Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги
-Tema. Agroximiyaniń rawajlaniwinda Livix hám basqada alimlardiń miynetleri
жүктеу/скачать 4.06 Mb.
|
| 4-Tema. Agroximiyaniń rawajlaniwinda Livix hám basqada alimlardiń miynetleri
Diyqanshiliqdiń tiykarǵi nizamlari- diyqanshiliqdi ilmiy tiykarda alip bariwdiń obektiv nizamlari, awil xojaliǵin intensivlew, eginlerden mol ónim aliwda obektiv faktorlariniń orni hám rolin tusindirip beredi. Topiraqdan alinǵan zatlardi qaytariw, minimum, optimum hám maksimum, tirishilik faktrolariniń birgelikde tasir etiwi, tirishilik faktorlariniń teń áhemiyetlilik hám almastirip bolmasliǵi nizamlarin óz ishine aladi. Topiraqdan alinǵan zatlardi qaytariw nizami nemes alimi Yustus Livix (1803) 1840 jil da tastiyiqlap berdi. Ósimliklerdiń biologik massasi hám ónimi menen topiraqdan aziq zatlardi shiǵip ketedi. Biraq bul aziqliq zatlardiń bir bólimiǵana dáris esabinda jáne topiraqqa qaytadi.Ónim menen jerden shiǵip ketgen hámme mineral zatlardi, asirese fosfordi topiraqqa toliq «qaytariw» kereklin sol nizamda tusindiriledi. Bul qaras ósimliklerdi mineral tóginler menen aziqlandiriw haqqindaǵi teoriyaniń tiykarin quraydi. Yustus Livix teoriyasi, ayrim qateliklerge qaramay, agronomiy, soniń menen bir qatarda agroximiya páninde ulken ahemiyetke iye boldi. Qaytariliw nizamina tiykarlanip topiraqdan ózlestiretuǵin aziqliq zatlar ekvivalent muǵdarida mineral hám organik tóginler hámde turli qiyli agrtotexnologiyaliq ilajlar menen jerge qaytariladi. Islep shiǵariw jaǵdayinda mineral esabinda topiraqqa tiykarinan azot,fosfor hám kaliy, ayrim mikroelementler qaytariladi.Misali, bir tonna paxta talasiniń payda boliwi ushin ortasha taza 50 kg azot, 15 kg fosfor hám 50 kg kaliy isletiledi. Zatlardi qaytariw nizaminiń buziliwi topiraq ónimdarliǵin kemeytiriwǵe sebebshi boladi. Diyqanshiliqdaǵi minimum, optimum hám maksimum nizamlari da ósimlik tirishiliginde hár bir tirishilik faktoriǵa bolǵan tasiriniń óz aldina ahemiyeti barliǵin kórsetilgen. Ósimlikerde, rawajlaniwiniń turaqli fazasina ótiwi ushin waqit (ay,kun) menen birge minimum sapali talap etiledi yamasa fosfor,kaliy hám basqada aziqliq zatlar muǵdari boyinsha 45 ts ónim aliw mumkin, biraq topiraqda ańsat ózlestiriletuǵin azot muǵdari tek 25 ts ónim jetistiriw ushin jeterli, natiyjede amelde órta esabinda 25 ts qorshaǵan ónim alinadi. Buǵan sebep ónimniń muǵdari minimumda turǵan azot muǵdari menen shegeralanadi. Optimum nizami hám minimum nizam siyaqli óz betinshe, ósimlik ushin optimal ósiw jaǵdayi jaratiǵanda, eń kem miynet hám ǵarejet isletilip,gektarinan eń kóp hám sapali ónim aliniwi tusindiriledi. Diyqanshilidiń optimum nizamina tiykarlanip, ósimlik barliq tirishilik faktorlari menen optimal taminlengende ónim eń joqari boladi. 1936-jılǵa shekem tóginlerdiń paxta zuráátine tásirin jokarılatıw maselesi kórildi. Bul maksette jurgizilgen izertlewlerge ilimpazlardan B.P.Machigin, N.M.Mannanov, P.V.Protasov, D.M.Sekrina, N.Balyabo, N.P.Malinkinler basshılıq etti. 1950-jıllarda tóginlerdiń jıllıq normasın kollanıw muddetleri hám usılları izertlendi. 1960-jıllarda azotlı tóginlerdiń tiykarǵı bólimin egisten burın qollanıw boyınsha bir kansha tájiriybeler islendi. Bulardan basqada O.K.Kedrov-Zixmin, P.G.Naydin, D.A.Sobinin, F.V.Tuchin, V.M.Klichkovskiy, Ya.V.Peyve, K.S.Abdonin, Pankov, Ermatov, Protasov, Kim, Piraxunov joldaslardın roli ullı. Topıraqtaǵı azıqlıq zatlardıń kemeyiwi hám kóbeyiwi arasındaǵı ayırmashılıq azıqlıq zatlardıń balansın quraydı. жүктеу/скачать 4.06 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|