«Ясауи» ғылыми-зерттеу орталығы п а қ ы р н а м а
жүктеу/скачать 7.51 Mb. Pdf көрінісі
|
| Пақырнама атауының мәні
1. Пақырнама сөзінің мағынасы мен мәні. Қожа Ахмет Ясауи бабамыздың «Пақырнама» рисаласы «Диуани хикмет» тәрізді кеңінен насихатталып, тарала қоймаған туындының бірі. Баспадан жарық көрген нұсқаларының өзі жалпыхалыққа қол жетімді болмаған. Тек арнайы дінтанушы, теолог мамандардың назарында және Ясауи еңбектерін зерделеп-зерттеп жүрген мамандар арасында ғана танымал. Әдетте көп ретте шығарма атауының өзі біраз сырды ішке бүккендей сезіледі. Бұл ретте осы сөз етуге негіз еткен сопылық шығармалардың атауының астарында көп сыр мен мән-мағына жатқандығын аңғарамыз. Өйткені Қожа Ахмет Ясауи бабамыздың бұл шығармасының «Пақырнама» деп аталуында да терең сыр, мән- мағына бары күмәнсыз. Ол сыр мен мән-мағынаны әуелі «Пақырнаманың» сөздік мағынасынан бастап қарастыруды қажет етеді. Пақырнама «пақыр» және «нама» деген екі сөзден құралған. Бұл сөздер біздің тілдік лексиконымызда кездеседі. Бірақ оның түп-төркіні шығыс тілдерінің үлесіне тиесілі. Сөздің алғашқы «пақыр» сөзі араб тілінде رقف (фақура) кедей болу, кедейлену, мұқтаж болу етістігінен ٌ رْقَف (фақрун) кедейлік, мұқтаждық ұғымындағы есім сөз [2, с. 143]. Ал екінші сыңарындағы «нама» парсы тілінің همان (наме) 1) хат; хабар; 2) ауыз. кітап, шығарма, эссе, еңбек мағыналарындағы сөз. Бұл сөздің екінші сыңары ретінде тіркескендегі берер ұғымы еңбек, шығарма мағынасын береді [3, с. 622]. Міне сондықтан «наме» сөзі көп ретте жазба тілде өмірге келген деуге болады. Авторы белгілі болған шығармалардың тақырыбына тіркесіп, оның атауын анықтауда анықтамалық ретінде қолданылады. Мұндай тіркеспен танымал болған жазба туындылар біршама баршылық. Айталық, Шахнаме – шах туралы еңбек, Оғызнаме – Оғыз қағанның ерліктері жайлы жыр, Махаббатнаме – махаббат жайлы дастан, Бабырнаме – Бабырдың бабалары жайлы еңбек, т.т. 6 «Пақыр» сөзінің сөздіктегі мәні «пақырлық және мұқтаж болу» дегенді білдіргенімен, тасаууф мәдениеті мен әдебиетінде астарлы түрде «дәруіштік, сопылық, тақуалық, Алла тағалаға мұқтаж екендігін терең түйсіну» тәрізді мағыналарда қолданылады. Белгілі ғалым Неждет Тосун «осы тұрғыда «Пақырнаманы» «Дәруіштік кітабы» деп тәржімалауға да болады» деген пікірді айтады [4, 6]. Демек, дәруіштік, сопылық тақуалық пақырлықтың басты сипаты. Себебі бұл үш сөздің анықтамалық негізі бір-бірімен сабақтасып келеді. Оның ең өзекті үйлесімі адами болмысқа, оның рухани жетілуіне келіп тіреледі. Бір сөзбен айтқанда – тазалық. Осы айтылғандарды негізге алып пақырнама сөзін «пақырлық кітабы» немесе «сопылықтың дастаны» деуге де болар. «Орта Азия тасаууф әдебиетінде әзіреті Мұхаммед пайғамбарға телінетін «әл- Фақру фаһри» яғни «пақырлығым (тақуалығым) – мақтанышым» сөзі сопылықтағы осы ұстанымның іргетасы болып қаланып, сопылардың өмір сүру салтын айқындаған терең қағидаға айналды» деген пікір жоғарыда айтылғандарды растай түседі [5, 405]. Бізге белгілі болғандай, «Пақырнама» шығармасы негізінен пақырлықты, пақырлықтың маңызы мен мақамдарын көрсетуге, айқындауға тырысқан тәлімдік (дидактикалық) туынды. Бұл мәселелер бірқатар жазбаша шығармаларда, сонымен қатар түрлі сопылық және сұхбат кітаптарында не бөлім-бөлім күйінде немесе сала-сала бойынша зерделенген. Олай болса, Пақырнаме – пақырлық жайлы сөз етілген еңбек. Еңбектің негізгі мәні де осында. Онда тек қана «кедейлік, мұқтаждық» жайлы сыр шертетін шығарма ретінде ғана түсінсек онда ол жеткіліксіз. Мұнда сыры ашылмаған талай ғажаптың мазмұны жатыр. Сөз жоқ, шығарманың атауына арқау болған «кедейлік», «мұқтаждық», «пақырлық» деген атаудың рухани мәні әріде, яғни оның астары тереңде. Өйткені Қожа Ахмет Ясауи бабамыз ұғымындағы «пақырлық» Пайғамбар (с.ғ.с.) миғражға көтерілгенде көрген «бейне», «көктен жерге енген сурет», «Алладан бір әуез» ретінде баяндалады. Оған қоса машайықтардың да ол жайында 7 образды түрде «Құдайдың нұры», «тәж», «шараб», «от», «соққы», «һидаят», «дидар», «қыран» деп бейнелеп баяндағанын келтіреді. Шайх Сарир Сақити рахматуллаһи ғаләйһи айтады: «Пақыр/лық/ жүктеу/скачать 7.51 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|