Ўзбек тили, адабиёти ва фольклори институти ҳузуридаги илмий даражалар берувчи
жүктеу/скачать 1.19 Mb. Pdf көрінісі
|
| Қирқнинг қишлоғида, Каптархонада,
Қайси вақтда битган экан демасин, Битганимни айтиб қўйдим санада [ЗЎФА. Инв. №21]. Ғози Олим Юнусов “Ўзбекларда эл таниш иши” мақоласида фольклор тўплаш билан боғлиқ саёҳатлари давомида ўз маслаҳат ва маълумотлари билан ёрдам кўрсатган каттақўрғонлик Баҳромбек Давлатшоев, Зариф Қодиров, самарқандлик Вадуд Маҳмудов ва Маҳаммаджон Юсуф, Самарқанд уезди Ҳалвойи бўлусидаги сарчашмалик Мулла Исломбек қози номларини алоҳида тилга олиб, уларга расмий миннатдорчилик изҳор этади. Ўтган аср бошларида фольклорни тўпловчи сифатида ном қолдирганлардан яна бири наманганлик шоир Рафиқ Мўминдир. У 1922-1925 йилларда избосканлик Ёрмат бободан “Ёзи билан Зебо” достонини ёзиб олган. ХХ аср бошларида Ўзбекистон ҳукумати қарори асосида Маданий қурилиш илмий-текшириш институтининг филологик бўлимлари ташкил этилди. Ундан сўнг шу бўлимлар асосида 1933 йил ноябрь ойида Тил ва адабиёт институтига асос солинди. 1934 йилда мазкур институт ҳузурида “Луғатлар”, “Ҳозирги ўзбек тили”, “Ўзбек шўро адабиёти” бўлимлари қаторида “Фольклор” бўлими 10 ҳам мустақил фаолият олиб борган. Тил ва адабиёт институти таркибида ташкил этилган “Фольклор бўлими”га Ҳ.Т.Зарифов бошчилик қилди. Аниқроғи, бўлимнинг ташкилий негизлари бевосита унинг ташаббуси ва иштироки билан Ўзбекистон Республикаси Маориф халқ комиссарлиги илмий шўросининг Ўзбекларни ўрганиш қўмитаси ҳузурида 1928 йилда шакллантирилган Этнография, фольклор ва археология бўйича илмий- текшириш кабинетидан бошланганди 11 . Бинобарин, ушбу маълумотлар ўзбек фольклоршунослигининг филологик фан сифатида шаклланиши Ҳ.Зарифов илмий фаолияти бевосита билан боғлиқлигини тасдиқлайди 12 . ХХ аср биринчи чорагида ўзбек фольклоршунослиги ривожида шу соҳа бўйича иқтидорли ёш тадқиқотчиларни аниқлаб, аспирантурага жалб этилгани ҳам яхши самара берганини эътироф этиш мумкин. Буюк Каримов ушбу соҳада илк аспирант бўлиб, таниқли фольклоршунос Ю.М.Соколов раҳбарлигида “Ўзбек эртакларининг айрим хусусият- лари” мавзусида изланган. Фольклоршунос устозлар эслашича, у 10 Ўшанда бўлимлар “сектор” деб юритилган. 11 Мирзаев Т. Фольклор бўлими. – Ўзбек тили ва адабиёти. – 2003. – 1-сон. 12 Жўраев М. Фольклоршунослик асослари. – Тошкент: Фан, 2009. – Б. 39. 14 фольклор жараёнларини табиий шароитларда, жонли ижро давомида кузатаман ва ўрганаман деб, оғир дардга чалиниб, бевақт вафот этган. Ундан “Ўзбек халқ эртаклари”, “Ўзбек халқ мақоллари” каби тўпламлар, фольклоршунослигимиз учун эса “Фольклорда ҳам механик равишда эслаш эмас, балки ижодий эслаш, санъат приёмларидан фойдаланиш бор” деган муҳим назарий фикр мерос бўлиб қолди 13 . ХХ асрнинг 30-йиллари охирига келиб, ўзбек фольклоршунос- лигини олий мактабда фан сифатида ўқитишни бошлаш унинг сафини янада иқтидорли тадқиқотчилар билан кўпайтириш имконини яратди. Бу ишни 1939 йилда Самарқанд давлат университетида серқирра фольклоршунос М.Афзалов бошлаб берди. У илк бор фольклор курсидан маърузалар ўқиб, ўқув дастурини тузди, хрестоматиялар яратди 14 (бироқ шуни ҳам қайд этиш керакки, том маънодаги ўзбек фольклори хрестоматиясининг илк тузувчиси Ҳоди Зарифдир). Ғози Олим Юнусов “Инқилоб ва ўлкани ўрганиш ишлари” мақоласида ўша даврдаги маориф комиссарлиги ҳузурида, илмий муассаса ва мактаблар олдида ўлкани ўрганиш, элни ўрганиш маркази ва маҳаллий ташкилотлари тузила бошлангани, улар муайян режа билан ишлашга киришгани, ҳатто бу идораларга давлат бюджетидан юз мингларча сўм ажратилгани, яна мактаб дастурларига ўлкани ўрганиш махсус дарс бўлиб киргани ҳақида маълумот берадики 15 , бу ўз навбатида, ХХ аср бошларида фольклоршунослик тўла шаклланиб, тараққиёт босқичини белгилаб олган деган хулосага олиб келади. ХХ аср бошлари ўзбек фольклоршунослигининг тараққиёти дастлаб амалий, кейин илмий-назарий босқичда кечди. Амалий босқичда халқ оғзаки ижоди намуналарини яхши билган, ижро эта олган инсонларни аниқлаб, улардан билганларини ёзиб олиш, ёзувга туширилган фольклор асарларини нашрга тайёрлаш ва чоп этиш ишлари амалга оширилган бўлса, илмий-назарий босқичда нашр қилинган халқ асарларини жиддий ўрганиб, уларнинг жанрий табиати, поэтик хусусиятлари ҳақида назарий хулосалар бериш ишлари бажарилди. ХХ аср бошлари ўзбек фольклоршунослиги тараққиётининг етакчи тамойиллари унинг асосий назарий йўналишларидан келиб чиққан. Булар: 1. Халқ достончилигини кузатиб, халқ бахшиларининг эпик репертуарини аниқлаш. 2. Халқ қўшиқчилиги билан боғлиқ жанрлар тизими ва таркибини тадқиқ этиш. 3. Халқ эртакчилиги, унинг тараққиёти, ривожланиш манбалари, мавзуий турларини текшириш. 4. Халқ паремикасига алоқадор мақол, топишмоқ сингари жанрлар бўйича изланиш. 5. Халқ театрини ўрганиш ва ҳоказо. ХХ асрнинг 20-30 йиллари ўзбек фольклоршунослиги тарихида унинг алоҳида тадқиқот соҳаси, фан тармоғи сифатида шаклланиш босқичи бўлди. Агар фольклоршунослик илми даврлаштириладиган 13 Мирзаев Т. Буюк Каримов / Ҳоди Зариф суҳбатлари. – Тошкент: “SHAMS - ASA”. – Б. 92-97. 14 Мирзаев Т. Мансур Афзалов / Ҳоди Зариф суҳбатлари. – Б. 97-112. 15 Ғози Олим. Инқилоб ва ўлкани ўрганиш ишлари // Маориф ва ўқитғучи. – 1928. – № 9. – Б. 30-32. 15 бўлса, ХХ аср 20-30 йиллари ўзбек фольклоршунослиги мазкур фан жүктеу/скачать 1.19 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|