1. БҰҰ-ң 2003 жылғы 22 желтоқсаннан №58/183 шешмі

ҚР-ң қамау орындарында қалыптасып жатқан жағдай қазақстандық және халықаралық қоғамда үрей мен уайымсыздық тудырады. Соған қарағанда Қылмыстық-атқарушы жүйесінің комитетінің (ары қарай ҚАЖК) ұстанымдары ОБСЕ «Әйелдер құқығы және түзету орындарындағы әйелдердің денсаулық құқығы» жобасының қатынасында түсінбестік білдіреді, Аман Саулық ҚҚ-ы Үкіметтік емес ұйымдарымен әріптестікте осы жобаны жазғытұрымен іске асыру керек еді.

Қамау орындарында отырған әйелдер осал топтардың біріне жатады, ол топтардың халықаралық міндеттемелермен үйлесімді болып келетін ерекше қажеттілігі мен мұқтаждығы бар:

1.БҰҰ-ң 2003 жылғы 22 желтоқсаннан № 58/183 шешмі

2.БҰҰ-ң 2006 жылғы 19 желтоқсаннан № 61/143 шешімі

3.БҰҰ-ң 2008 жылғы 24 желтоқсаннан № 63/241 шешімі

4.ХХІ ғасырдың шақыруларына жауап қайтару: қылмытық және әділеттілік туралы Вена деклорациясы

5.БҰҰ-ң Бас ассамблеясының № 55/59 шешімі

6.БҰҰ-ң Бас ассамблеясының № 56/261 шешімі

7.Қылмыстық ескертудің төңірегінде және қылмыстық әділеттіліктің стратегиялық одақтары: өзара әрекеттесу және қарсы шаралар туралы Бангкок декларациясы

8.Бас бостандығынан айыру орындарындағы әйелдердің денсаулығын қорғау туралы Киев декларациясы; World Health Organization Regional Office for Europe and United Nations Office on Drugs and Crime, Women's Health in Prison: Correcting Gender Inequity in Prison Health (Copenhagen, 2009).

9.2010 жылдың 12-19 сәуірінде Бразилия, Салвадорде өткен БҰҰ-ң он екінші конгресінде қылмыстық ескертулер және қылмыстық әділеттілік: глобалді шақыруларға жауап үшін кешенді стратегиялар: қылмыстық ескертулер және қылмыстық әділеттілік жүйелері және өзгере беретін әлемдегі олардың дамуы.

Түрмеде отырған әйелдер мен қыздардың жағдайларындағы сұрақтарға мемлекетіміз үлкен назар аударуы керек, сонымен қатар түрмедегі балалар мен әйелдер жағдайына. Осы мәселемен байланысты анықтаулар және гендер тұрғылары, факторларды есепке алу мақсатында ықылас білдіруі тиіс.

ҚАЖК-і УЕҰ-р өкілдеріне зерттеу жүргізу үшін кіруге үзілді-кесілді рұқсат беруден бас тартты. ҚР-ң «мемлекеттік қызмет туралы» заңының 3 бабы мен ҚР-ң «Әкімшілік процедралары туралы» заңының 3 бабында мемлекеттің мүдделерінің алдында азаматтардың зады мүдделері, бостандық пен құқық басымдылығының қағидасы бекітілген. Сол қағидаларға сүйене отырып, ҚАЖК-і мемлекеттік ұйым ретінде мемлекеттің мүдделерін жақтайды. Олардың сол мүдделерді түзету орындарындағы әйелдердің денсаулыққа деген құқығынан жоғары қюға құқығы жоқ, сол мақсатта біздің мекеме зерттеу жұмыстарын жүргізуі тиіс. Алайда өз зерттеулерімізбен қысым жасай алатын сияқты, бізге қайтарылған жауаптарда мемлекеттің мүдделері қандай екені айтылмаған. Бізбен істестікте болып тұрудағы ақау, сараңға салу және бюрократизм болып табылары анық, ал олар ҚР-ң заңнамасының 3 бабымен «Әкімшілдік процедуралар туралы» тиым салынған.

Айта кетсек, былтырғы 2010 жылы халықаралық жобаға сай әйелдер түрмесінде медициналық көмек көрсетуде зерттеулер жүргізе отырып, Аман саулық ҚҚ-ы 6 айдың ішінде ҚАЖК-і жүйесінде зерттеулер жүргізу рұқсатына қол жеткізуге тырысты. Тек Бас прокуратураның кірісуімен ғана түрмеге кіру рұқсатына жетті.

Сол зерттеулер нәтижесінде абақтыда отырған әйелдерге дәрігерлік жәрдемді көрсетпеу және маңызды бұзушылықтары бар екенін көрсетті. ҚАЖК-ң қоғамды түрмелерге жібермеуді табанды қалаудың шын себебі осында ма?

Сол аралықта 1 жыл бұрын – 17 тамыз 2010 жыл. Елбасы Н.А.Назарбаев ҚР-ң Сот жүйесінің «Құқық қорғау қызметін және тиімділігін жоғарылату бойынша шаралар туралы» жарлыққа қол қойды, онда елдердің пенитенциар жүйелеріне тікелей тиетін шаралар қарастырылған. Сондықтан мемлекет басшысы Үкімет пен мемлекеттік ұйымдарға құқық қорғау жүйесінің реформасы бойынша шараларды жоспарлауға бір ай уақыт берді. Үкіметке жеке тармақпен азаматтық қоғамдық институттар құқық қоғау органдарының істестігімен әр түрлі формаларды орнатуды тапсырды. Дүниеүзілік тәжірбиеде азаматтық қоғаммен істестік пенитенциар жүйесіндегі қазіргі мәселелердің тиімді шешімі үшін негізгі факторы болып табылатынын көрсетті.

Үрейлендіретін жиілігі бар қамау орындарындағы жергілікті қақтығыстар қанжығалы қоғамнан бақылау үшін жабулы болып қалды. ҚАЖК-ң басқарулары, жұмыстары мен позициялары Елбасымыздың 1 жыл бұрынғы айтылғанына қарамастан пенитенциар жүйесінің реформасын қолдамауға, қиындасып түсінбеуге сөзуар куәландырады. Қазақстанық ҮЕҰ мен бірге халықаралық жобаларды іске асыру тәжірбиесі, жүйені өзгертудегі негізгі бөгет болып ҚАЖК-і екені сөзур куәландырады.

Қазақстандық ҮЕҰ-ы ОБСЕ жобасымен түрмеде зерттеу жұмыстарын өткізудегі ҚАЖК ақауы, түрмеде шын мәнәнде болып жатқан бұзушылықтарды осылайша қоғамнан жасыруға тырысады.

Құрметпен: