Ўзбекистон республикаси халқ таълими вазирлиги мактабгача муассасалар ходимларини қайта тайёрлаш ва малакасини ошириш республика ўҚув-методика маркази мактабгача ёшдаги болалар ривожланишига қЎйиладиган давлат талаблари тошкент-2012 Кириш

• 
  Бола чапақай бўлса, уни мажбурламанг.
  
• 
  Агар боланинг машғулотга қизиқиши сўнаётган бўлса, уни мажбурламанг, яхшиси бундай машғулотларни тўхтатинг.
  

• 
  Бола сезги органлари ёрдамида ўз ҳаракатларини тартибга солишни уддалайди.
  

• 
  Нарсаларнинг турли тузилишини ажрата олади.
  
• 
  Чиқаётган овоз манбаи томон ҳаракатланади.
  
• 
  Озиқ-овқатларни таъми ва ҳиди бўйича ажратади.
  

• 
  Болага турли материаллар ва юзасининг тузилиши турлича бўлган (дағал, силлиқ, майин, ёпишқоқ) текстураларни беринг.
  
• 
  Бола билан одам ёки ҳайвоннинг ҳаракатларига тақлид қиладиган ўйинларни ўйнанг.
  
• 
  Болани овоз манбаини топишга рағбатлантиринг.
  
• 
  Болани овқат тайёрлаш жараёнларига жалб қилинг ва у билан ўйнанг, таъм ва ҳиднинг фарқини тушунтиринг (шўр, аччиқ, ёқимли/ёқимсиз ҳид ва ҳ.к.)
  

• 
  Кўзлар гигиенаси ва гимнастикаси.
  
• 
  Бола билан машқ қилиш муддати 10-15 дақиқадан ошиб кетмаслиги лозим.
  

Бола ўзини парваришлай олади ва маданий-гигиеник кўникмаларни орттиради

• 
  Мустақил равишда қўлларини совун билан ювади, совун кўпигини сувда ювиб ташлайди ва кейин сочиқ билан артади.
  
• 
  Мустақил равишда қошиқ билан овқат ейди.
  
• 
  Салфеткадан фойдаланади.
  
• 
  Сувда чўмилиш ва ўйнаш жараёнларига ижобий муносабат билдиради.
  

• 
  Қўл ва тишларни босичма-босқич ювишни кўргазмали намойиш этиш (плакат) усулидан фойдаланинг.
  

• 
  Агар бола янги ва нотаниш шароитларга тушиб қолган бўлса, унга ёрдам беринг, лекин барчасини ўзи мустақил уддалашига ишончини ҳосил қилинг.
  
• 
  Овқатланиш вақтида болага ёрдам беринг.
  
• 
  Стол атрофида ўтириш ва тартибли овқатланиш маданиятининг аҳамиятини тушунтиринг.
  
• 
  Муваффақиятга эришганлиги учун рағбатлантиринг.
  

• 
  Ювинишлари учун хона ҳароратига мос сувдан фойдаланинг.
  
• 
  Қайноқ сув билан тана қисмларини куйдириб қўйиш ҳолатларининг олдини олинг.
  
• 
  Болалар учун мўлжалланган совун бўлагининг ўлчамлари 3,5 х 5 см дан катта бўлиши керак эмас.
  

• 
  Бола таниш ва нотаниш одамларни ажрата олади.
  
• 
  Бола бошқа болалар ва катталар билан мулоқот қилиш кўникмаларини ривожлантириш қобилиятига эга
  

• 
  Ўйин пайтида бола таниш одамларга мурожаат этади.
  
• 
  Катталарнинг ҳикоялари, расмларга қизиқиш билдиради.
  
• 
  Ўзига нисбатан эътибор талаб қилади.
  

• 
  Бошқа болалар билан ўйнаш учун катталар ёнидан осонликча кетиб қолади.
  
• 
  Қандайдир маълумотларни етказишга интилади.
  
• 
  Биргаликдаги ҳаракат, билармонликларга катталарнинг эътиборини қаратишга уринади.
  
• 
  Саволлар беради ва суҳбатга киришади.
  
• 
  Ўйин вақтида бола ўз дўсти билан яқин мулоқот қилади (ўз ўйинчоқлари билан ўртоқлашади), тенгдошларини оддий ўйинга жалб қилишга уринади, уларнинг ҳаракатлари кетидан кузатиб туради.
  
• 
  Ўйинлар ва ҳамкорликдаги фаолиятда бирга ҳаракат қилади.
  

• 
  Полда ўйнаётган болаларнинг олдига боринг ва улар билан ўйнанг.
  
• 
  Болани нотаниш одамларни ажратишга ўргатинг.
  

• 
  Бола нотаниш шароитларга кўникмагунга қадар унинг ёнида бўлиб туринг.
  
• 
  Боланинг талабларига жавоб беринг ва у нотаниш муҳитда ўзини хавфсиз ҳис этаётганига ишонч ҳосил қилинг.
  
• 
  Болани бошқа болалар билан ўйнашга рағбатлантиринг (лекин мажбурламанг).
  
• 
  Боланинг аввал кузатиш, кейин эса бошқа болаларга қўшилиш эҳтиёжини ҳурмат қилинг.
  
• 
  Болага яқин атрофда ўйнаётган бир гуруҳ болаларга қўшилиб, улар билан бирга узоқ вақт давомида ўйнашига имкон беринг.
  
• 
  Болани тинглаётганингизда сабрли бўлинг, саволларга қисқа жавоб қайтарманг, уларнинг саволларига жавоб бериш моделларини ишлаб чиқинг.
  
• 
  Болага кўпроқ ўз тенгдошлари билан ўйнашга имкон беринг.
  
• 
  Боланинг ёнида бўлинг ва унга ўз ёрдамингизни таклиф қилинг.
  

• 
  Болада ижобий руҳий ҳолатни сақлаб туринг.
  
• 
  Бола учун индивидуал равишда кунига камида 30 дақиқа ажратинг.
  
• 
  Телекўрсатувларни кўриш вақти чекланган бўлиши лозим.
  

• 
  Бола ўзининг “Мен” тамойилини ривожлантиради.
  
• 
  Бола бошқаларнинг ҳис-туйғуларини билиш ва ўз ҳиссиётларини ифодалаш қобилиятига эга.
  

• 
  Барчасини шахсан бажаришга ҳаракат қилади. Бирон ҳаракат бажариб, нафақат ўзининг исмини айтади, балки “мен” олмошидан ҳам фойдаланади.
  
• 
  Эришган ютуқлари билан фахрланади (бирон ишни, расм чизишни тугатганда, минора йиғганда).
  

• 
  Унга ёқадиган нарсани харид қилишни қаттиқ талаб қилади (Мен сут эмас, олма ҳоҳлайман, мен бу коптокни истайман, бошқасини эмас ва ш.ў.).
  
• 
  Қизиқарли топшириқни бажариш жараёнида хурсанд бўлади.
  
• 
  Бола бошқаларнинг ҳис-туйғуларини билиш ва ўз ҳиссиётларини ифодалаш қобилиятига эга (Ойим куляпти, чунки у хурсанд).
  

• 
  Болани бошқа одамлар билан мулоқот қилаётганда ўзини таништиришларини рағбатлантиринг.
  

• 
  Ҳар бир одамда унинг шахсий исми (Умида, Рустам) борлигини ҳамда уларнинг орасидаги муносабатларга хос номлар (ойи, дада, тоға, хола) мавжуд бўлишини тушунишга ёрдам беринг.
  
• 
  Боланинг дастлабки ютуқлари кичик бўлган тақдирда ҳам уни мақтанг.
  
• 
  Болани нотаниш буюмлар билан машқларни бажаришларини рағбатлантиринг.
  
• 
  Бола билан турли ҳиссиётларни муҳокама қилинг (ҳафалик, хурсандчилик улар қандай пайдо бўлиши).
  
• 
  Бола хурсанд эканлигини ҳис қилган вазиятни мисол келтиринг.
  
• 
  Турли имо-ишорани ифодаловчи одамлар юзлари акс эттирилган расмларни болага кўрсатинг.
  
• 
  Бола бошқа болалар ҳиссиётларини тушунишларини рағбатлантиринг. Улардан хурсанд ёки ҳафа бўлганларида ўзларини қандай ҳис қилишларини сўранг.
  

• 
  Бола “таназзул” ёшида эканлигини ҳисобга олинг.
  
• 
  Болага нисбатан ягона талаб қўйиш керак.
  
• 
  Асаб тизимини ҳимоя қилинг.
  

• 
  Бола тинглаш ва тилни тушунишга қодир.
  
• 
  Бола сўзлаш ва мулоқот қилиш қобилиятига эга.
  
• 
  Нутқ товуш маданиятини тарбиялаш;
  
• 
  луғатни фаоллаштириш;
  
• 
  нутқнинг грамматик тузилишини шакллантириш;
  
• 
  боғланишли нутқни шакллантириш керак.
  

• 
  Ёшинг нечада, деб сўраганда бола 2 бармоғини кўрсатади.
  
• 
  Катталар томонидан айтилган сўзларни тўғри тушунади.
  
• 
  Оддий оғзаки буйруқларни тўғри бажаради.
  
• 
  “Ким?”, “Нима?” каби саволлар беради.
  
• 
  Катталар бир ёки икки ҳаракатларидан иборат бўлган йўриқларини бажаради.
  
• 
  Жуда қисқа шеърларни баён этади (икки ёки тўрт мисра).
  
• 
  Буюмлар ва қисмларининг номланишини, ҳаракатлари ва хусусиятларини айтиб беринг (бу машина, унинг рули ва ғилдираклари бор, уни ҳайдаш мумкин, у катта).
  
• 
  Расмлар, уй-рўзғор буюмларини кўздан кечираётганда уларнинг номларини билдирувчи сўзларни тўғри ишлатади.
  
• 
  Нутқда отларни кўпликда тўғри ишлатади, сифатларни от билан шахс ва сонда мослашуви, феълнинг ўтган ва келаси замонда ишлатади.
  
• 
  Ўйинчоқ, буюм ва расм мазмуни бўйича 2-3 та гап туза олади.
  
• 
  Катталар ва тенгдошлари билан мулоқотга киришиши мумкин, илтимос билан мурожаат қилади, ўз ҳаракатларига эътибор қаратади.
  
• 
  Ибораларни (3-5 сўзли) айтишга ҳаракат қилади, нутқида шахс олмошлари пайдо бўлади. (мен,сиз, у,..)
  
• 
  “Раҳмат”, “марҳамат” каби иборалардан фойдаланади.
  
• 
  Мулоқот қилиш, эртакларни ўқиш вақтида “нима”, “нима учун” саволларини беради.
  

• 
  Боладан ёши нечада эканлигини сўранг ва уни ўз ёшини бармоқлари ёрдамида кўрсатишга рағбатлантиринг.
  

• 
  Боладан бир неча топшириқдан иборат бўлган йўриқни бажаришни илтимос қилинг.
  
• 
  Болани буйруқларга тўғри муносабат қилишга ўргатинг (менга стол устидаги китобни олиб кел).
  
• 
  Болани доимо керакли сўзлардан фойдаланишга рағбатлантиринг.
  
• 
  Боланинг саволларига жавоб беринг, мулоқот тўхтаб қолаётганда ўзингиз унга савол беринг.
  
• 
  Болани саволлар беришга рағбатлантирадиган ўйинларни ўйлаб топинг.
  

• 
  Агар бола ўз вақтида нутқни тушуниш кўникмаларини орттирмаса, у нафақат мустақил нутқни ривожлантиришда, балки умуман психологик ривожланиш бўйича орқада қолиши мумкин
  

• 
  Болалар таниш асарларда алоҳида сўз ва ибораларни ифодалай олади.
  
• 
  Ҳаракатлар билан бажариладиган эрмакларни ижро этади.
  
• 
  Бола босма материалларга қизиқиш билдиради, ҳарфлар ва рамзларни ажрата олади.
  
• 
  Бола ёзиш кўникмаларини ўрганади.
  

• 
  Турли босма материалларни томоша қилади.
  
• 
  Ўзининг севимли китобини ва энг ёқтирадиган расмларини танийди.
  
• 
  Матн ва бошқа тасвирлар ўртасидаги фарқни билишга қодир.
  
• 
  Китобдаги расмларга қараб бадиий асарнинг мазмунини гапириб бера олади.
  
• 
  Икки сўздан гап туза олади (масалан, “Қизил олма”, “Қуён ўтирибди”).
  
• 
  Қалам ёрдамида эгри чизиқлар, доиралар, турли сатрларни чизади.
  
• 
  Учи ўткир буюм билан қумда турли шаклларни чизади.
  
• 
  Бирон ўйин ўйнаш вақтида бир нималарни ёзишга тақлид қилади..
  

• 
  Болага китоб, журнал, турли таомлар тасвирларини томоша қилишни таклиф этинг.
  
• 
  Ҳар қандай босма материаллардан мисолларни келтиринг (кўчадаги тахтачалар, плакатлардаги иборалар, ўйинчоқлар учун йўриқномалар).
  
• 
  Ёзилган сўзларнинг муҳимлигини тушунтиринг.
  
• 
  Китобнинг расмли варағини очинг ва боладан матн ҳамда расмни кўрсатишни илтимос қилинг.
  
• 
  Болага босма харф ва расмлар, шунингдек, рақамлар ва ҳарфларни ажратишга ёрдам беринг.
  
• 
  Бола ишлаши учун тегишли шароитларни яратинг.
  
• 
  Боладан кенг, текис ерда ёки қум устида бирон чўп билан доиралар чизишни илтимос қилинг.
  
• 
  Болага матн ёзаётган кишига тақлид қилишга рухсат беринг, унга турли қоғозлар, қаламлар ёки ручкаларни таклиф қилинг.
  

• 
  Босма материал санитария, гигиена меъёрларига жавоб бериши ва мувофиқ бўлиши лозим.
  
• 
  Болани расм чизишга рағбатлантиринг ва унга маълум объектларда расм чизиш бўйича йўриқ беринг
  

• 
  Бола миқдорлар, сонлар ва санаш бўйича билимларини намойиш этади
  
• 
  Бола буюмларни туркумлаштира олади ва тартибли жойлаштиради
  

• 
  “Кўп” буюмларни “битта” буюмдан ажрата олади.
  
• 
  Катта ва кичик буюмларни ажратади, уларнинг ўлчам-ларини айтади.
  

• 
  Доира ва кубни билади.
  
• 
  Унга 2 та олма беришни сўрайди, битта олмани дўстига беришни истайди.
  
• 
  Копток, бўлак ва шарчаларни уларнинг ранги бўйича (қизил, яшил, кўк, сариқ) туркумлайди ва рангига қараб қутичага жойлаштиради.
  
• 
  Ўз буюмлари (машиначасини гаражга солиб қўяди, коптокни стол тагига, кийимларини жавончасига жойлаштиради) ни мустақил равишда тўғри тартибга сола олади.
  

• 
  Ранг-баранг копток, бўлак ва шарчаларни бир жойга тўпланг. Боладан турли рангдаги идишларни рангига мос қилиб жавонга териб қўйишни илтимос қилинг.
  
• 
  Боладан буюмларни бирон хусусиятига қараб саралашни илтимос қилинг.
  
• 
  Боланинг муваффақиятларини рағбатлантиринг.
  
• 
  Учта бир хил рангли изчилликда кичиклашадиган ва бир-бирига тахланадиган ўйинчоқлардан минорача йиғинг.
  

• 
  Болага ит ёки мушук тасвирланган расмни беринг ва бу уй ҳайвонларида нечта кўз, оёқ, қулоқ борлигини сўранг.
  

• 
  Боладан икки дўст учун нечта олма кераклигини сўранг.
  

• 
  Бола бошқа болаларга нисбатан дўстона ҳаракат қилишини рағбатлантиринг.
  

• 
  Буюмларнинг бир вақтда 2-3 хусусиятларига эътибор қаратган ҳолда буюмлар билан ҳаракат қилишларини рағбатлантиринг
  

• 
  Бола жонли ва жонсиз оламни кузатади ҳамда таърифлаб беради.
  
• 
  Бола одам танасининг қисмларини билиб олади.
  

• 
  Яқин атрофидаги унга маълум бўлган буюмларни айтади (ўйинчоқ, идишлар, кийимлар, пойафзал, транспорт воситалари).
  
• 
  Ўсимликлар ва ҳайвонлар ўсишини билади (мушукча ўсиб бориб катта мушук бўлади).
  
• 
  Табиат ҳодисаларини кузатади.
  
• 
  Жонли ва жонсиз олам ўртасидаги асосий тафовутларни билади.
  
• 
  Кун ва тунни ажрата олади (Эрталаб дадам ишга кетади. Тунда қоронғи тушади ва биз ухлагани ётамиз).
  

• 
  Одам танасининг асосий органлари ва қисмларининг вазифаларини билади, ўз танасининг қисмларини тўғри кўрсатади (қулоқлар эшитади, кўзлар кўради).
  

• 
  Болаларни катталардан ажрата олади.
  

• 
  Болага ўсимликлар ва ҳайвонлар тасвирланган китобни беринг ва уларни таърифлаб беришни сўранг. Болани уй ҳайвонларининг номини айтиш ва уларнинг овозини ўхшатишга рағбатлантиринг.
  
• 
  Бола бутун йил давомида ўсимликлар ва ҳайвонлар қандай ўсишини кетидан кузатиши мумкин бўладиган шароитларни яратинг (Ўсимликларга сув қуйиш, ҳайвонларга сув ичириш ва овқат бериш керак).
  
• 
  Боланинг саволларига жавоб беринг ва бошқа ҳайвонлар чиқарадиган овозлар тўғрисида суҳбатлашинг.
  
• 
  Болани ўз танасининг қисмларини ўрганишга рағбатлантиринг, улар нима учун мўлжалланганлигини ва одам ҳаётидаги аҳамиятини тушунтиринг.
  
• 
  Болани катталар ва болаларнинг ташқи кўринишидаги яққол тафовутлар ва ўхшашликларни топишга рағбатлантиринг.
  

• 
  Бола толиқиб қолишининг олдини олинг.
  

• 
  Бола турли товуш ва овозларни ажратиш қобилиятига эга.
  
• 
  Бола мусиқали фаолиятда иштирок этишга қизиқиш билдиради.
  
• 
  Бола кўргазмали фаолиятда иштирок этишга қизиқиш намойиш этади.
  

• 
  Ўйинларда иштирок этади ва товушлар ўртасидаги фарқланишларни ажрата олади.
  
• 
  Аввал ўрганган ашуласини танийди.
  

• 
  Бошқа болалар куйлаётганларида у ҳам қўшилиб айтади.
  

• 
  Оҳангга мослаштириб, қўллари билан чапак чалиб ва оёқлари билан тапиллатиб ашула айтади.
  
• 
  Эгри чизиқлар ёрдамида турли катаклар ва тўрларни чиза бошлайди
  

• 
  Болага улар билан ўйинларда иштирок этишни таклиф қилинг, кимдир мусиқа садолари остида куйлаётганда бола ҳам унга жўр бўлсин.
  
• 
  Таниш ашула айта бошланг ва бола ҳам сиз билан бирга айтишини илтимос қилинг.
  
• 
  Боладан бир ашула тўқишни илтимос қилинг.
  
• 
  Болага ашула айтишни ва бир вақтнинг ўзида куйнинг оҳангига мос овозлар чиқариш, қўллар билан чапак чалиш ва оёқлар билан тапиллатишни таклиф қилинг.
  
• 
  Боладан у ўрганиб олган ашулаларни айтишни илтимос қилинг, у мусиқанинг оҳангига мувофиқ оддий ҳаракатларни бажара олсин.
  
• 
  Болани расм чизишга рағбатлантиринг ва унга маълум жойларда расм чизиш бўйича йўриқ беринг.
  

• 
  Бола ўз танасини бошқаришга қодир (мувозанат сақлай олади).
  
• 
  Бола ўз танасининг қисмларини бошқара олади.
  
• 
  Бола мувофиқ тарзда мақсадли равишда ҳаракатлана олади.
  
• 
  Асосий ҳаракат машқлари (юриш, югуриш, сакраш, думалатиш, ирғитиш, илиб олиш, эмаклаш ва тирмашиш мувозанат сақлаш) ни бажара олади.
  
• 
  Юриш, югуришни турли йўналишларда ўзгартириб юради ва югура олади.
  
• 
  Турли баландликлардан сакраш машқларини бажара олади.
  
• 
  Тўпни бир-бирига қаратиб думалатиш, тўпни икки қўллаб олдинга пастдан, кўкрак олдидан, бошидан ошириб ирғита олади.
  
• 
  Эмаклаш ва тирмашиш чиқиш малакалари шаклланади.
  
• 
  Қўл, оёқ мускуллари, гавда учун машқларни бажара олади.
  
• 
  Эрталабки бадантарбия машқларини аниқ ва изчил бажара олади.
  

• 
  Тўп-тўп бўлиб ва йўналишларни ўзгартириб юради.
  
• 
  Доира бўйлаб жуфт-жуфт бўлиб қўл ушлашиб ҳамда ён томонга кетма-кет юради, юришдан югуришга ўтади,
  
• 
  Бола мувозанат сақлаб, шунингдек, 20-40 метр масофага ўртача тезликда, 70-80 метрга аста-секин югуради.
  
• 
  Думалатиб юборилган буюмни қувиб етади.
  
• 
  Икки қатор болалар билан бирга бир ўзи ва жуфтликда доира бўйлаб югуради (қўлларидан ушламасдан).
  
• 
  Оёқ учларида, катта қадам босиб, болдирини орқага ташлаб, буюмларни айланиб ўтиб югуради.
  
• 
  Югуриш йўналиши ва тезлигини ўзгартиради.
  
• 
  Нарсаларни тутиб олади ва улардан ўзини олиб қочади.
  
• 
  Тўсиқларни енгиб ўтади, бирданига тўхтаганидан сўнг мувозанат сақлайди.
  
• 
  1,5 дақиқа давомида бориб-келиб, узлуксиз югуради.
  
• 
  40-60 метр тезликда 30 м масофага тез югуриш.
  
• 
  Паст-баланд ерлардан 200-240 метр масофага паст тезликда югуради ва орқага осон ҳаракатланади.
  
• 
  Навбатма-навбат юради, югуради ва бошқа ҳаракатларни бажаради, ҳуштак бўйича тўхтайди, бурилади.
  
• 
  Икки қатор бўлиб доира бўйлаб бир ўзи ва жуфтликда югуради (қўлларидан ушламай).
  
• 
  Паст-баланд ерлардан 200-240 метр масофага паст тезликда югуради.
  
• 
  Бир оёғида олдинга сакрайди.
  

• 
  Куч билан тўпни олдинга ташлайди ва унга ташланган тўпни илиб олади.
  

• 
  Стол тенниси ва спортнинг бошқа турларини ўйнайди (футбол, баскетбол).
  
• 
  Катталар ёрдамида ва мустақил равишда кўкраги ҳамда орқасида сирпанади.
  
• 
  Худди сузаётгандек қуруқлик ва сувда қўллари, оёқларини ҳаракатлантиради.
  
• 
  Тўғри йўналиш бўйича қўл кафтлари ва тиззаларида, қия юза бўйича, қорнида, гимнастика курси устидан, қўллари билан ўзини тортиб 10 метргача эмаклайди.
  
• 
  Қўш нарвонча устига чиқиб-тушади.
  
• 
  Калта арғамчи ёрдамида сакрайди (ихтиёрий равишда).
  
• 
  25-30 см баландликдан мат устига ёки қумли чуқурчага ҳамда жойидан камида 70 см узунликка сакрайди.
  
• 
  Уч ғилдиракли велосипедни ҳайдайди, чап ва ўнга бурилади, доира шаклда ҳайдайди ва турли нарсаларни айланиб ўтади.
  
• 
  Сатҳи боланинг кўкрагигача бўлган сув ичида юради, югуради, сувдан сакраб чиқади, ўтиради, боши билан сув ичига шўнғийди.
  
• 
  Оёқлари билан ҳаракат қилади ва айни пайтда сувнинг ичига ҳаво чиқаради.
  
• 
  Гимнастика деворининг тахта тўсиқлари бўйлаб ўнг ва чап томонга ҳамда олдинга ҳаракатланади (2-3 метр), бир оёғида (ўнг, чап) ўнг ва чап томонга бурилиб ҳаракатланади.
  
• 
  Буйруқ бўйича мустақил равишда қатор, кичик ва бутун гуруҳларга, доира шаклида, жуфтликларга ҳамда бир қаторга туради.
  

• 
  Болалар билан турли ҳаракатли, халқ ўйинлари, кўнгилочар ўйинларни ўйнанг. Чиниқтириш муолажаларини мунтазам ўтказиб туринг.
  
• 
  Болаларнинг ҳаракат қилиш малакалари шаклланиши учун гуруҳларда шароит яратиб беринг.
  
• 
  Болалар учун жисмоний машқларнинг муҳимлигини айтиб туринг.
  
• 
  Болаларни турли ўйинларни ўйнашга жалб қилинг.
  
• 
  Югуриш мусобақалари, мувозанатни сақлаш ўйинларини ўйнанг
  
• 
  Болани ёпиқ ва очиқ майдонларда турли ўйинлар, сакраш бўйича мусобақаларга жалб қилинг.
  
• 
  Болани коптокни бирон тўсиқ (девор) устидан бошқа болага ирғитиш элементлари бўлган ўйинларга жалб қилинг.
  
• 
  Болани икки оёқлаб баландга сакратинг.
  
• 
  Тўсиқларни енгиб ўтиш бўйича мусобақаларни уюштиринг.
  
• 
  Боғда копток ёки бошқа буюмни отиш ва илиш бўйича ўйинларни ташкил қилинг.
  
• 
  Болалар майдончасида, хонада болалар спорт мусобақаларини ўтказишлари ва дам олишлари учун барча зарурий шароитларни яратинг.
  
• 
  Жисмоний машқларни ўтказиш учун доимо вақт ажратинг.
  
• 
  Бола билан бирга шериклар сифатида ёки бир жамоа аъзолари сифатида спорт ўйинларини ўйнанг.
  
• 
  Болани мусиқа садоларига мувофиқ тарзда баданини ҳаракатлантиришга рағбатлантиринг.
  
• 
  Мусобақа ва ўйинларда бирон нарсаларни қўлда ташишларни уюштиринг.
  
• 
  Болага оғир қутилар ва бошқа нарсаларни кўтаришга рухсат берманг.
  
• 
  Бола фаол ҳаракатланиши учун шароит яратинг.
  
• 
  Болани кўпроқ сувда сузишга рағбатлантиринг.
  

• 
  Машқларни меъёрида бажариш талабларига риоя қилинг. Чарчашни олдини олинг. Машғулот даврида боланинг ҳолатига эътибор қаратинг.
  
• 
  Бу ҳолатларни эркин бажаришлари учун ҳавфсиз жой ажратинг.
  
• 
  Болаларнинг шикастланмаслиги учун доимо уларни назорат қилиб туринг.
  

• 
  Бола қўллари ва бармоқларининг ҳаракатларини назорат эта олади.
  
• 
  Бола ўйинчоқлар ва умумий фойдаланишда бўлган буюмлардан фойдаланишга қодир.
  

• 
  Узиб-узиб, доғ қўйиб, чизиқлар ёрдамида расм солади.
  
• 
  Қалам, мўйқалам ва бўёқлардан фойдаланади, бармоқлари ва сувни ишлатади.
  
• 
  Аппликация элементларини ёпиштиради.
  
• 
  Лой ёки пластилиндан юлиш, пачақлаш, узиб олиш ва чўзиш усулида турли шаклчаларни ясайди.
  
• 
  Кафтлари орасида бир бўлак лой ёки пластилинни тўғри ёки доира шаклида думалатиб ёяди, тайёр қисмларни бир-бирига улайди.
  
• 
  Осонликча мозаика ва бошқа шаклларни теради ва йиғади.
  
• 
  Қайчи билан оддий шаклларни қирқади.
  
• 
  Қоғоздан буклаш йўли билан оддий моделларни ясайди (оригами).
  
• 
  Мунчоқларни ипга солади.
  
• 
  Қаламни тўғри ушлашга ҳаракат қилиб, чизиқ чизади.
  

• 
  Шиша қопқоғини очади, бурайди ва ёпади.
  
• 
  Пиёлани бир қўлида ушлаб туради.
  
• 
  Коптокни қўлларида ушлайди ва олдинга ташлайди.