№ басылым орнына

- тақырып. Қоян тәрізділер отряды. Шақылдақтар, қоян тәрізділер тұқымдасы (2 сағат)

жүктеу/скачать 3.42 Mb.

бет	5/7
Дата	03.07.2016
өлшемі	3.42 Mb.
	#174262

1 2 3 4 5 6 7

2. Шақылдақтар, қоян тәрізділер тұқымдасының құрылысын, таралауын, көбею мен өсіп дамуын қарастыру.
3 - тақырып. Кемірушілер отряды. Ақ қоян тұқымдасы. (2 сағат.) Сабақтың мақсаты
4 - тақырып. Кемірушілер отряды. Суыр тұқымдасы. (2 сағат.) Сабақтың мақсаты
5 - тақырып. Жыртқыштар отряды. Иттер тұқымдасы. Қасқыр, қорқау қасқыр (2 сағат) Сабақтың мақсаты
6 - тақырып: жыртқыштар отряды. Иттер тұқымдасы. Түлкі туысы (2 сағат) Сабақтың мақсаты
7 - тақырып: Жыртқыштар отряды . Иттер тұқымдасы. Жанат туысы (2 сағат) Сабақтың мақсаты
8 - тақырып. Жыртқыштар отряды. Аюлар тұқымдасы. Аю туысы (2 сағат) Сабақ мақсаты
9 - тақырып. Жыртқыштар отряды. Сусарлар тұқымдасы (2 сағат ) Сабақтың мақсаты
10 - тақырып. Жыртқыштар отряды. Мысық тәрізділер тұқымдасы (2 сағат) Сабақтың мақсаты

2 - тақырып. Қоян тәрізділер отряды. Шақылдақтар, қоян тәрізділер тұқымдасы (2 сағат)

Сабақтың мақсаты:

1. Қоян тәрізділер отрядының классификациясын оқу. Шақылдақтар, қоян тәрізділер тұқымдасы.

2. Шақылдақтар, қоян тәрізділер тұқымдасының құрылысын, таралауын, көбею мен өсіп дамуын қарастыру.

1 - тапсырма. Отрядтың жүйеленуін қарастыру.

Тұқымдас	Атауы
Шақылдақтар	Fammilla Ochotonidae
Қоян тәрізділер	Fammilla leporidae

2 - тапсырма. Құрылысын, таралауын, көбею мен өсіп дамуын қарастыру.

3 - тапсырма. Шақылдақтар, қоян тәрізділер тұқымдасын анықтайтын кестені дәптерлеріңе көшіріп алыңдар.

Түр	Құрылысының ереклшеліктері.
Шақылдарқтар	Көлемі кішкентаі. Ұзындығы 12-28 см аралығында толқиды, салмағы 170-240 г. Аяқтары қысқа, алдыңғы аяқтарында 5, ал артқы аяғында 4 бармақтары бар.Размеры мелкие. Түсі қызғылт немесе бурыл . тұқымдаста 1 туыс бар.
Қоян тәрізділер	Кемірушілер отрядының ең ірі өкілі. Денесінің ұзындығы 25-74 см. Аяқтары 5 бармақты тұықталған. Өрмелегіш, жолақты, бушменді, африкалық қояндар сияқты туыстарға бөледі.

Бақылау сұрақтары:

1. кемірушілер отрядына сипаттама беріңдер.

2. қоян тәрізділер отрядының классификациясын атаңыздар.

3. шақылдақтарды қоянтәрізділерден қандай айырмашылығы бар?

4. қоян тәрізділердің халық шаруашылығында қандай маңызы бар?

Ұсынылған әдебиеттер: 7.1.1-7.1.9 (негізгі), 7.2.10-7.2.12 (қосымша)

3 - тақырып. Кемірушілер отряды. Ақ қоян тұқымдасы. (2 сағат.)

Сабақтың мақсаты:

1. Ақ қоян тұқымдасының жүйеленуін қарастыру.

2. Ақ қояндардың құрылысын, таралуын, көбеюі мен дамуын оқып білу.

1 - тапсырма. Отрядтың жүйеленуін оқып білу.

Түр	Атауы
Карлик ақ қоян	Genus Microsciurus
Қызы ақ қоян	Genus Tamiasciurus
Рубинді ақ қоян	Genus Rubrisciurus
Гигант ақ қоян	Genus Ratufa
Пальма ақ қояны	Genus Funambulus
Африкандық ақ қоян	Genus Epixerus
Жолақты ақ қоян	Genus Protoxerus
Бұталы ақ қоян	Genus Paraxerus
Суырлар	Marmotinat

2 - тапсырма. Құрылысын, таралуын, көбеюі мен дамуын меңгеру.

3 - тапсырма. Ақ қояндар тұқымдасын анықтайтын кестені дәптерлеріңе көшіріп алыңдар.

Тұқымдас	Құрылыс ерекшеліктері.
Жер үсті аққояндары	Артқы аяқтары тым ұзын. Тырнақтары ұзын.
Ақ қояндар	Артқы аяқтары сәл ғана ұзарған. Тырнақтары қалыпты ұзындықта. Құйрығы ұзын және үлпілдек. Құлақ қалқаны жақсы жетілген.
Суырлар	Құйрығы үлпілдек емес, ұзындығы дене ұзындығынан сәл қысқа. Құлақ қалқаны жетілмеген тері жұмыры бар.

Бақылау сұрақтары:

1. Ақ қояндар тұқымдасына сипаттама беріңдер.

2. Ақ қояндардың таралуы және таралу аймағы қандай.

3. Көбеюі мен дамуы.

4. Ақ қояндардың халық шаруашылығындағы және өндірістегі маңызы қандай?

Ұсынылған әдебиеттер: 7.1.1-7.1.9 (негізгі), 7.2.10-7.2.12 (қосымша)

4 - тақырып. Кемірушілер отряды. Суыр тұқымдасы. (2 сағат.)

Сабақтың мақсаты:

1. Суыр тұқымдасының жүйеленуін оқып үйрену.

2. Суырлар тұқымдасының құрылысын, таралуын, көбюі мен өсіп-дамуын өкып білу.

1 - тапсырма. Отрядтың жүйеленуін оқып білу.

Тұқымдас	Атауы
Ал тышқандар	Eutamian
Саршұнақтар	Citellus
Суырлар	Marmota

2 - тапсырма . құрылысын, таралуын ,көбеюі және өсіп дамуын қоып білу.

3 - тапсырма. Суырлар тұқымдасын анықтайтын кестені дәптердеріңе көшіріп алыңдар.

Суырлар тұқымдасы	Құрылысының ерекшеліктері
Суырлар	Құйрығы үлпілдек емес, денесінің ұзындығынан қысқа. Құлақ қалқандары әлсіз жетілген және сәл үлкендеу тері қабыршақтары бар. Дене тұрқы 400 мм.
Ала тышқандар	Арқасы бес қара жолақты. Құлағы жүнінің арасынан түк ұзындығынығ бойындай ғана шығып тұрады.
Саршұнақтар	Дене тұрқы 400 мм, артқы аяғы 60 мм кем емес.

Бақылау сұрақтары:

1. суырлар тұқымдасына сипаттама

2. суырлар тұқымдасының көбеюі мен өсіп дамуы

3. суырлар тұқымдасының таралуы және мекендеу аймағы

4. суырлар тұқымдасының халық шаруашыығындағы және өндірістегі маңызы қандай?

Ұсынылған әдебиеттер: 7.1.1-7.1.9 (негізгі), 7.2.10-7.2.12 (қосымша)

5 - тақырып. Жыртқыштар отряды. Иттер тұқымдасы. Қасқыр, қорқау қасқыр (2 сағат)

Сабақтың мақсаты:

1. иттер тұқымдасының жүйеленуін, қасқырлар, қорқай қасқыр туысын оқып білу.

2. қасқыр мен қорқау қасқыр туысының құрылысын, таралуын, көбеюі мен өсіп дамуын оқып білу.

1 - тапсырма. Жыртқыштар отрядының жүйеленуін оқып білу.

Жыртқыштар отрядын анықтайтын кесте

Жыртқыштар отряды	Құрылыс ерекшеліктері
Аюлар	Ursidae
Куньи	Mustelidae
Иттер	Canidae
Мысықтар	Felidae
Жанат тәрізділер	Procyonidae

Иттер тұқымдасы, қасқыр туысын анықтайтын кесте

Түр	Атауы
Сібірлік орман қасқыры	C. I .aitaicus
Дала қасқыры	C .I .campestris
Шөл қасқыры	C. I.desertorum
Тибеттік қасқыр	C. I. chanco

2 - тапсырма. Кестені көшіріп алыңыздар.

Тұқымдас	Құрылыс ерекшеліктері
Аюлар	Артқы аяқтарында 5 бармақтары бар. Құйрығы арқы аяғынан қысқа жәнеде жүніне мүлдем көрінбейді. Көлемдері үлкен, дене тұрқы 150-200. Жоғарғы жақ сүйектерінде жыртқыш тістерінен кейін тағы 2 тісі бар.
Жанат тәрізділер	Құйрығы артқы аяғынан ұзынырақ. Түсі көзге түсетін екі түсті болып келеді. Ашық реңді жерлерінде 6-7 көлденең сақиналары бар. Алдыңғы аяқтарының бармақтары жалаңаш, ал артқы аяқтары сирек қылықпен қапталған. Жоғарғы жақ сүйектерінде 2 азу тістері бар.
Куньи	Құйрығында көлденең жолақты бояулары жоқ. Бармақтары жоғарғы жағынан қалың түкпен қапталған. Жоғарғы жақ сүйегінде жыртқыш тістерінің артында бір ғана тісі бар.
Иттер	Басы ұзарған. Құйрығының айналасындағы түктері қысқа, сондықтан құйрығы түп жағынан қысылып тұрған сияқты көрінеді. Тырнақтары ішке қарай тартылып орналасқан, сәл майысқан. Жоғарғы жақ сүйегінде жыртқыш тістерінің артында тағы 2 тісі бар. Жоғарғы жақ сүйегінде әрбір жағында 6-7 азу тістері бар.
Мысықтар	Басы домалақ. Мұрнының сыртқы жағы терімен қапталған. Тырнақтары ішке қарай бүгілген (гепардтан басқасы). Жоғарғы жақ сүйегінің артында тек 1 тісі бар. Төменгі жақ сүйегінде әрбіржағында 3 азу тістері бар.

3 - тапсырма. Құрылысын, таралуын, көбеюі мен өсіп дамуын меңгеру

4 - тапсырма. Қасқыр мен қорқау қасқырт ұқымдасын анықтайтын кестені көшіріп алыңыздар

Иттер тұқымдасы. Қасқыр және қорқау қасқыр туысы.	Құрылыс ерекшеліктері
Қасқыр	Ересек особьтерінің дене тұрқы 90 см, жалпы бас сүйегінің ұзындығы 20 см. Дене тұрқы 85-100 см.
Қорқау қасқыр	Ересек особьтерінің дене тұрқы 90 см аз, бас сүйегінің жалпы ұзындығы 20 см аз. Дене тұрқы 75-90 см.

Бақылау сұрақтары:

1. иттер отряды, қасқырлар және қорқау қасқырлар тұқымдасына сипаттама беріңдер

2. иттер тұқымдасының, қасқыр мен қорқау қасқырдың таралуы және мекендейтін жерлері қандай?

3. көбеюі және өсіп дамуы

4. иттер отряды, қасқырлар және қорқау қасқырлар тұқымдасының халық шаруашылығындағы маңызы қандай?

Ұсынылған әдебиеттер: 7.1.1-7.1.9 (негізгі), 7.2.10-7.2.12 (қосымша)

6 - тақырып: жыртқыштар отряды. Иттер тұқымдасы. Түлкі туысы (2 сағат)

Сабақтың мақсаты:

1. иттер тұқымдасының жүйеленуін оқып білу, түлкі туысы.

2. түлкі туысының құрылысын, таралуын, көбеюі мен өсіп дамуын оқып білу.

1 - тапсырма. Отрядтың жүйеленуін оқып білу.

Түрлері	Атауы
Қазақстандық түлкі	U. u .kasachstanica
Караганка	U. u. karagan
Дала түлкісі	U. u. diluta
Тянь-Шаньдық	U.u. ochroxantha

2 - тапсырма. Құрылысын, таралуын, көбеюі мен өсіп дамуын меңгеру

3 - тапсырма. Иттер тұқымдасын, түлкі туысын анықтайтын кестені дәптерлерініңзге көшіріңіздер.

Иттер тұқымдасы түлкі туысы	Құрылысының ерекшеліктері
Түлкі	Басқа түрлермен салыстырғанда дене бітімі ірі келеді. Денесінің ұзындығы 52-77см, ал құйрығы 39-5см. Еркегінің салмағы 3,3-6,8, ұрғашысы 3,3-6,0 кг аралығында болады. Жүннің жоғары жағы қызыл- қошқыл түстен ақшыл сары сұрлау түске және қара араласқанға дейін өзгереді көбіне тамағы мен кудесі, денесінің алдыңғы бөлігі, құйрығы лас ақ түсті болып келеді, кейде қаралау немесе тіптен қара түсті болады. Біріқ құйрығының ұшы әр уақытта ақ түсті.
Қарсақ	Құлағының артқы жағы сұр түсті, құйрығының төменгі бөлігі қара, аяқтары бір түсті, төменгі ерні және иегі ақ түсті. Дене тұрқы 50 см. Бас сүйегінің жалпы мөлшері 9- 11 см.

4 - тапсырма. Түлкінің бас сүйегін оқып білу

Бақылау сұрақтары:

1. Иттер тұқымдасы. Түлкі туысына сипаттама беріңіздер

2. Иттер тұқымдасы. Түлкі туысының таралуы және мекендейтін жерлері

3. көбеюі және өсіп дамуы

4. Иттер тұқымдасы. Түлкі туысының халық шаруашылығындағы және өндірістегі маңызы қандай?

Ұсынылған әдебиеттер: 7.1.1-7.1.9 (негізгі), 7.2.10-7.2.12 (қосымша)

7 - тақырып: Жыртқыштар отряды . Иттер тұқымдасы. Жанат туысы (2 сағат)

Сабақтың мақсаты:

1. иттер тұқымдасы жанат туысының жүйеленуін оқып білу

2. иттер тұқымдасы жанат туысының құрылысын, таралуын, көбеюі мен өсіп дамуын оқып білу.

1 - тапсырма. Отрядтың жүйеленуін оқып білу

Тұқымдаста 21 түрді қарастырады олар 8 туысқа біріктірілген. Жануарлардың сыртқы пішіні бойынша ажыратады.

Тұқымдас

Атауы

Жанат тәрізді ит

Nyctertutes procyonoides

2 - тапсырма . иттер тұқымдасы жанат туысының құрылысын, таралуын, көбеюі мен өсіп дамуын оқып білу

3 - тапсырма. Жанат тұқымдасын анықтайтын кестені дәптерлеріңізге көшіріп алаңыздар

Иттер тұқымдасы. Жанат тәрізді ит туысы	Құрылысының ерекшеліктері
Жанат тәрізді ит	Денесі жерге жақын қысқа аяқтарында аласа орналасқан. Басы онша үлкен емес, мұрны үшкірленген. Дене тұрқы 520-537 см. салмағы 4-10 кг. бас сүйегінің жалпы ұзындығы 119-121см.

4 - тапсырма. Жанаттың бас сүйегінің суретін слыңыздар

Бақылау сұрақтары:

1. иттер тұқымдасы жанат туысының сипаттамасын беріңіздер

2. иттер тұқымдасы жанат туысының таралуы және мекендейтін жерлері қандай?

3. көбеюі және өсіп дамуы

4. иттер тұқымдасы жанат туысының халық шаруашлығындағы және өндірістегі маңызы қандай?

Ұсынылған әдебиеттер: 7.1.1-7.1.9 (негізгі), 7.2.10-7.2.12 (қосымша)

8 - тақырып. Жыртқыштар отряды. Аюлар тұқымдасы. Аю туысы (2 сағат)

Сабақ мақсаты:

1. Аюлар тұқымдасының жүйеленуін оқып білу

2. Аюлар тұқымдасының құрылысын, таралуын, көбеюі мен өсіп дамуын оқып білу.

1 тапсырма. Отрядтың жүйеленуін оқып білу.

Жыртқыш жануарлардыі ішіндегі ең ірі өкілдері. Тұқымдас 8 түрді 4-5 туысқа біріктіреді.

Түрлері

Атауы

Бурыл аю

U. arctos linn

Ақ аю

U. maritimus

Азиаттық қара аю

U. thibetanus Cuv

Американдық қара аю

U. americanus Hall

2 - тапсырма. құрылысын, таралуын, көбеюі мен өсіп дамуын меңгеру.

3 - тапсырма. Аюлар тұқымдасын анықтайтын кестені дәптерлеріңізге көшіріп алыңыздар.

аюлар тұқымдасы	Құрылыс ерекшеліктері
Бурыл аю	Дене тұрқы 161-208 см. басы ке маңдайлы үлкен, құлақтары үлкен емес. Табанының төменгі жағында алдыңғы және артқы аяқтарының бармақ «жастықшалары» жақсы дамыған. Тырнақтарының бас жағы домалақтау.
Ақ аю	Дене тұрқы 3 кг дейін. Денесінің салмағы 700 кг көп.
Азиаттық қара аю	Дене тұрқы 1,5- 1,8 кг дейін . Денесінің салмағы 120-150 кг көп.
Американдық қара аю	Дене тұрқы 1,5- 1,8 кг дейін. Денесінің салмағы 140 кг көп.

Бақылау сұрақтары:

1. аюлар тұқымдасына сипаттама беріңдер

2. аюлар тұқымдасының таралуы және мекендейтін жерлері

3. көбеюі мен өсіп дамуы

4. юлар тұқымдасының халықшаруашылығындағы маңызы және өндірістегі маңызы қандай?

Ұсынылған әдебиеттер: 7.1.1-7.1.9 (негізгі), 7.2.10-7.2.12 (қосымша)

9 - тақырып. Жыртқыштар отряды. Сусарлар тұқымдасы (2 сағат)

Сабақтың мақсаты:

1. Сусарлар тұқымдасының жүйеленуін оқып білу

2. Сусарлардың таралуын, көбеюі мен өсіп дамуын, құрылысын оқып білу.

1 - тапсырма. Отрядтың жүйеленуін оқып білу.

Тұқымдаста 24 туыс, оның 64 түрі бар, олардың 8 туысы және 18 түрі ТМД фаунасына бейімделген қазақстанда 6 туыс және 14 кездеседі.

Түрлері

Атаулары

Ақ тышқан

Mustela nivalis

Ақ тышқан

Mustela erminea

Сібір күзені

Mustela sibirica

Құндыз

Mustela vison

Суыр

Mustela americana

Құну

Gulo guio

Бұлғын

Mustela zibellina

2 - тапсырма. таралуын, көбеюі мен өсіп дамуын, құрылысын меңгеру

3 - тапсырма. Сусарлар тұқымдасын анықтайтын кестені дәптерлеріңізге көшіріп алыңыздар.

Сусарлар тұқымдасы	Құрылыс ерекшеліктері
Ақ тышқан	Денесі ұзарған жіңішке. Дене тұрқы 13-28 см. салмағы 40-100 г.
Ақ тышқан	Ірі ақ тышқандар, құйрық ұшының қара түсті болуымен ерекшеленеді. Дене тұрқы 16-38 см. салмағы 260 г.
Сібір күзені	горностайдан ірілеу. Денесі тығыз орналасқан дене тұрқы 39 см. салмағы 650- 820 г.
Құндыз	Жақсы жүзіп сүңгиді. Басы тығыздалған, құлақтары кішкентай дене тұрқы 32-43 см. салмағы 550- 800 г.
Сусар	Норкадан ірілеу. Денесі сымбатты, мықты. Құлақтары үлкен, ұшталған. Денет ұрқы 38-59 см. салмағы 2500кг.
Құну	Ірі жануар. Денесі көлемді, қысқарған, аяқтары жалпақ, басы құлақтарымен бірге сондай үлен емес дене тұрқы 70- 105 см. салмағы 19 кг.
Бұлғын	Бұлғынның құйрығы қысқа болады. Тамағы мен кеудесінде анық көрінетін сары дағы бар. Дене тұрқы 32-58 см. салмағы 870- 1800 г.

Бақылау сұрақтары:

1. суырлар тұқымдасына сипаттама беріңіздер

2. суырлар тұқымдасының таралуы және мекендейтін жерлері

3. көбеюі мен өсіп дамуы

4. суырлар тұқымдасының өндірістік және халық шаруашылығындағы маңызы ?

Ұсынылған әдебиеттер: 7.1.1-7.1.9 (негізгі), 7.2.10-7.2.12 (қосымша)

10 - тақырып. Жыртқыштар отряды. Мысық тәрізділер тұқымдасы (2 сағат)

Сабақтың мақсаты:

1. Мысық тәрізділер тұқымдасының жүйеленуін оқып білу

2. Мысық тәрізділердің таралуын, көбеюі мен өсіп дамуын, құрылысын оқып білу.

1 – тапсырма.Тұқымдаста 2 тұқымдас тармағын ажыратады.4 туыс және 3 түр тармақ.

Түрлері	Атаулары
Орман мысығы	Felidae silvestris
Манул	Felidae manul
Сілеусін	Felidae rufus
Жолбарыс	Felidae nebulosa
Қар барсы	Uncia uncia
Қабылан	Panthera pardus
Арыстан	Panthera leo

2 - тапсырма.Таралуын, көбеюі мен өсіп дамуын, құрылысын меңгеру 3тапсырма. Мысыз тәрізділерді анықтайтын кестені дәптерлеріңізге көшіріп алыңыздар.

Мысық тәрізділер тұқымдасы	Құрылыс ерекшеліктері
Орман мысығы	Кейде еуропалық немесе жабайы мысық деп те атайды. Сыртқы келбеті бойынша кәдімгі сұр мысыққа ұқсайды. Дене тұрқы 75-80 см, құйрығы 30-34 см, салмағы 6 – 10 кг шамасында. Батыс Еуропа, Шотландия, Кіші Азияда, Кавказда таралған. Орман мысығы таулы ормандада және аралас ормандарда өмір сүреді. Буаз болу мерзімі 63-68 тәулікке созылады. 3-8 жас мысық туады. 9- 11 күнде өсіп жетіледі.
Манул	Қысқа жуан аяқтары бар үй мысығына ұқсайды. Басы нығырлау келген, құлақтары домалақтанған, құйрығы өте жуан. Дене тұрқы 52- 65 см, құйрығының ұзындығы 21-25 см. Манул санаулы ғана, сол себептен қызыл кітапқа енгізілгенсалмағы 6 кг
Сілеусін	Мықты аяқтары және түкті табаны бар ірі жануар. Құлағының ұш жағында қылтықтары бар. Дене тұрқы 85 – 105 см., құйрығының ұзындығы 20 – 31 см., салмағы 8 – 15 кг. шамасында.
Жолбарыс	Денесі ұзыншақ, майысуға бейім, басы домалақ, аяқтары ұзын емес, бирақ құйрығы емес. Жануардың көлденен жолақты рендері бар. Дене тұрқы 180- 317 см., құйрығы 90 см. Салмағы 227-272 кг. Дене тұрқы 103 –130 см, құйрығы 92-105 см, салмағы 23-41 кг. Шамасында.
Қар барсы	Денесі ұзыншақ, төсе жерге жақын, аяқтары қысқа. Дене тұрқы 103 –130 см, құйрығы 92-105 см, салмағы 23-41 кг. шамасында
Қабылан	Денесі ұзыншақ, аяқтары жалпақ табанды және жаланаш қатты сүйелдері бар қысқа. Дене тұрқы 62 – 106 см, құйрығы 60-90 см, салмағы 16-23 кг. шамасында.
Арыстан	Денесі күшті, басы ұзыншақ келген мұрны бар көлемді келеді. Аяқтары қысқа, күшті, құйрығы ұшында шашағы бар ұзын. Дене тұрқы 180 – 240 см, құйрығы 60-90 см, салмағы 180-227 кг.шамасында

Бақылау сұрақтары:

1. Мысық тарізділер тұқымдасына сипаттама берініздер

2. Мысық тәрізділер тұқымдасының таралуы және мекен ететін жерлері

3. Көбеюі және өсіп дамуы

4. Мысық тәрізділер тұқымдасының халық шаруашылығындағы және өндірісіндегі маңызы?

Ұсынылған әдебиеттер: 7.1.1-7.1.9 (негізгі), 7.2.10-7.2.12 (қосымша)

жүктеу/скачать 3.42 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 2 3 4 5 6 7