Ўзбекистон республикаси умумдавлат таснифлагичи

ИФУТ-2, ИФУТ 1 ред. таснифлагичлари ва Халқ хўжалиги тармоқлари таснифлагичи ХХТУТдан фойдаланиб иқтисодий фаолият турлари бўйича гурухлагувчи маълумотларни қиёслаш ўтиш калитлари ёрдамида амалга оширилади.

ТАСНИФЛАШНИ ҚЎЛЛАШ ҚОИДАЛАРИ

ИФУТ-2 да таснифлаш объектлари бўлиб бир ёки кўп ихтисосли фаолият кўрсатувчи хўжалик юритувчи субъектлар иқтисодий фаолиятининг барча турлари ҳисобланиши мумкин, шу билан бирга фаолиятнинг барча турларини тўғри таснифлашгина эмас, балки хар бир фаолият турининг тутган ўрнини ҳам белгилаш аҳамиятга эгадир.

Амалда битта бирлик иқтисодий фаолиятнинг бир неча турини бажаради, шунинг учун ёрдамчи хисобланмаган, яъни фақат шу бирлик фойдаланиши учун оралиқ товарлар ёки хизматлар билан таъминловчи, турлар иқтисодий фаолиятнинг асосий ва иккинчи даражали (иккиламчи) турларига бўлинади.

Агар иқтисодий бирликнинг қўшимча қиймат хажмида бирор фаолият турининг хиссаси кўпроқ бўлса, шу фаолият тури асосий хисобланади. Агар қўшимча қиймат хақида маълумотлар бўлмаса, қўшимча қиймат критерийси асосида олиниши мумкин бўлган таснифлашга имкони борича яқинлаштириш учун айланма, бандлар сони, иш хақи миқдори ва бошқалар каби критерийлардан фойдаланилади.

Агар амалга оширилаётган фаолият турларидан бирортаси 50% дан ошса, у автоматик тарзда асосий деб белгиланади. Бирорта ҳам фаолият тури 50% дан ошмаса, асосий фаолият турини аниқлаш учун таснифлашнинг юқоридан пастга принципи қўлланади, яъни 5 хонали код даражасидаги бирликнинг таснифи, тузилманинг юқорироқ даражасидаги таснифига мос келиши керак. Шундай қилиб, биринчи босқичда қўшимча қийматдаги улуши энг аҳамиятли бўлган секция аниқланади, бу секция ичида мос келувчи бўлим, шу бўлимдаги гуруҳ, синф ва кичик синф аниқланади.

Иқтисодий фаолиятнинг иккинчи даражали тури деганда шу бирликнинг учинчи томонларга бериш учун яроқли товар ёки хизматлар ишлаб чиқариш бўйича иқтисодий фаолиятнинг хар қандай бошқа тури кўзда тутилади.

Иқтисодий фаолиятнинг асосий ва иккинчи даражали турлари, одатда, бухгалтерлик хисоби, транспортировка қилиш, сақлаш, сотиб олиш, сотиш, товарлар сотилишини тезлаштириш, таъмирлаш ва техник хизмат кўрсатиш каби иқтисодий фаолиятнинг ёрдамчи турларидан бир қанчаси иштирокида амалга оширилади. Бирлик фаолиятининг ёрдамчи турлари фаолиятнинг асосий турини аниқлашда инкор қилинади.

- фақат тегишли бирликка (бирликларга) хизмат кўрсатиш; яъни уни амалга ошириш натижасида ишлаб чиқарилган товарлар ва кўрсатилган хизматлар бозорда сотилиши мумкин эмас;

- дастлабки материаллар бирлик харажатларининг бир қисмини ташкил қилиши;

- хизмат кўрсатиши ёки, айрим холларда, бирликнинг сўнгги махсулоти таркибига кирмайдиган оралиқ товарлар ишлаб чиқариш;

- ўз тури ва хажмига кўра ўхшаш ишлаб чиқариш бирликлари фаолиятига мос бўлиши.

Агар асосли сабаб йўқ бўлса (бирлашиш, қайта ташкил қилиш, васийликка олиш ва х.к.), бирликларнинг асосий фаолият тури бир йилда бир мартадан ортиқ ўзгармайди. Шундай қилиб, мавсумий факторлар, ёки ишлаб чиқариш структурасини ўзгартириш хақидаги қарор сабабли йил давомидаги фаолиятнинг ўзгариши ҳисобга олинмайди, чунки тез-тез ўзгартириб туришлар натижасида қисқа муддатли (ойлик ва чораклик) ва узоқ муддатли статистик маълумотлар ўртасида номувофиқлик юзага келиши мумкин.

ТАСНИФЛАГИЧНИ ЮРИТИШ ТАРТИБИ

Таснифлагични юритиш таснифлагичнинг намунавий ва контроль нусхасини яратишни, улардаги маълумотларнинг ишончлилиги ва тўлиқлигини таъминлаш мақсадида ўзгартиришлар киритиш, шунингдек фаолиятнинг янги турларини таснифлаш ва кодлашни кўзда тутади.

ИФУТ-2ни юритиш қуйидаги тартибда амалга оширилади:

таснифлагичнинг намунавий нусхасини Ўзбекистон Республикаси Давлат статистика қўмитаси юритади;

таснифлагичга, ундан фойдаланувчилар таклифларини ҳисобга олган ҳолда, киритиладиган ўзгартиришларни тайёрлашни Ўзбекистон Республикаси Давлат статистика қўмитаси манфаатдор ташкилотлар билан келишган ҳолда амалга оширади;

таснифлагичга киритиладиган ўзгаришлар жорий этилиш тартиби ва муддати кўрсатилган ҳолда Ўзбекистон Республикаси «Ўзстандарт» Агентлиги томонидан тасдиқланади ва Ўзбекистон Республикаси Давлат статистика қўмитасига топширилади;