«xxi ғасырдағЫ Ғылым және білім»
Yoshlik –zangor fasl kechdi, sargaydi
жүктеу/скачать 4.46 Mb. Pdf көрінісі
|
| Yoshlik –zangor fasl kechdi, sargaydi,
To‘kildi u – shavqat bilmas, bargrezon. Qora sovuqlarga otib yubordi, Shamollar poyida sinmoqda xazon, Yoshlik –zangor fasl kechdi, sargaydi. Asarda roman voqealarini harakatga keltiruvchi obraz komissar obrazi kiritiladi. Komissar obrazi orqali adib o‘ttizinchi yillar qatag‘onlarining butun dahshatini , urush davri va urushdan keyingi qatag‘onlarning mohiyatini ochib beradi. Aytish kerakki, Kamissar yig‘ma obraz Mustabid tuzumning alg‘ov – dalg‘ov yillarida davr talato‘plaridan o‘z manfaati yo‘lida foydalangan qabih kimsalar, mustabid tuzumnining hukmronlik yillarida shakllantirilgan partiyaning “chast berib turuvchi sodiq askarlari” ( Abdulla Qahhor), shuningdek , dohiyning har bir gapini partiyaning yo‘lini eng to‘g’ri yo‘l deb biluvchi chekistlarning tipik vakili . Kamissar SSSR ning timsoli bu narsa muallifning kamissarga bergan tarifida ham o‘z aksini topadi. Mana o‘sha tarif: “G‘aniyev Soat G‘aniyevich 75 yoshda. Ittifoq miqiyosaidagi pentsioner millati – yo‘q . So‘qqa bosh. Avval sudlanmagan”. [3,b.24] Endi sobiq ittifoqning holatiga ham razm solamiz. SSSR davlati ham qariyb yetmish besh yil umr ko‘rdi. Bu davlatning ham millati yo‘q. Millatchilar uning dushmani. Sobiq ittifoq ham xuddi komissar kabi yoshligida odamlarning yuragiga qo‘rquv, oyog‘iga titiroq, qo‘liga kishan soldi. O‘z tarixining yemirilish pallasiga kelganda xuddi Komissardek ora yo‘lda so‘qqabosh, ichdan chirigan holga kelib qoldi. Asardagi Komissar, Soat G‘aniyev necha minglab halol odamlar dilini jarohatlab, qanchasining yostig‘ini quritgan. Bu kimsaning fojeasi o‘zi olib borayotgan qora ishlarni haq deb bilganligidadir . Bu obraz haqida adabiyotshunos U.Normatov shunday yozadi: « Komissar – mustabid tuzumning hukmron mafkuraning qilich va qalqoni, tuzum yetishtirgan siyosiy hushyorlik yovuzlik, shafqatsizlik timsol”. Yozuvchi bu qahramoning yoshlik paytlaridagi noqobil ishlarini shunday ko‘rsatib beradiki, xalqimiz boshiga tushgan kulfatlar va shu kulfatlarni battar og‘irlashtirgan o‘z ichimizda chiqqan manqurtlar ekanligiga o‘quvchining ishonchi komil bo‘ladi. Soat G‘aniyev otasining izidan borib, otasining inqilobioy faoliyatini ko‘rib ulg‘aygan va “o‘n besh yoshidanoq komissar bo‘lgan”. U o‘sha kezlardayoq qo‘shnisining devori nima uchun o‘zlarinikidan balandligini so‘raydi. Otasi qo‘shnisi eshonning sinfiy dushmanligini, sirlarini odamlardan yashirmoq uchun devori baland ekanligini aytadi. Soatning tafakkuri birinchi qadamlardayoq ana shunday egri yo‘ldan ketadi. Asta- sekin o‘z tamoyillarini ishlab chiqadi. U hammaga dushman ko‘zi bilan qaraydi, hammadan gumonsirashni o‘zining oliy burchi deb biladi. “Yuz foiz hammadan hatto o‘zining xotinidan, bolasidan gumon qilmagan kishidan haqiqiy chekist chiqmaydi.” Bu uning hayotdagi amoli. Bu obraz orqali yozuvchi e’tiqodsiz, imonsiz kishi, faravonlikka, baxt –saodatga 36 erishishning yakka–yu yagona yo‘li sotqinlik, josuslik deb bilishini aniq hayotiy lavhalarda ko‘rsatadi. Sotqinlik dardiga girifdor bo‘lgan bunday kimsalar pul berilsa bas, hamma narsani, hatto padari buzrukvori-yu, oq sut bergan onasidan ham tonadi. E’zozlaydigan, sajda qiladigan g‘oyasining bo‘lmasligi insonni oddiy ijrochiga aylantirib qo‘yadi. Komissarning falsafasi quyidagicha: “Ofitser deganning bitta-yu bitta huquqi bor: u ham bo‘lsa buyruqni bajarish!”. Olloh shunday saxovatliki, bosh egib xatosini tushungan bandalarini kechiradi. Lekin dunyoda shunday insonlar borki, o‘z xatosini anglay olmaydi va ollohning kechirishlik muruvvatiga Musharraf bo‘lmaydi. Soat G‘aniyev ham shunday insonlardan biridir. U ham yaxshi inson bo‘lishi mumkin edi. Komissarni bu holatga tushishiga o‘sha davr tuzumi, jamiyati aybdor ekanligiga guvoh bo‘lamiz. Hech kim dunyoga jinoyatchi yoki olim bo‘lib kelmaganiday, Komissar ham yoshligida beg‘ubor bir bola edi. Keyingi hayoti davomida esa, onasining yolvorishiga qaramasdan, otasining yo‘lini tutadi. Ammo umrining oxirida o‘zining qilgan “savobli ishlari” uchun mukofotini oldi. Muallif: “Oxir oqibatda bunday sotqin qonxo‘r kishilar xalqning, yurtning nafratiga uchraydigan, odamlarning yuziga tik qarolmaydilar, to‘y-hashamlarga kela olmaydilar, ular tirik murdaga aylanib qoladilar”,- degan g‘oyani ilgari suradi. Soat G‘aniyevning e’tiqodsizligi shu darajadaki, u hatto musulmon olamining muqaddas sanalmish “Qur’oni Karim”ni topib olib burda-burda qilib tashlaydi. Raxbarlik Kamissar uchun, dushmanlardan qasos olish quroli, u o‘z xohlagan ishini qiladi. Lekin u o‘zining asl basharasi ochilayotganidan bexabar. Islom Karimov aytganlaridek: “Dunyoda inson irodasini sinaydigan vositalar ko‘p. Ammo ularning birontasi ham amal, lavozim, mansab kabi odamlarning kimligini, asl basharasini yaqqol ochib berolmaydi. [2, b. 62] Qurbonoy xola- Qurbonoy xola obrazi ham asar badiiy to‘qimasida yetakchi o‘rin tutadi. U oddiygina farrosh bo‘lsa-da, o‘z oilasini halol mehnat bilan topgan mablag‘ hisobiga tebratar, ba’zan esa mashaqqatli hayot qurboniga aylanganligini o‘zi ham sezardi. Asar boshidan qismatning achchiq zarbasiga uchraydi. Ota- onasidan erta yetim qoladi. Keying hayoti ham silliq kechmaydi. Bir so‘z bilan aytganda taqdirning zarbalari oldida o‘zini hayotini qurbon qiladi. . Ismi jismiga monand obrazda o‘zbek ayoliga xos xususiyatlar mujassam. Ko‘rinadiki, O‘tkir Hoshimov ham biror voqeani tasvirlashi uchun ,albatta, o‘sha voqeada o‘zi bevosita ishtirok etishi shart emasligini ta’kidlaydi. Bu o‘rinda tasavvur ishga tushadi, so‘ng qalamga olinayotgan voqeani o‘qib o‘rganish yozuvchiga quvvat beradi. Adibning kuchi uning hayolotida, mantiqiy fikrlashida va syujet yo‘nalishini hayot haqiqati asosida olib borishdadir. жүктеу/скачать 4.46 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|