Форма һәм мәгънә бәйләнеше буенча кушма җөмлә төрләре: тезмә һәм иярченле кушма җөмләләр. Тезмә кушма җөмлә турында гомуми мәгълүмат. Теркәгечле һәм теркәгеч­сез тезмә кушма җөмләләр, аларның аерым компонентлары арасындагы мәгънәви бәйләнешләр. Тезмә кушма җөмләләрдә тыныш билгеләре.

Иярченле кушма җөмлә турында гомуми мәгълүмат. Баш җөмләгә үзенең хәбәре составында тормаган чаралар ярдә­мендә бәйләнгән (аналитик) иярченле кушма җөмләләр. Татар теленең үзенчәлеге буларак, баш җөмләгә үзенең хәбәре составындагы чаралар ярдәмендә бәйләнгән (синтетик) иярченле кушма җөмләләр. Аналитик һәм синтетик иярченле кушма җөмләләрдә бәйләүче чаралар һәм тыныш билгеләре.

Татар һәм рус телләрендә тезүле һәм ияртүле бәйләнеш ярдәмендә барлыкка килүче кушма җөмләләр. Аларның охшаш һәм үзенчәлекле билгеләре.

Кабатлау.

Мәгънә (функциональ) ягыннан иярчен җөмләләрнең төр­ләре турында гомуми төшенчә. Җөмлә кисәкләре белән иярчен җөмлә төрләре арасындагы мәгънә ягыннан бәйләнеш үзенчәлекләре. Иярчен ия җөмләләр. Иярчен хәбәр җөмләләр.

Иярчен аергыч җөмләләр. Иярчен тәмамлык җөмләләр.

Иярчен хәл җөмләләр: иярчен вакыт җөмлә, иярчен урын җөмлә, иярчен рәвеш җөмлә, иярчен күләм җөмлә, иярчен сәбәп җөмлә, иярчен максат җөмлә, иярчен шарт һәм иярчен кире җөмләләр.

Кереш җөмләләр турында мәгълүмат. Кабатлау.

Составындагы хәбәрлекле үзәкләрнең саны буенча кушма җөмлә төрләре: ике компонентлы һәм катлаулы кушма җөм­лә. Ике компонентлы тезмә һәм иярченле кушма җөмләләр. Катлаулы кушма җөмләләр: күп тезмәле кушма җөмлә, күп иярченле (тиңдәш иярүле, тиңдәш түгел иярүле, бер-бер артлы иярүле һәм берничә төр иярүле) кушма җөмлә, катнаш кушма җөмлә турында мәгълүмат. Катлаулы кушма җөмлә­ләрнең кулланылыш үзенчәлекләре һәм алардагы тыныш билгеләре.

Кушма җөмлә синтаксисын һәм анда кулланылучы тыныш билгеләрен гомумиләштереп кабатлау.

Кушма җөмләләргә синтаксик анализ ясау.

Текст синтаксисы һәм пунктуация.

Текст синтаксисы турында гомуми төшенчә. Текстның бер төре буларак тезем һәм чит сөйләмле текст турында кыскача мәгълүмат. Тезем һәм чит сөйләмле текстларда тынына билгеләре.

Синтаксис һәм пунктуацияне гомумиләштереп кабатлау. Барлык төр җөмләләргә синтаксик анализ ясау.

Стилистика һәм сөйләм культурасы.

Функциональ стильләрнең төрләре: сөйләмә һәм язма сөйләм стильләре. Язма сөйләм стильләре: фәнни, рәсми, эпистоляр, публицистик стильләр. Матур әдәбият стиле. Бу стиль­ләрнең лексик-грамматик үзенчәлекләре. Синонимнарның сөйләм оештырудагы роле. Стилистик хаталар.

Сөйләм культурасы. Әдәби сөйләмнең төп билгеләре: дөрес, ачык, эзлекле, сәнгатьле, аһәңле, җыйнак, матур яңгырашлы сөйләм. Татар әдәби теленең байлыгы һәм тәэсирле булуы. Сөйләмдә калькалар куллану.

5-9 нчы сыйныфларда үткәннәрне гомумиләштереп кабатлау.

Фонетика, орфоэпия, графика һәм орфография буенча 5 нче сыйныфта өйрәнгәннәрне кабатлау. Сүзләргә фонетик анализ ясау.

Лексикология буенча 5 нче сыйныфта өйрәнгәннәрне кабатлау.

Сүз төзелеше һәм сүз ясалышы буенча 5 нче сыйныфта өйрәнгәннәрне кабатлау. Сүзләрнең төзелешен һәм ясалы­шын тикшерү.

Морфология буенча 6-7 нче сыйныфларда өйрәнгәннәрне кабатлау. Сүзләргә морфологик анализ ясау.

Синтаксис һәм пунктуация буенча 8-9 нчы сыйныфларда өйрәнгәннәрне кабатлау. Җөмләләргә синтаксик анализ ясау.

1. 
   Туган телне камил белүнең зарурлыгы турында сыйныф алдында чыгыш ясау.
   
2. 
   Соңгы вакытта булган берәр вакыйга турында фикер алышу, диалогик һәм монологик сөйләм үрнәкләре табу.
   
3. 
   Яраткан берәр шагыйрь иҗатына кыскача күзәтү ясау.
   
4. 
   Бирелгән сюжет буенча хикәя төзеп язу.
   
5. 
   Берәр әхлакый темага анкета уздыру өчен, сораулар төзү.
   
6. 
   Татар һәм рус телләрендәге җөмлә төзелешен чагышты­рып, бер телдән икенче телгә тәрҗемә итү күнегүләре эшләү.
   
7. 
   9 нчы сыйныфта өйрәнелгән кушма җөмлә синтаксисы буенча биремнәр кертелгән диктантлар язу.
   
8. 
   Төрле эш кәгазьләре (белдерү, гариза, ышаныч кәгазе һ. б.) үрнәкләрен язу.
   
9. 
   Иптәшеңнең язма эшенә телдән яки язмача бәяләмә бирү.
   

Берлек, күплек сандагы исемнәрне тартым һәм килеш белән төрләндерү, сөйләмдә куллана белү; әйтелеше һәм язылышы арасында аерма булмаган сүзләрне ишетеп язу

Лексик темаларга караган сыйфатларны (гади, артыклык, чагыштыру дәрәҗәсендә сөйләмдә урынлы куллану

Саннарның язылышын истә калдыру, сөйләмдә куллану.

Ясалма сыйфатлар

Антоним, синоним сыйфатлар.

Ясалма сүзләрнең төзелешен һәм мәгънәләрен дөрес аңлауга ирешү.

Җөмләдәге урынын белеп, дөрес куллану.

Өйрәнелгән бәйлекләрне куллануны гамәли үзләштерү.

Зат һәм күрсәтү алмашлыкларын килеш белән төрләндереп дөрес куллану

“Иде” ярдәмче фигыле. Фигыльнең йөкләтү юнәлеше. Шарт фигыль.

Зат-сан белән төрләнешен үзләштерү һәм сөйләмдә куллануга ирешү.

Фигыльнең барлыкта һәм юклыкта зат-сан белән төрләнешен үзләштерү һәм сөйләмдә куллануга ирешү.

Кушымчаларны дөрес куеп, сөйләмдә куллануга ирешү.

Җөмләдә төрле сүз төркемнәре белән белдерелгән ия һәм хәбәргә сорау куя белү, грамматик материалны гомумиләштерү, системалаштыру.

Изафәләрне, антонимнарны, синонимнарны, саннарның өйрәнгән төркемчәләрен гамәли белүне, кушма һәм тезмә сүзләрнең, бәйлек сүзләрнең төзелешен һәм мәгънәләрен ныгыту. әйтелеше һәм язылышы арасында аерма булмаган сүзләрне ишетеп язу.

Шарт фигыльнен барлыкта һәм юклыкта зат-сан белән төрләнеше. Тартымлы исемнәрнең зат-сан белән төрләнеше.

Лексик темаларга караган сыйфатларны (гади, артыклык, чагыштыру дәрәҗәсендә) сөйләмдә урынлы куллану. Аның нишләгәне бар/ юк формасы.

Фигыльләрнең ясалыш төрләре.

Фигыльнең уртаклык юнәлеше формаларының ясалышы. Ясалма фигыльләр. Фигыльнең төшем юнәлеше формаларының ясалышы. Боерык,теләк фигыльләр, кире, шарт фигыльләр. Хәл фигыльнең -гач\-гәч,-кач\-кәч кушымчалы формасы.

Билгеле киләчәк заман фигыльнең барлыкта һәм юклыкта зат-сан белән Фигыльнең йөкләтү юнәлеше формаларының ясалышы. Хәзерге заман сыйфат фигыль төрләнешен үзләштерү һәм сөйләмдә куллануга ирешү. Фигельнең инфинитив формасы. Билгеле үткән заман фигельләрнең зат-санда төрләндерү, фигыльнең йөкләтү юнәлеше формаларының ясалышын ныгыту. Әйтелеше һәм язылышы арасында аерма булмаган сүзләрне ишетеп язу.

Тартымлы исемнәрнең килеш белән төрләнеше.

Юклык алмашлыклары. Билгеләү алмашлыгы (Үз). Изафә бәйләнешле исемнәр. Иярчен вакыт җөмлә.

Чөнки теркәгечле кушма җөмләләр. Ияртуле теркәгечле җөмләләр

Өйрәнелгән грамматик материалны ныгыту.

Җөмләдә төрле сүз төркемнәре белән белдерелгән ия һәм хәбәргә сорау куя белү, грамматик материалны гомумиләштерү, системалаштыру.

7 сыйныф

1. 6 нчы сыйныфта үткәннәрне кабатлау.

Саннарның өйрәнгән төркемчәләрен гамәли белүне, кушма һәм тезмә сүзләрнең, бәйлек сүзләрнең төзелешен һәм мәгънәләрен ныгыту. әйтелеше һәм язылышы арасында аерма булмаган сүзләрне ишетеп язу.

Үткән заман сыйфат фигель. Артыклык дәрәҗәсендәге сыйфатларның тартым белән төрләнеше. Уңай сыйфатлар. Лексик темаларга караган сыйфатларны (гади, артыклык, чагыштыру дәрәҗәсендә) сөйләмдә урынлы куллану.

Фигыльнең йөкләтү юнәлеше формаларының ясалышы. Хәзерге заман сыйфат фигыль. Фигыльләрнең ясалыш төрләре. Фигыльнең уртаклык, төшем юнәлеше формаларының ясалышы. Ясалма фигыльләр. Хәл фигыльнең -ып/-еп кушымчалы формасы юклыкта. Билгеле киләчәк заман фигыльнең барлыкта һәм юклыкта зат-сан белән төрләнешен үзләштерү һәм сөйләмдә куллануга ирешү. Фигыльнең инфинитив формасы. Билгеле үткән заман фигельләрнең зат-санда төрләндерү, хәзерге заман сыйфат, ясалма, кире, шарт, боерык, теләк, хикәя, хәл фигыльләрне сөйләмдә куллана белү.

Изафә бәйләнешле исемнәр. Парлы исемнәр.

Ияртүле теркәгечле җөмләләр. Әйтелеше һәм язылышы арасында аерма булмаган сүзләрне ишетеп язу.

Җөмләдә төрле сүз төркемнәре белән белдерелгән ия һәм хәбәргә сорау куя белү, грамматик материалны гомумиләштерү, системалаштыру.

Саннарның өйрәнгән төркемчәләрен гамәли белүне, кушма һәм тезмә сүзләрнең, бәйлек сүзләрнең төзелешен һәм мәгънәләрен ныгыту. Әйтелеше һәм язылышы арасында аерма булмаган сүзләрне ишетеп язу.

Лексик темаларга караган сыйфатларны (гади , артыклык, чагыштыру дәрәҗәсен- дә) сөйләмдә урынлы куллану.

Фигыльләрнең ясалыш төрләре. Фигыльнең уртаклык юнәлеше формаларының ясалышы. Ясалма фигыльләр. Фигыльнең төшем юнәлеше формаларының ясалы-шы. Боерык фигыльне ныгыту. Теләк фигыль. Кире шарт, шарт фигыльләр. Хәл фигыльнең -ып/-еп кушымчалы формасы юклыкта.

Билгеле (катгый) киләчәк заман хикәя фигыльнең зат-санда төрләнеше.

Билгеле киләчәк заман фигыльнең барлыкта һәм юклыкта зат-сан белән төрләнешен үзләштерү һәм сөйләмдә куллануга ирешү. Фигыльнең инфинитив формасы. Билгеле үткән заман фигельләрнең зат-санда төрләндерү, хәзерге заман сыйфат фигыльне, ясалма фигыльләрне, кире шарт фигыльне, шарт фигыльне, боерык фигыльне, теләк фигыльне, хикәя фигыльне, хәл фигыльне сөйләмдә куллана белү; фигыльнең йөкләтү юнәлеше формаларының ясалышын ныгыту. Әйтелеше һәм язылышы арасында аерма булмаган сүзләрне ишетеп язу.

Җөмләдә төрле сүз төркемнәре белән белдерелгән ия һәм хәбәргә сорау куя белү, грамматик материалны гомумиләштерү, системалаштыру.

Җөмләнең иярчен кисәкләре турында белгәннәрне искә төшерү; антоним, синоним, омонимнарны аера белү; аларны телдән һәм язма сөйләмдә урынлы куллана алу. Язма сөйләмдә тыныш билгеләрен дөрес куя белү: ия белән хәбәр арасында сызык; җөмләнең аерымланган кисәкләре, модаль сүзләр, тиңдәш кисәкләр янында.

Иярчен кушма җөмләләрнең аналитик һәм синтетик төрләрен гамәли куллана белү. Синтетик иярчен җөмләләрнең һәрвакыт баш җөмлә алдыннан килү үзенчәлеген истә тотып, сөйләмне оештыра алу. Бер үк фикерне төрле синтаксик калыплар белән белдерә алу. Кушма җөмләләрдә тыныш билгеләрен дөрес куя белү (өтер, ике нокта, сызык).

Җөмләнең баш кисәкләре турында белгәннәрне искә төшерү һәм күнегүләр өстендә ныгыту. Татар телендә хикәя фигыльнең заман формаларының мәгънәви ңзенчәлекләрен; фигыльнең род категориясе булмавы; аның аналитик формалар белән бирелешен тикшерү, күнегүләр өстендә ныгыту. Җөмләдә сүзләрне бәйләүче чараларны гамәли куллана белүне күнегүләр өстендә ныгыту. Татар телендә хикәя җөмләнең хәбәр белән тәмамлану үзенчәлеген истә тотып, сөйләм оештыра алу. Татар телендә сөйләм яңалыгының хәбәр алдында урнашуын белү.

Җөмләдә төрле сүз төркемнәре белән белдерелгән ия һәм хәбәргә сорау куя белү, грамматик материалны гомумиләштерү, системалаштыру.

Иярчен кушма җөмләләрнең аналитик һәм синтетик төрләрен гамәли куллана белү. Синтетик иярчен җөмләләрнең һәрвакыт баш җөмлә алдыннан килү үзенчәлеген истә тотып, сөйләмне оештыра алу. Бер үк фикерне төрле синтаксик калыплар белән белдерә алу. Кушма җөмләләрдә тыныш билгеләрен дөрес куя белү.

Әкиятләр, алардагы тылсымлы сюжет. «Зирәк карт», «Җил арба» әкиятләре. Әкият геройлары үрнәгендә шәф­катьлелек, миһербанлылык тәрбияләү. Мәкаль һәм әйтемнәр турында төшенчә. Аларның таби­гатенә хас төп сыйфатлар. Мәкаль-әйтемнәрдә мәгънә тирән­леге һәм аларның тел-бизәк, сөйләмнең тәэсирлелеген көчәй­тү чаралары булуы. Укучыларны мәкаль һәм әйтемнәрне тупларга өйрәтү .Табышмаклар, әкият-табышмаклар, тизәйткечләр һәм ша­радалар.

Балет музыкасыннан өзек тыңлау. «Тукай һәм музыка» темасына сөйләшү.

Тукайның балачагы һәм язмышының халык тормышына бәйлелеге. Өзекләрне дәрестә һәм өйдә уку.

Кешеләр арасында дуслык, бер-береңә игътибарлы булу мәсьәләләренең актуальләштерелүе.

Шагыйрьнең Казанга мәхәббәте, Казанның үткәне һәм киләчәге.

Чагыштыру турында төшенчә.

Нәүрүз бәйрәме.

«Сак-Сок» бәете. Кошларга әйләнгән ике бала язмышының трагизмы, аның фантастик сюжетка корылган булуы. «Сөембикә бәете». Казан алыну вакыйгаларының сурәтләнеше, Сөембикә образының бирелеше.

Комедия турында төшенчә.

Повесть турында төшенчә.

Әдәбиятта, музыкада, сынлы сәнгатьтә Муса Җәлил образы.

«Каз өмәсе» йоласы. Аны үткәрү тәртибе.

Ясалма сүзләрне, антоним, синоним, омонимнарны, бәйлекләрне дөрес кулланып, диалогик, монологик сөйләм оештыру, әдәби текстны укып аңлау.

Актив лексиканы сөйләмдә куллану, татар сөйләме закончалыкларын саклап, эчтәлек сөйләү.

Сөйләмдә сүз тәртибен саклау, сыйфатларны дәрәҗәләргә куеп куллану, тыңлап аңлау.

Фигыль заманнарын аңлап куллана, тәрҗемә итә белү, рус һәм татар телләрен янәшә куеп өйрәнү.

Сәнгатьле уку,текст белән мөстәкыйль эшләү, план төзү.

Орфоэпик һәм лексик-грамматик нормаларны саклап, диалогик сөйләм оештыру

Төрле җөмлә калыпларын дөрес куланып, эзлекле сөйләм оештыру, сөйләмдә билгеле киләчәк заман фигыльне урынлы куллану.

Татар сөйләме этикетын кулланып, диалогик сөйләм оештыру, өстәмә әдәбияттан дөрес файдалану.

Өйрәнелгән грамматик структураларны бәйләнешле сөйләмдә куллану.

Өйрәнелгән грамматик структураларны бәйләнешле сөйләмдә куллану.

Бари Рәхмәт, Гөлшат Зәйнашева, Роберт Миңнуллин, Ләбиб Лерон, Резеда Вәлиева, Г.Тукай, И. Гази, Шәүкәт Галиев, Ринат Мөхәммәдиев. Аңлап, кыскача биографияләрне, әсәрләрне сөйли белү.

Ясалма сүзләрне, антоним, синоним, омонимнарны, бәйлекләрне дөрес кулланып, диалогик, монологик сөйләм оештыру, әдәби текстны укып аңлау.

Актив лексиканы сөйләмдә куллану, татар сөйләме закончалыкларын саклап, эчтәлек сөйләү.

Сөйләмдә сүз тәртибен саклау, сыйфатларны дәрәҗәләргә куеп куллану, тыңлап аңлау

Фигыль заманнарын аңлап куллана, тәрҗемә итә белү, рус һәм татар телләрен янәшә куеп өйрәнү

Сәнгатьле уку, текст белән мөстәкыйль эшләү, план төзү

Орфоэпик һәм лексик-грамматик нормаларны саклап, диалогик сөйләм оештыру

Төрле җөмлә калыпларын дөрес куланып, эзлекле сөйләм оештыру, сөйләмдә билгеле киләчәк заман фигыльне урынлы куллану

Татар сөйләме этикетын кулланып, диалогик сөйләм оештыру, өстәмә әдәбияттан дөрес файдалану

Аңлап, кыскача биографияләрне, әсәрләрне сөйли белү

уку-язу әсбаплары, кулланма, уйланырга, хәл итәргә, үзләштерергә, гамәли, күнегергә, дәлилләргә, каршы килергә, тынычландырырга, күләмле, камил белергә, тикшеренү, чыгыш ясарга, белгеч, белгечлек

мәхәббәт, хатын, ир, гомер итәргә (көн итәргә), үзара аңлашу, кайгыртырга, тәрбияләргә, тугры, тугрылык, итагатьле, юл куярга, үкенергә, югалтырга, битараф, бәяләргә, күп балалы, үги бала, үги әни, үги әти, ятим, ятимлек, мәнфәгать

шөгыль, мавыктыргыч, максат куярга, ирешергә, сүз бирергә, көч куярга, тормышка ашырырга, нәтиҗәле, гаҗәпләнергә, фаразларга, сарыф итәргә, еш, сирәк, кайвакыт, һәрвакыт, даими, мөрәҗәгать итәргә, шәхес, рәхәтләнеп

киләчәк, мохит, тынлык, үзгәреш, кискен, янгын, җир тетрәү, сакчыл, сак булырга, үсенте, чирәм, оя, коткарырга, сусаклагыч, җир-су, коточкыч, зарарланырга, ташларга, имгәтергә, үтерергә, торгызырга

эре, тармак, машина төзелеше, алга китәргә, алдынгы, эшкәртергә, эшләп чыгырырга, куәтле, матди, чимал, ягулык, арадашчы, ардашлык итәргә, тәртипкә салырга, бәйләнеш, элемтә, турыдан-туры, ныгытырга, киңәйтергә, хезмәттәшлек итәргә, килешү төзергә, өлкә, төбәк

Ләбиб Лерон, Разил Вәлиев, Габдулла Тукай, Шәүкәт Галиев, Лилия Закирова, Зыя Мансур, Хакимҗан Халиков, Гадел Кутуй, Гөлшат Зәйнашева, Галиәсгар Камал, Роберт Миңнуллин, Афзал Шамов, Рафис Корбан.

Ясалма сүзләрне, антоним, синоним, омонимнарны, бәйлекләрне дөрес кулланып, диалогик, монологик сөйләм оештыру ,әдәби текстны укып аңлау.

Актив лексиканы сөйләмдә куллану, татар сөйләме закончалыкларын саклап, эчтәлек сөйләү.

Сөйләмдә сүз тәртибен саклау, сыйфатларны дәрәҗәләргә куеп куллану, тыңлап аңлау.

Сөйләмдә сүз тәртибен саклау, сыйфатларны дәрәҗәләргә куеп куллану, тыңлап аңлау. Сәнгатьле уку, текст белән мөстәкыйль эшләү, план төзү.

Актив лексиканы сөйләмдә куллану, татар сөйләме закончалыкларын саклап, эчтәлек сөйләү.

Төрле җөмлә калыпларын дөрес куланып, эзлекле сөйләм оештыру, сөйләмдә хәл һәм сыйфат фигыльне урынлы куллану.

Татар сөйләме этикетын кулланып, диалогик сөйләм оештыру, өстәмә әдәбияттан дөрес файдалану. Өйрәнелгән грамматик структураларны бәйләнешле сөйләмдә куллану.

Мәрхәмәтле, ачык йөзле, йомшак күңелле, әдәпле, рәхмәтле, ярдәмчел, хупларга, мөһим. Диелогик, монологик сөйләм оештыру , текстны аңлау.

Берләшкән Милләтләр Оешмасы, АКШ, Бөек Британия, Төркия, Истанбул, Мәскәү, Мисыр,Чиләбе.

Юнәлеш, язмыш, таләпчән, тыйнак ,хезмәт яуларга, зыялы, абруйлы, үрнәкбуларга. Сөйләм нормаларына нигезләнеп, кирәкле темага телдән бәйләнешле текст төзи алу, сөйләмне эзлекле һәм аңлаешлы итеп оештыра белү.

Сөйләм нормаларына нигоезләнеп, кирәкле темага телдән бәйләнешле текст төзи алу, сөйләмне эзлекле һәм аңлаешлы итеп оештыра белү.

Дөнья яңалыклары турында хәбәр итә алу һәм аларга карата үз мөнәсәбәтеңне, фикерләреңне белдерә алу.Югары белем, һөнәри белем, алтын куллы, мөхәррир, хезмәт хакы, айлык, еллык, түләүле.

Әзерлекле, фикердәш, тирән эчтәлекле, фәлсәфи, махсус, басма, теркәргә, тупларга.

Татар халкының сәнгате, татар сәнгатенең күренекле вәкилләре турындагы мәгълүмати материаллар белән танышу. Татар халкының рухи һәм мәдәни кыйммәтләренә ихтирам тәрбияләү. Тәкъдим ителгән темага реферат яза алу. Укылган яки тыңланган текстның эчтәлеген сөйләп бирү.

Диалогик сөйләм барышында фикерне төгәл җиткерә алу; киңәйтелгән репликаларны кулланып, сөйләшү үткәрә алу.

Аралашканда төрле репликалардан урынлы файдалана алу; аралашу барышында фикерне төгәл җиткерә алу. Текст белән мөстәкыйль эшләү күнекмәләренә ия булу. Укылган текстка карата үз фикерләреңне белдерә алу.

Татар әдипләренең тормышы һәм иҗаты белән таныштыру; укылган текстның эчтәлеген үз сүзләрпе белән сөйли алу; үз фикерләрен үйтү алу; кирәкле материалны Интернет аша табу.

Татар халык авыз иҗаты үрнәкләре: әкият, җыр, табышмак, мәкаль, әйтем, сынамыш, тизәйткечләр. Төрле әдәби җанрлардагы әсәрләрдән (хикәя, повесть, рома, драма) әхлакый проблеманы үз эченә алган өзекләр. Татар әдипләренең (Г. Тукай, Һ. Такташ, М. Җәлил, Ф.Яруллин, Р.Миңнуллин һәм башкалар.

Прагматик текстлар (рецептлар, радио һәм телевидение программалары, белдерүләр, реклама үрнәкләре).

Эпистоляр жанр текстлары (шәхси һәм рәсми хатлар, эш кәгазьләре, котлаулар).
8.5.7. Немецкий язык

5 класс